آئین سیاست ورزی شاهزادگان سعودی

به نظر می آید دور جدید روابط عربستان و آمریکا ابعاد خاصی دارد شما مشخصه های همکاری این ۲شریک دیرین را در چه می بینید

اثر جدید اولیوویه دالاژ، صاحبنظر سیاسی فرانسه، با عنوان «ژئوپلتیک عربستان سعودی» که سال ۲۰۰۷ در پاریس منتشر شد، توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرد. وی ریاست بخش بین الملل رادیو جهانی فرانسه را دارد دالاژ در واقع بخشی از مشاهدات و تجربیاتش در ایامی که به عنوان خبرنگار حوزه خلیج فارس در دهه ۸۰ فعالیت می کرد را به رشته تحریر در آورده است. وی در اثر خود به بسیاری از مسائل بحث برانگیز درباره سیاست داخلی و خارجی حکومت آل سعود پرداخته و در مهم ترین فراز این اثر مناسبات و پیوندهای ایدئولوژی وهابیت با ساختار عملگرای حکومت سعودی را بررسی کرده است. اولیویه دالاژ در مصاحبه ای گزارشی از محتوای اثر خود و چکیده ای از نظراتش ارائه کرده که از نظر گرامیتان می گذرد.

▪ آیا حوادث ۱۱ سپتامبر موجب شد تا مقام های عربستان سعودی خود را در این اتفاق ها مقصر بدانند؟

با این که در وهله اول برخی مقام های بلندپایه حتی شاهزاده نایف وزیر کشور عربستان نسبت به این که ۱۵ تن از۱۹ هواپیما ربا دارای ملیت عربستانی باشند ابراز تردید کرد اما شکی در این نیست که سعودی ها خود را در این حوادث مقصر دانستند. اما انتقادات بسیار تند مطبوعات و محافل سیاسی البته به استثنای بوش آنان را وادار کرد تا به مسائلی بپردازند که قبلاً ترجیح می دادند اعتنایی به آن مسائل نکنند، بویژه در باره ماهیت آموزش های ارائه شده از سوی افراد وهابی در مدارس سعودی و یا گردش های مالی القاعده. علاوه بر این، حمله به عراق که از سوی ائتلاف آمریکا و انگلیس در بهار سال ۲۰۰۳ صورت گرفت مسأله نقش استراتژیک عربستان سعودی در خاورمیانه را مطرح کرد. در حالی که ایالات متحده در تمامی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، شبه جزیره عربستان و عراق حضور نظامی دارد.

▪ ساختار حکومت فعلی عربستان سعودی چگونه است؟ و مؤلفه های ژئوپولتیک آن چیست؟

حکومت عربستان ساختار قبیله ای سنتی دارد به طوری که دولتمردان آن در استان ها از اعضای خانواده پادشاه یا از خانواده های بزرگ منسوب به وی هستند. مسئولان اداری محلی نیز از رؤسای سنتی قبایل همان محل هستند. بنیانگذار پادشاهی عربستان یعنی عبدالعزیز ابن سعود از پذیرفتن ایده بودجه حکومتی در معنایی که ما می شناسیم اکراه داشت و نخستین وارث وی یعنی ملک سعود اموال حکومت را همچون اموال شخصی خود به حساب می آورد. اما آوردن کارشناسان خارجی، تربیت نسل فرزندان عبدالعزیز و توسعه کشور، مقام های عربستان را بویژه با ابتکار شاهزاده فیصل وادار کرد تا به فکر مدرن کردن ساختار حکومت با توجه به تفاوت های مناطق مختلف تشکیل دهنده این پادشاهی بیفتند.

▪ درباره اتحاد میان وهابیت و سعود چه می توان گفت؟

اتحاد بین محمدبن عبدالوهاب و رئیس محلی استان نجد یعنی محمد بن آل سعود نقطه شروع این مسأله بود. یکی از این دو از دیگری حمایت مذهبی و سیاسی به عمل می آورد و در مقابل حمایت نیروهای مسلح را دریافت می کرد. در مجموع این دو توانستند ابتدا منطقه نجد و سپس شبه جزیره عربستان را برای تبلیغ همزمان اسلام وهابی موردنظر محمدبن عبدالوهاب تحت کنترل خود درآورند. ازدواج های صورت گرفته بین این دو خانواده این اتحاد را طی چندین نسل مستحکم تر کرد.

امروزه علاوه بر روابط سیاسی و عقیدتی بسیاری از اعضای خانواده آل سعود با تبار شیخ عبدالوهاب ارتباط خانوادگی دارند و ازدواج های زیادی بین این دو خانواده صورت می گیرد.

