کوچک ترین سیگاری دنیا

لیانگ که ۵ ۳ سال دارد, از ۱۸ ماهگی به سیگار رو آورده و حالا به آن اعتیاد پیدا کرده است

وقتی سوژه «کوچک‌ترین سیگاری دنیا» مطرح شد، خیلی از همکاران تعجب کردند اما حقیقت، شوخی ندارد. خردسال‌ترین سیگاری دنیا که اکنون ۵/۳ سال بیشتر از عمرش نمی‌گذرد، از ۱۸ ماهگی به سیگار رو آورده و به آن اعتیاد پیدا کرده است؛ طوری که در ۳ سالگی روزی یک بسته سیگار می‌کشیده!

مصرف سیگار به وسیله این کودک اولین بار به پیشنهاد پدرش بوده که به دلیل ناآگاهی و باور غلط به اینکه سیگار مسکن و آرام‌بخش است و فقط برای کاهش درد بیماری فتق کودکش استفاده می‌شود که جراحان درمانش را به دلایلی به بعد موکول کرده بودند. در حال حاضر اعتیاد به نیکوتین این کودک اهل تیانجین چین به حدی است که در صورت دور کردن سیگار از او به شدت عصبانی شده و با داد و فریاد مستمر و بی‌وقفه، اطرافیان را وادار می‌کند تا سیگار در اختیارش بگذارند. خیلی‌ها این خبر را در سراسر دنیا شنیدند و به یک باره «لیانگ» کوچک به یکی از معروف‌ترین کودکان جهان تبدیل شد و عکس‌های او که با آن چهره معصوم‌اش در حال سیگار کشیدن است، در سراسر دنیا پخش شد؛ غافل از اینکه راهی را که ناآگاهانه در پیش گرفته سرانجامی جز عوارض و بیماری‌ها و در نهایت مرگ را سرانجام نخواهد داشت.

اگر از علل معتاد شدن این کودک به سیگار که بیش از هر موضوعی برمی‌گردد به بستر ناآگاهی و باورهای غلط و خرافی بگذریم؛ چند موضوع بیشتر جلب توجه می‌کند که با حساسیت و تاکید بیشتری به آن می‌پردازیم.

● چرا «لیانگ» معتاد شد؟

۱) الزام یک مجموعه اقدام متضاد با سلامت نه تنها به یک فرد ختم نمی‌شود، بلکه نیازمند موجی از ناآگاهی و باورهای غلط در بستر جامعه مورد ارزیابی است. به عبارت دیگر، اگر گناه سیگاری شدن این کودک چینی را به گردن پدر سیگاری‌اش بیندازیم، اولین سوالی که پیش می‌آید این است که در زمان این تصمیم‌گیری و اجرای آن، مادر و دیگر اعضای خانواده و ریش سفیدان و مسوولان محلی به ویژه در زمینه سلامت کجا بوده‌اند و اینکه اگر کمی منصفانه فکر کنیم حتی می‌توان ارشدترین مسوول بهداشت چین را نیز در این قضیه مسوول و مقصر دانست.

۲) بر مبنای آنچه در متون و گزارش‌های علمی قابل استناد بیان شده، این موضوع جلب نظر می‌کند که هر چه سن مصرف اولین سیگار پایین‌تر باشد احتمال اعتیاد و ادامه مصرف بیشتر است. پدر این کودک شاید قصد داشت تا فقط چند پک به کودکش بدهد و بس! و هرگز قصد ادامه آن را نداشته ولی در کمال تعجب دیده شد که با همان چند پک، اعتیاد به نیکوتین به وجود آمده و با نگاهی به گذشته افراد سیگاری، ترک این کودک نیز بسیار سخت و غیرقابل انتظار است و بر اساس تجربیات و مستندات علمی بعد از ۱۵ سال یعنی حدودا ۱۶،۱۷ سالگی این کودک ریسک بیماری‌های قلبی و سرطان ریه در او آن‌چنان بالا می‌رود که هر زمان تشخیص سرطان ریه و یا بروز سکته قلبی در او دور از انتظار به نظر نمی‌رسد.

