هنوز هوا سرد است

یک فنجان چای با فیلمهای بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر

بعد از پشت سر گذاشتن چهارمین روز جشنواره بین المللی فیلم فجر، دیگر خیلی تکراری است اگر از سرمای هوا و سردی استقبال تماشاگران در چهارده سینمای تهران و در کنار آن سینمای رسانه ها بنویسیم.

واقعیت این است که جشن بیست و ششم فیلم تهران هنوز گرمای یک جشن معمول و مرسوم را پیدا نکرده است. در این چهار روز به سالنهای خالی و جلسات کم رونق سینما عادت کرده ایم و تنها شاهد گپ و گفتهای گروهی اهالی رسانه در سالنهای سینما و مصاحبه های پی در پی و گزارشهای تلویزیونی و مطبوعاتی منتقدان و کارشناسان سینما هستیم و نمی دانیم از کجای این بازار کم رونق و خلوت سینمایی کشورمان بنویسیم.

● به آرامی در ذهن (یلا- کریستین پتزولد)

«یلا» زن جوانی است که به امید آغاز زندگی تازه به زادگاهش قدم می گذارد و پس از درگیری با همسرش با مردی به نام فلیپ آشنا می شود. آشنایی و همکاری تجاری این دو حوادث و اتفاقاتی را پیش می آورد که در کنار روایت کند و کم تحرک فیلم تکان دهنده و خطرناک به نظر می رسند.

فیلم آلمانی «کریستین پتزولد» با روایت سرد و ریتم کندی که در پرداخت دارد، به راحتی قادر به ایجاد طرح و توطئه و درگیری داستانی است. در واقع «یلا» دارای پرداخت خاص روایی است که می تواند حوادث را در وجه بیرونی و روساختی کمرنگ و سرد جلوه بدهد و تأثیر و غلبه تحریکات مربوط به آن را به واسطه نوع روایت در دریافتگر درونی کند.

تحرک کمتر سوژه و حرکت دوربین به جای آن، توجه مخاطب را به سمت موضوع فعال می کند. در واقع این ذهنیت مخاطب است که به جای حوادث در مواجهه با داستان و فیلم بالقوه می شود و به جای مشاهده سعی در مکاشفه دارد. چنین ویژگی ای باعث شده تا فیلم پتزولد تأثیراتش را بر وجه فعال ذهن مخاطب بگذارد. و همین امر مکاشفه ای آرام و خصوصی را در تماشاگر به وجود می آورد که لذت ادراک موضوع نتیجه آن است.

ریتم روایت که حاصل دکوپاژ دقیق و فیلمبرداری روان- و در عین حال دارای تحرک- اثر است از «یلا» یک اثر خوش ساخت را نتیجه داده که به جز پایان بندی در وجوه دیگر اثر قابل تأمل و تأثیرگذاری است. لوکیشن ها و انتخاب نماهای باز نیز این تأثیر را افزایش داده است. در کنار همه این عناصر و ویژگیها بازی خوب «نینا هاس» در نقش یلا را نیز باید در موفقیت فیلم مورد تأکید قرار داد.

● جذابیت بیوگرافی (چشم انداز کنگو- فیلیپ فالاردو)

«چشم انداز کنگو» فیلمی شخصیت محور است که قرار دادن یک شخصیت در مرکز داستان به گسترش روایت براساس بیوگرافی قهرمانش می پردازد. در این فیلم ابتدا قهرمان (میشل) با خانواده و روابط اجتماعی و شغلی اش نشان داده می شود و بعد از آن زندگی مسیر حرکت قهرمان در سفر درونی گسترش پیدا می کند. میشل بعد از آنکه متوجه می شود در کودکی به فرزندی قبول شده به زادگاهش برمی گردد و در حالی که قبلاً در محدوده اجتماعی با شکستهایی مواجه شده فردیتش را با زندگی امروزش در چالش می گذارد.

فیلم دوم «فلیپ فالاردو» در حالی انسان و جامعه را به تصویر کشیده که بیشتر قصد دارد با قرار دادن فرد- خانواده و فرد- جامعه در کنار هم به نتیجه برسد. به همین دلیل قهرمان و حرکت او در نماهای متعدد به تصویر کشیده می شود.

سختی کار در ایجاد جذابیت هم آنجاست که تلفیق رویدادها براساس اهمیت شخصیت نه تنها مجهز به ابزار ایجاد کشمکش و تعلیق مناسب نیست، بلکه در ساختار تصویری هم جاذبه چندانی ندارد.