▪ آیا سیاست خارجی فعلی عربستان تداوم و نتیجه توسعه طلبی مبتنی بر فرقه وهابی است یا عمل گرایی محض همراه با غرب؟

درواقع هر دو. از زمان عبدالعزیز هنگامی که وی مجبور شد با قدرت های بزرگ یعنی در ابتدا انگلیس و سپس آمریکا سازش کند عمل گرایی بر ایدئولوژی دینی در سیاست خارجی عربستان غلبه یافت. اما تبلیغ و اشاعه وهابیت از اهداف کلیدی سعودی ها بویژه ازطریق سازمانی موسوم به رابطه العالم الاسلامی است. اتحادیه ای که در جده پایه گذاری شد. این سازمان تنها به چاپ قرآن یا تأمین مالی مساجد در آفریقا، خاوردور، آسیای مرکزی یا بالکان و حتی اروپای غربی بسنده نمی کند. این فعالیت ها نه تنها گاهی موردپذیرش و استقبال کشورهای مناطق فوق قرار می گیرد، بلکه به این علت که می توانند از کمک های مالی سعودی ها بهره مند شوند موردتشویق نیز قرار می گیرند. اما گاهی نیز باعث ناخشنودی سایر دولت هایی می شود که از مشاهده رخنه سریع اسلام سلفی درکشورشان با حمایت سران سعودی نگران هستند.

▪ نقش تازه عربستان سعودی در تحولات خاورمیانه چیست؟ نشست ریاض که چندی پیش برگزار شد آیا نشان دهنده تلاش عربستان برای بازگشت به دوران طلایی این کشور در جهان عرب است؟ درمناسبات بین المللی آیا سعودی ها حرفی برای گفتن دارند؟

عربستان سعودی وزنه ای صرفاً منطقه ای است که نمی توان آن را انکار کرد. این کشور در مقایسه با سایر کشورهای عربی از اهمیت بیشتری درمناسبات بین المللی برخوردار است. با مرگ حافظ اسد و ملک حسین، سوریه و اردن تاحد زیادی قدرت و اهمیت خود را از دست دادند. ظاهراً حسنی مبارک رئیس جمهور مصر نیز نمی تواند بیشتر از آنچه در ۱۰ سال پیش بود تأثیرگذار باشد. این موارد باعث می شود تامیدان آزادی عمل برای ملک عبدالله باز باشد که از مدت ها پیش به عنوان یک بازیگر منطقه ای مطرح بود و این یعنی عربستان سعودی نه یک قدرت جهانی است و نه آرزوی آن را دارد.

▪ با وجود طوایف و قبایل متعدد و رویارویی نسب های مختلف آیا می توان از یک هویت سعودی درعربستان سخن گفت؟ لطفاً در باره این کشمکش داخلی در جامعه عربستان توضیح دهید.

احتمالاً یک هویت سعودی در عربستان در حال شکل گیری است. با توجه به جمعیت شناسی عربستان که کشوری با جمعیت جوان به شمار می رود جنبه سعودی بودن یا نبودن هویت ساکنان این کشور بدون شک نسبت به ۳۰ سال پیش درگیری و تنش کمتری را باعث می شود . البته نمی توان گفت یک کشمکش تمام عیار داخلی در عربستان وجود دارد اما از ۱۰ سال پیش نوعی نارضایتی از رژیم موجود در این کشور به وجود آمده است که گاه به خشونت کشیده می شود.

▪ مشکلات اجتماعی فعلی عربستان سعودی چیست؟

بیکاری جوانان، عدم هماهنگی بین تحصیلات و فعالیت های اقتصادی و جامعه ای که از لحاظ رفتارهای اجتماعی و اخلاقی کنترل می شود موجب به وجود آمدن نوعی سرخوردگی و یأس در این کشور شده است. البته افزایش بهای نفت در ۲ یا ۳ سال گذشته تا حدودی تنش ها را کاهش داده است اما اساساً چیزی را تغییر نداده است زیرا اصلاحات که تنها با نظر پادشاه عربستان صورت می گیرد روندی بسیار کند دارد.

▪ به نظر می آید دور جدید روابط عربستان و آمریکا ابعاد خاصی دارد شما مشخصه های همکاری این ۲شریک دیرین را در چه می بینید؟

پس از حوادث ۱۱ سپتامبر و جنگ عراق می توان گفت روابط میان ۲کشور پیچیده تر شده است. پس از این حوادث سران ۲ کشور به این نتیجه رسیدند که به یکدیگر نیاز دارند. در ضمن نباید فراموش کرد که این روابط ریاض ـ واشنگتن استراتژی میان ۲دولت است که مبتنی بر منافع طرفین است و هیچ ارتباطی به ارزش های ۲ ملت ندارد.

▪ عربستان سعودی که اندیشه تبدیل به کشوری استراتژیک را دارد متحدان آینده اش کدام دولت ها می توانند باشند؟

نقش استراتژیک عربستان از ۲ دیدگاه قابل بررسی است: نقش اول این کشور بر نفوذ مسلک وهابی مبتنی است که مکان های مقدس اسلامی در آنجا قرار دارد و حداقل از لحاظ ظاهری و تئوریکی نقش دفاع از اسلام و گسترش آن را بر عهده دارد. اهمیت استراتژیکی دیگر این کشور منابع نفتی بسیار عظیم آن است.

از این لحاظ با توجه به توسعه پرشتاب هند و چین این ۲ کشور به عنوان مخاطبان اصلی عربستان سعودی در سال های آینده به شمار خواهند آمد.

روایتی از کتاب ژئوپلتیک عربستان سعودی اثر اولیویه دالاژ

تنظیم و گردآوری : حسین قنبری