۳) به راستی باورهای غلط از چه طریق در جامعه رسوخ می‌کند. حتما بسیاری از خوانندگان، این اعتقاد را دارند که باورهای غلط در بستری از ناآگاهی و کمبود و در مواردی نبود اطلاعات سلامت محور ایجاد می‌شود. ولی به جرأت می‌توان گفت که بیشتر از آن باورهای غلط ناشی از آگاهی عده‌ای سودجو در اطلاع‌رسانی است و آن هم اطلاع‌رسانی با جهت و مغرضانه کارشناسان شرکت‌های دخانی چند ملیتی است که در چند دهه اخیر به ویژه در جهان سوم و در حال توسعه، فعالیت‌های فراگیر داشته و هر زمان به طریقی با تبلیغات غیرمستقیم باورهایی را در جوامع گسترش می‌دهند که به مصرف بیشتر این مواد و در نتیجه فروش بیشتر و سودآوری بینجامد. کارشناسان خبره شرکت‌های دخانی همواره آگاهانه در تلاش بوده‌اند تا از طرق مختلف، الزام مصرف دخانیات را در اقشار جامعه القا کنند. در هر سنی و هر جنس و هر گروه هدفی، به طریقی متفاوت و متنوع در زمان. یک جا القای لاغری و ترس از چاقی به دنبال ترک سیگار مطرح و جای دیگر آرام‌بخشی و تسکین و تمرکز کاذب به دنبال آن را سعی در القا و حقیقی نمایی دارند و حتی آن‌قدر پا را فراتر می‌گذارند و مردم را آن‌چنان ساده می‌انگارند که با جرأتی مثال‌زدنی شعور و عزت نفس آنان را مورد بازیچه قرار داده و آنها را با الفاظی مانند لایت و اولترا لایت و منتول و بسته‌های جذاب و متنوع، مانند کودکان خرده پا می‌فریبند، به طوری که در کمال بی‌رحمی در دست کودکان مانند کودک ماجرای ما به جای بسته‌های اسباب بازی و خوراکی سیگار دیده می‌شود و البته برای این کار نیز از زمینه‌سازی اولیه اجتناب نمی‌کنند و چه فراوان است در بازار شکلات‌ها و آب‌نبات‌ها و اقلام بهداشتی در بسته‌بندی مشابه سیگار و یا با برند آنها!

به عبارتی قسمت عمده‌ای از باور‌های غلط ناشی از یک بینش ژرف به اعتقادات، فرهنگ و نقاط توجه و علاقه و اعتماد مردم است به توسط عده‌ای کارشناس صنایع دخانی که بسیار متبحر در ایجاد هر باوری متناسب با سودجویی‌ها و منافع خود هستند.

۴) نهاد خانواده اولین جایگاه و مأمن کودک نوپایی است که خود به تنهایی قادر به دفاع خود در برابر صدمات بهداشتی‌اجتماعی‌اقتصادی و فرهنگی تهدیدکننده نیست ولی خود این جایگاه در بعضی موارد بسیار نفوذپذیر و ناامن می‌کند و چه بسا حتی در خانواده‌هایی که با هرگونه دخانیات و مشابه آن مخالف بوده، ولی به توسط میهمانی خوانده در جمع خود مورد تهاجم قرار گرفته‌اند، میهمانی که به واسطه حضور دایمی مورد غفلت و بی‌تفاوتی در عکس‌العمل در برابر خود قرار گرفته و در کمال آرامش و در سر فرصت به تبلیغ ضد سلامت خود به طور نامحسوس ادامه می‌دهد. این میهمان کسی نیست جز رسانه که به هر طریقی، چه دیداری یا شنیداری و یا مکتوب جایگاه خود را در درون خانه حفظ کرده است. هیچ‌گاه از یاد نمی‌برم کودکی را که خود از مخالفان سیگار بود، ولی بعد از مشاهده صحنه‌ای از یک فیلم که در آن یک سوپراستار وطنی با پیرمرد داستان قلیان می‌کشیده، هوس قلیان کشیدن کرده و با حرکات دست و دهان خود تقلید بر رفتار قلیان‌کشی داشت و در حقیقت به سادگی فریب یک تغییر روش شرکت‌های دخانی را خورده بود و باز یادمان نمی‌رود ژست نوستالژیک سیگارکشی هنرپیشه‌های معروفی مانند همفری بوگارت را که همه او را با سیگارکشی خاص‌اش به یاد می‌آورند ولی هیچ‌کس مرگ خاموش و دردناک او را به واسطه ابتلا به سرطان ریه ناشی از مصرف سیگار را، در ممالک در حال توسعه متوجه نشده و ندید. اگر به خیل اصحاب سینما، دست‌اندرکاران سریال‌های چند قسمتی را (که در خوش‌بینانه‌ترین حالات برای جذابیت و پر کردن زمان سریال، حتی به بزرگان هنر و ادبیات ما هم رحم نکرده و در دست هر کدام یک سیگار داده‌اند) هم اضافه کنیم، قضیه پیچیده‌تری را در پیش روی خود می‌بینیم.