● انتشار جنایتهای جنگ (غیرقابل انتشار- برایان دی پالما)

سوژه فیلم «برایان دی پالما» براساس واقعیت خشن رفتار سربازان آمریکایی در جنگ عراق شکل گرفته است. آزار و اذیت و قتل دختر نوجوان عراقی که پس از انتشار تصاویر آن سر و صدای زیادی در دنیا پیدا کرد، به عنوان محور این روایت مستند مورد استفاده قرار گرفته است.

دی پالما در «غیر قابل انتشار» برخی تصاویر واقعی مربوط به خشونت موجود در جنگ عراق را همراه با صحنه های بازسازی شده به کلیتی مستند و داستانی تبدیل کرده که به اندازه تصاویر واقعی تکان دهنده و تأثیرگذار هستند.

نمایش سربازهای وحشت زده و مستأصل آمریکایی در عراق و برهم خوردن تعادل روانی آنها در نتیجه استمرار و طولانی شدن حضور نیروهای آمریکایی در این کشور در واقع تحلیلی است که کارگردان در زمینه دستیابی به علت رفتار ارائه می کند. در واقع «غیر قابل انتشار»، دلایل و انگیزه های سربازان آمریکایی زندانی شده در عراق را در کنار فاجعه هایی که ممکن است هر روز در این کشور جنگ زده اتفاق بیفتد قرار می دهد.

قرار دادن صحنه های بازسازی شده در کنار تصاویر واقعی که در دوران حضور سربازان تهیه شده کلیتی هماهنگ را نتیجه داده که نمی توان اجزای آن را از هم جدا کرد. به همین دلیل فیلم به یک مستند انسانی تأثیرگذار تبدیل شده است.

در یکی از صحنه های فیلم دوربین با سربازی مصاحبه می کند که اعتراف می کند بین اعزام به عراق و زندان در آمریکا، اولی را انتخاب کرده است. بلافاصله پس از این مصاحبه تماشاگر شاهد اسارت واقعی سربازان در کنار جنگ افزارهاست و ترس و وحشت آنها را در این زندان بزرگ تصویر می کند.

این فیلم اگر چه تمامی خشونت موجود در جنگ را به تماشاگران نشان نمی دهد، اما قادر است ترس و وحشت خشونتی انسانی را به صورت درونی در مخاطب به وجود آورد و بیش از همه نقدی باشد بر جنایتهای انسانی که در نتیجه جبر و سختی جنگ به وجود آمده اند.

● خشونت نتیجه ترس (دره اله- پل هاگیس)

«دره اله» فیلم دیدنی و تأثیرگذار دیگری درباره جنگ عراق است؛ منتها ساختاری که «پل هاگیس» برای بیان مفاهیم مورد نظرش انتخاب کرده، آن قدر هدفمند و طراحی شده است که به بهترین نحو پیام و منظور مورد انتظارش را در معرض انتقال با تماشاگر قرار می دهد.

هاگیس برای رسیدن به هدفش که انتقاد از تأثیرهای اجتماعی و روانی جنگ است، نخست به طراحی یک داستان کم نقص و معمایی پرداخته است. یک سرباز آمریکایی با خشونت تمام به قتل رسیده و جسد مثله شده اش در بیابانهای اطراف شهر پیدا شده است.

پدر این سرباز یک گروهبان بازنشسته ارتش آمریکاست و به کمک یک افسر زن پلیس جنایی در پی کشف راز این جنایت مسیری را طی می کنند که همزمان با حل معما با تحلیلی جامعه شناختی و انسانی از تأثیرات مخرب جنگ و خشونت همراه می شود.

در واقع هاگیس با طراحی این داستان معمایی ضمن مشتاق نگاه داشتن تماشاگر برای تعقیب لحظه به لحظه رویدادها و حوادث فرصت کافی را پیدا کرده تا به تناسب داستان خشونت رواج یافته در جامعه آمریکایی را نیز نقد کند و به نمایش بگذارد.

داستان تمثیلی نبرد «جالوت» و «داوود» در دره اله نیز بهترین نتیجه گیری و شناختی است که کارگردان از علت وجود خشونتهای مورد انتقادش ارائه می دهد. در واقع این داستان خشونت جنگ آمریکایی را نتیجه ترس اجتماعی این ملت معرفی می کند.

«دره اله» در طرح شبکه داستانی ساختار دقیق و هدفمندی دارد و به خوبی توانسته عناصر ساختاری داستان را بر محتوا و منظورش منطبق سازد و از این منظر اثر قابل توجهی است. این فیلم که در چند رشته نیز نامزد دریافت جایزه اسکار شده، ابزار بیان بسیار خوبی را برای روایتش انتخاب کرده است و حضور بازیگران حرفه ای چون «تامی لی جونز» و «سوزان ساراندون» قابلیتهای پرداخت و اجرای این روایت را افزایش داده است.

مهدی نصیری