تنش بر سر جنگ تحمیلی در اجلاس غیرمتعهدها

از زمانی که نخستین اجلاس غیرمتعهد ها در سال ۱۹۶۱میلادی در بلگراد و به میزبانی یوگسلاوی برگزار شد تا این روزها که قرار است شانزدهین نشست آن در تهران برگزار شود, این سازمان مهم بین المللی اتفاقات زیادی به خود دیده و با حواشی متعددی همراه شده است چرا که در طول این نیم قرن, وقایع مختلفی برای کشورهای عضو عدم تعهد رخ داده و همزمانی این وقایع با موعد برگزاری نشست باعث شده تا گاه حواشی اجلاس بر متن آن غلبه پیدا کند یا باعث تغییر روند اجلاس شود

از زمانی که نخستین اجلاس غیرمتعهد‌ها در سال ۱۹۶۱میلادی در بلگراد و به میزبانی یوگسلاوی برگزار شد تا این روزها که قرار است شانزدهین نشست آن در تهران برگزار شود،‌ این سازمان مهم بین‌المللی اتفاقات زیادی به خود دیده و با حواشی متعددی همراه شده است چرا که در طول این نیم قرن،‌ وقایع مختلفی برای کشورهای عضو عدم تعهد رخ داده و همزمانی این وقایع با موعد برگزاری نشست باعث شده تا گاه حواشی اجلاس بر متن آن غلبه پیدا کند یا باعث تغییر روند اجلاس شود.

یکی از مهم‌ترین دورانی که نشست گروه نم با مسائل دیگری همراه شد، دوران پیروزی انقلاب اسلامی و همزمانی آن با هشت سال جنگ تحمیلی بود. در اکتبر ۱۹۷۹ (بهار سال ۱۳۵۸) ششمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در هاوانا پایتخت کوبا برگزار شد. در این کنفرانس مراحل نهایی عضویت جمهوری اسلامی ایران در جنبش پایان یافت و ایران به‌طور رسمی به‌عضویت جنبش عدم تعهد درآمد. در جریان این کنفرانس مسائل مهمی چون اوضاع خاورمیانه و پیشنهاد اخراج مصر از جنبش (به‌خاطر امضای قرارداد صلح کمپ‌دیوید با اسرائیل) مطرح شد و به علت تعدد دیدگاه‌ها در هاوانا دودستگی در میان اعضای جنبش عدم تعهد کاملا مشخص بود. عده‌ای کوبا را متهم می‌کردند که در ریاست کنفرانس بی‌طرفی را مراعات نکرده است،‌ از این رو وقتی پیشنهاد پشتیبانی از خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا مطرح شد تعدادی از کشورها تأکید کردند که باید تجاوزهای آمریکا به ایران و دخالت نظامی شوروی در افغانستان هر دو با هم در جلسات جنبش مطرح و بررسی شود و به این ترتیب طرح این مساله آن‌گونه که باید نتوانست برای ایران مفید باشد. البته بندهای ۱۳۹، ۱۴۰ و ۱۴۱ بیانیه پایانی این نشست به‌طور کامل به ایران اختصاص یافت که در آنها نسبت به پیروزی تاریخی مردم ایران در سرنگون کردن رژیم پیشین و ایجاد امیدواری برای تمام مردم جهان در به دست آوردن آزادی و تحکیم استقلال خود،‌ ابراز مسرت شده بود.

در اجلاس هاوانا همچنین پیشنهاد عراق برای میزبانی اجلاس بعدی سران غیرمتعهد مورد تصویب قرار گرفت. اما کمی بیش از یک سال بعد که جنگ تحمیلی رژیم بعث صدام علیه ایران آغاز شد،‌ موضوع میزبانی بغداد مورد مناقشه قرار گرفت. به‌این شکل که وزارت خارجه ایران در ماه مارس۱۹۸۲ ( بهار ۱۳۶۱) با ارسال یادداشت به سفارت کوبا (رئیس وقت جنبش عدم تعهد) ضمن اعلام مخالفت خود با برگزاری اجلاس هفتم سران عدم تعهد در بغداد خواستار تغییر محل برگزاری اجلاس شد.

متعاقب آن هیأت جمهوری اسلامی ایران در اجلاس وزرای خارجه جنبش عدم تعهد در هاوانا این موضوع را به‌طور جدی مطرح و تهدید کرد در صورت برگزاری اجلاس در بغداد، تهران این اجلاس را تحریم کرده و ریاست جنبش را به رسمیت نخواهد شناخت.

طرح این مطلب باعث شد تا در کمیته سیاسی اجلاس وزرای عدم تعهد بحث زیادی صورت بگیرد ولی در نهایت به دلیل حمایت برخی کشورها از جمله یوگسلاوی از عراق گفته شد نظر به این‌که تصمیم برگزاری اجلاس در بغداد توسط سران کشورهای غیرمتعهد اتخاذ شده، تغییر آن خارج از حیطه اختیارات وزرای خارجه است، لذا نظر نهایی براین قرار گرفت که تلاش شود هرچه زودتر جنگ دو کشور ایران و عراق خاتمه یابد. در بیانیه نهایی اجلاس وزرا نیز همچنین اشاره‌هایی مبنی برتائید تصمیم اجلاس ششم سران درخصوص تعیین بغداد به عنوان محل برگزاری اجلاس هفتم وجود داشت.