۵) اگر از علل اولیه شروع به مصرف دخانیات که شامل علل ژنتیک، کنجکاوی و اعتیاد به دود دست دوم سیگار است بگذریم، یک‌سری عوامل باعث تداوم و تکرار مصرف دخانیات و در نهایت اعتیاد به سیگار می‌شود. این عوامل شامل موارد ذیل است:

▪ یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار روی نوجوانان و جوانان در مصرف دخانیات، دیگر اعضای خانواده هستند. فرآیند جدایی از والدین و کسب آزادی و کاهش ارتباط با والدین، سخت‌گیری و سهل‌گیری‌های خانواده و جامعه در دوسر طیف از عوامل تاثیرگذار مهم دیگر است.

والدین الگوهای قوی و تاثیرگذاری هستند که کودک و نوجوان را قادرند به طریقی شگرف تحت تاثیر خود قرار دهند و به همین دلیل والدین علاوه بر اجتناب از دخانیات و افراد سیگاری حتی مراقب اظهارنظر خود در باره موضوع دخانیات و افراد سیگاری نیز باشند.

▪ قیمت پایین، در دسترس بودن و فقدان واکنش مناسب جامعه به مصرف دخانیات توسط کودکان و نوجوانان از علل تداوم مصرف و تشویق به ادامه آن است.

▪ خصلت حال‌نگری نوجوانان هم نقش مهمی در همین رابطه دارد. نوجوانان چون حال‌نگر هستند، این خصلت باعث شده تا آثار و عوارض سیگار بر سلامت خود را در آینده به درستی قادر به تجسم نباشند و آن را نوعی خیال بافی می‌داند.

▪ افزایش مصرف غذاهای آماده، نوشیدنی‌های گازدار، سوسیس کالباس ... با افزایش روند اسیدی شدن محیط بدن باعث تمایل بیشتر افراد نسبت به نیکوتین می‌شود.

▪ تبلیغات غیرمستقیم دخانی که به طور هدفداری نوجوانان و جوانان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، از علل مهم ولی خاموش و مورد غفلت شیوع مصرف دخانیات از سوی نوجوانان و جوانان است.

▪ گروه‌های هم‌سال و حضور در مجالس نوجوانان بدون حضور بزرگسالان و اشتیاق نوجوانان برای عضویت در گروه‌های هم سال و ضدارزش نبودن سیگار و دیگر انواع دخانیات بین نوجوانان و جوانان هم سال نیز تاثیری عمیق بر شروع و نیز تداوم مصرف و در نهایت، اعتیاد به سیگار دارد. این در حالی است که تنوع محصولات دخانی باعث شده که هر نظر و سلیقه و عقیده‌ای را به طریقی جلب و به سوی دخانیات سوق دهد، به طوری که حتی بعضی گروه‌های مخالف و ضددخانیات در سطح دنیا نیز فریب این تنوع و تعدد محصول را خورده و برای مثال، در موردی به تایید محصولات غیرتدخینی تنباکو منجر شده، غافل از اینکه اعتیاد و عوارض این محصولات گاهی بیشتر نیز است. در مورد نوجوانان قضیه از بعدی دیگر نیز قابل ارزیابی است. نوجوانی سنین رفتارهای ضداجتماعی است و در عین حال تمایل به جلب توجه، کنجکاوی، تمایل به بی‌خیالی و سر گرمی باعث افزایش خطرپذیری نوجوانان درباره مصرف مواد دخانی می‌شود. ایجاد اعتماد به نفس کاذب در نوجوانان و جوانان با مصرف مواد دخانی و تصوری کاذب از سوی آنان که با مصرف مواد دخانی، مرحله‌ای از زندگی و رشد را پشت سر می‌گذارند، نیرویی است که نوجوان را به سمت اعتیاد به نیکوتین سوق می‌دهد. به راستی چه درصدی از معتادان به سیگار و دیگر انواع دخانیات قادرند خود را از سنگین‌ترین نوع اعتیاد یعنی اعتیاد به نیکوتین رها کنند.

در دختران نوجوان و جوان به جز موارد و قضایای ذکر شده علل متفاوتی مانند پایین بودن سن بلوغ دختران نسبت به پسران، تاثیرپذیری بیشتر دختران از گروه‌های هم‌سال، تصور کاذب لاغر شدن و لاغر ماندن با مصرف سیگار، کمبود مکان‌های تفریحی و وقت‌گذرانی مناسب، تمایل به مطرح شدن در جامعه مانند پسران و تفنن و ژست سیگارکشی از علل دیگر آن است.

● مسن‌ترین فرد سیگاری

از این کوچولوهای معتاد دست دوم سیگار که بگذریم، باید سری بزنیم به یکی از مسن‌ترین افرادی که سیگار را شروع کرده و چالش او! او به تازگی همسر سیگاری خود را در اثر سکته قلبی از دست داده بود. یکی دو روز بعد این خانم ۶۰ ساله دچار علایمی شد که اطرافیان آن را به سوگ نسبت دادند. علایمی مانند اضطراب، بی‌خوابی و گاهی خواب‌آلودگی جزیی، افزایش اشتها، خلق افسرده و درمانده، کم‌حوصلگی، بی‌صبری، اختلال در تمرکز و هوشیاری و سردرد و... وسوسه کشیدن سیگار شده بود و این همان وسوسه بود که علایم نشانگان قطع مصرف نیکوتین را در او کامل می‌کرد و این همان وسوسه‌ای بود که به زودی منجر شد تا این خانم مصرف سیگار را در سن حدود ۶۰ سالگی شروع کند. البته اگر کمی به عقب‌تر برگردیم و سال‌ها در معرض دود تحمیلی سیگار قرار گرفتن وی را توسط همسرش در نظر بگیریم این نظریه را تقویت کرده‌ایم که دود دست دوم سیگار نیز در حجم و مدت بالا می‌تواند اعتیادآور باشد. بعد‌ها شنیدیم که این خانم نیز بر اثر بیماری ریوی دچار مشکل شد. البته به نظر نمی‌رسید که چند ماه سیگار کشیدن چنین عارضه مزمن و ناتوان‌کننده‌ای را برای او ایجاد کرده باشد و باز هم ناتوانی و عارضه ایجاد شده را می‌توان تا حد زیادی به استنشاق تحمیلی دود دست دوم سیگار توسط او مربوط دانست. متاسفانه این آقا نیز که پرونده بیماری‌اش در هفته‌نامه «سلامت» وجود دارد راضی نشد که اسم و عکس‌اش برای خوانندگان افشا شود.