با این حال، ایران کماکان به فعالیت خود در این زمینه ادامه داد و با ارسال یادداشت برای تمام سفارتخانه‌های کشورهای عضو عدم تعهد در تهران نظر مخالف خود را با برگزاری کنفرانس سران در بغداد منعکس کرد.

همزمان هیأت‌هایی از طرف وزارت امورخارجه کشورمان به منظور ابلاغ پیام ریاست جمهوری به کشورهای مختلف اعزام شد. از سوی دیگر عراق نیز که بشدت دنبال حفظ ریاست هفتمین اجلاس غیرمتعهدها بود، به منظور تهیه مقدمات برگزاری اجلاس سران در بغداد، اقدام به احداث ساختمان و مجموعه‌ای با هزینه بالغ بر یک میلیارد دلار کرد. این کشور حتی پیش‌نویس بیانیه پایانی اجلاس را به سه زبان تهیه و پرچم کشورهای عضو جنبش را در بغداد به اهتزاز درآورده بود که پرچم ایران نیز در میانشان دیده می‌شد. اما وقوع دو اتفاق باعث شد تا محل میزبانی اجلاس هفتم تغییر کند و آن دو اتفاق پیشروی نیروهای ایرانی به خاک عراق در عملیات رمضان و متعاقب آن حمله هوایی جنگنده‌های ایران به بغداد بود که به تلافی ورود هواپیماهای عراقی به آسمان ایران و بمباران تهران صورت گرفت. در هر حال این موضوع با توجه به نزدیک بودن زمان برگزاری اجلاس وضعیت جدیدی را به وجود آورد و فیدل‌کاسترو رهبر کوبا مرداد همان سال یعنی یک ماه قبل از شروع اجلاس، پیشنهاد تشکیل اجلاس وزرای جنبش عدم تعهد و تعیین محل دیگری برای برگزاری هفتمین اجلاس سران را مطرح کرد.

سرانجام با پیگیری‌های ایران، موضوع تغییر محل اجلاس سران از بغداد به جای دیگر به صورت جدی مورد توجه کشورهای عدم‌تعهد قرار گرفت و همان‌ها که معتقد بودند کنفرانس وزرای خارجه نمی‌تواند تصمیمات سران را نقض کند، در اجلاس وزرای خارجه عدم تعهد در اکتبر ۱۹۸۲ در نیویورک، با اجماع موافقت خود را با تغییر محل کنفرانس از بغداد به دهلی‌نو اعلام کردند. سرانجام بعداز کشمکشی که بر سر میزبانی هفتمین اجلاس سران عدم تعهد برپا شده بود، دهلی‌نو میزبان ۹۹ کشور شد و خانم ایندیرا گاندی ریاست اجلاس را برعهده داشت. موضوع جنگ تحمیلی علیه ایران نیز از جمله مواردی بود که در قسمت سیاسی نشست مطرح شد. همچنین موافقت شد هشتمین اجلاس‌سران در حراره ـ پایتخت زیمبابوه ـ برگزار شود.

موفقیت دوباره ایران در اجلاس هشتم

هشتمین اجلاس سران عدم تعهد هم که در حراره برگزار شد،‌ به میدانی دیگر برای مبارزه و کشمکش تبدیل شد. اوایل شهریور ۱۳۶۶ طبق روال معمول دوره‌های قبل، پس از جلسات مقدماتی کارشناسان سیاسی و اقتصادی، کنفرانس وزرای خارجه جنبش برگزار شد. در اجلاس هشتم که مصادف بود با بیست و پنجمین سال تأسیس جنبش عدم تعهد، باز هم موضوع جنگ ایران و عراق در کنار موضوعات مهم دیگر نظیر خلع سلاح و امنیت جهانی، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، مساله فلسطین، لبنان و تجاوز آمریکا علیه لیبی مطرح شد و جنگ تحمیلی علیه ایران یکی از بحث‌بر‌انگیزترین موضوعات مطرح شده بود. چرا که تعدادی از کشورهای عرب عضو جنبش در حمایت از عراق درصدد بودند بیانیه‌ای تهیه و به تصویب برسانند بیانیه‌ای که خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود و این با منافع ملی ایران که سال‌ها مورد تجاوز رژیم بعث صدام قرار داشت،‌سازگار نبود از این رو هیأت جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب چنین بیانیه‌ای جلوگیری کند. اهمیت این واقعه از آن جهت بود که در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود و تصویب چنین بیانیه‌ای می‌توانست به‌ضرر ایران در مجامع بین‌المللی تمام شود.

مریم جمشیدی