● کوچکترین سیگاری ایران

پس از بررسی پرونده کوچکترین سیگاری دنیا ممکن است برایتان جالب باشد بدانید کوچکترین سیگاری ایران کیست؟ این فرد که تا کنون کسی نامش را نمی‌داند الان ۳۲ ساله است و به عنوان یکی از بیماران پر و پا قرص مطب‌ها قلمداد می‌شود. اگر از چند بیماری جزیی و سینوزیت مزمن و سرماخوردگی‌های مکرر او در کنار زخم معده مقاوم به درمانش بگذریم، عمده بیماری او تنگی نفس و درد‌های جلوی سینه‌اش است که پزشکان معالج‌اش آنها را به برونشیت و تنگی زودرس عروق خون‌رسان قلب‌اش نسبت می‌دهند. البته این موارد همه آن چیزی نیست که خاطر این کودک گذشته را مغشوش کرده است. به تازگی پزشکان ریه با توجه به لاغری بی‌دلیل و سرفه‌های با خلط خونی او درخواست چند عکس و آزمایش کرده‌اند و انگار مشکوک شده‌اند که اینها می‌تواند علامت بیماری‌هایی مانند سرطان ریه باشد. مگر در ۳۲ سالگی هم می‌توان به چنین سرطان‌هایی دچار شد. این نکته را فراموش کردم که کودک مورد نظر ما حتی از مشابه چینی خود نیز زودتر سیگار را شروع کرده و پزشکان سابقه ۱۵ تا ۲۰ سال مصرف دخانیات را برای اینکه امکان سرطان‌ها را جدی بگیرند کافی می‌دانند.

کوچولوی بزرگ شده سیگاری ما آن اوایل یعنی در ۲،۳ سالگی در خانه‌ای بزرگ می‌شده که در آن پدر بزرگ و پدر و سه عمویش و همه دایی‌هایش که نپرسیدم چند تا بودند، همه سیگاری بودند و او به واسطه این‌همه دود در اطراف‌اش ظاهرا اعتیاد به نیکوتین پیدا کرده بود. بله، اشتباه نخواندید او به واسطه دود دست دوم سیگار اطرافیان در سنی که حتی نمی‌توانست درست راه برود معتاد به نیکوتین شده بود. چرا که او یک‌سوم همه آن دودها را وارد جثه کوچک و ضعیف‌اش می‌کرد. معروف بود که هر کس سیگار می‌کشید او با ذوق و شوق و ولع به طرف‌اش می‌رفت و در کنارش جای می‌گرفت تا هرچه بیشتر خود را در معرض دود قرار داده و بتواند سطح نیکوتین خون‌اش را بالا برد.

این اواخر که پایش به کوچه باز شده بود، دنبال عابران سیگاری راه می‌افتاد و منتظر می‌شد تا ته سیگارشان را پرت کنند و او با اشتیاق ته سیگار باقی مانده را گرفته و چند دود آخر آن سیگار کثیف و بدبو را ناآگاهانه و تنها به واسطه اعتیاد به نیکوتین به درون ریه خود می‌فرستاد. هیچ‌گاه یادش نمی‌رفت که یک بار که عابری را با سنگ زده بود، وقتی علت را از او جویا شدند، با همان نگاه معصوم و حق به جانب‌اش گفت که: «آخر پنج دقیقه است که دنبال این آقا هستم تا سیگارش را بیندازد ولی او ته سیگارش را در جوی آب انداخته!» بله، اینها قسمتی و فقط قسمتی از گذشته دردناک کوچک‌ترین سیگاری ایران است. شاید از این کوچولوهای سیگاری طی سال‌ها زیاد آمده و رفته باشند، ولی هیچ‌کدام را هیچ‌کس ندید و باور نکرد و حتی یکی از آنها نیز مانند آن کودک چینی یک ذره هم معروف نشد و در سکوت و غربت مرگی خاموش و تدریجی به واسطه مصرف دخانیات را تجربه کردند. شاید هیچ‌کس در آن زمان‌ها به پدر، مادر، پدربزرگ و دایی و عموی کودکان سیگاری ایران تهمت ناآگاهی نزده و در زمان خودشان پدر و مادرهای زحمتکش و دل‌سوزی هم بوده‌اند و شاید‌های دیگر.