نقد و تحلیل فیلم هیچ

● خاموشی در "هیچ"
فیلم "هیچ" ساخته عبدالرضا کاهانی از آن دسته فیلم هایی است که نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت فیلمی با روایت داستانی منسجم که با کمی چشم پوشی می توان آن را فیلمی …

خاموشی در "هیچ"

فیلم "هیچ" ساخته عبدالرضا کاهانی از آن دسته فیلم هایی است که نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت فیلمی با روایت داستانی منسجم که با کمی چشم پوشی می توان آن را فیلمی واقع گرا دانست "هیچ" را می توان از زوایای مختلفی مورد کنکاش قرار داد. در این نقد مختصر به آنچه از نظر نگارنده مهم تر است می پردازم. "هیچ"را از لحاظ ساختار زمان و مکان می توان فیلمی خطی و یکنواخت و بدون گسست در نظر گرفت اما سازنده فیلم با یک فاصله گذاری آن را به دو اپیزود یا (دو نگاه) تقسیم نموده است که در قسمت های دیگر به آن خواهم پرداخت. موضوع مورد نظر فیلمساز یک خانواده شهری فقیر از لحاظ اقتصادی و فرهنگی است فیلمساز از لوکیشن های محدود استفاده نموده است. میزانسن ها با زندگی واقعی این طبقه اجتماعی هماهنگی دارد و همچنین شخصیت ها و نوع وابستگی و روابط آنها به خوبی سازمان داد ه شده است. شخصیت پردازی و بازی های ارائه شده به باور پذیری فیلم کمک شایانی نموده است در این میان شخصیت نادر سیاه دره (مهدی هاشمی) کمی دور از ذهن و واقعیت است که بازی هنرمندانه و تحسین برانگیز وی این نقش را نیز پوشش داده است. مجموعه روایت، فضاهای واقعی، شخصیت پردازی و بازی های قابل قبول و همچنبن تلاش بقیه عوامل فنی، "هیچ" را به یک فیلم تاثیر گذار تبدیل نموده است.

تم "هیچ" را می توان جبر اجتماعی یا بهتر بگویم جبر طبقاتی نامید.

برخلاف فیلمسازان چپ گرا که جبر طبقاتی را در روابط کار و سرمایه، فقر و ثروت و کارگر و سرمایه دار خلاصه می کنند و راه برون رفت را در نهضت های کارگری و شورش کارگران بر علیه نظام سرمایه داری می دانند، "هیچ" یک خانواده از طبقات پائین جامعه را به عنوان زمینه بروز مشکلات ناشی از فقر و تنگدستی برمی گزیند. فیلمساز برای آشکار کردن این جبر دایره پردازش را جزئی تر نموده و شخصیت زن را که به طور سنتی در تمام جوامع بشری مورد ستم قرار گرفته و در طبقات پائین اجتماعی به دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی، این ستم مضاعف می شود را، محور اصلی فیلم خود قرار داده است. چند زنی که در مقاطع مختلف سنی در این فیلم به تصویر کشیده شده اند هر کدام به مقتضای سن و موقعیت اجتماعی بیانگر نوع خاصی از دغدغه ها و گرفتاری های هم نسلان خود می باشند و بیشترین کنش ها و واکنشها در این فیلم به این مجموعه از شخصیت ها باز می گردد.

همانطور که قبلا اشاره شد، "هچ" متشکل از دو اپیزود است و اگر چه این دو اپیزود در امتداد هم سازمان یافته است اما اپیزود دوم تکرار اپیزود اول است با این تفاوت که بر مفاهیم مطرح شده و مورد نظر فیلمساز تاکید و بزرگ نمایی بیشتری شده است. دراپیزود اول این خانواده با فقر و تنگدستی خود کنار آمده و چاره ای برای خروج از شرایط نامساعد خود نمی بینند اما با ورود نادر سیاه دره، امید کمرنگی برای تغییر وضع موجود پیش می آید اما از آنجا که شرایط او بر خلاف تصور آنها می باشد با سرخوردگی و ناامیدی اوضاع خانواده با اخراج نادر سیاه دره به حال سابق باز می گردد. اما ورود مجدد نادر سیاه دره در اپیزود دوم همراه با ثروت و امید فراوان است و هنگامی که اعضای این خانواده برای بار دوم متوجه می شوند از این موقعیت جدید سهم اندکی دارند که باعث تغییر اساسی در وضعیت آنها نخواهد شد بلکه شرافت و عزت آنها نیز در تملق و چاپلوسی و نگاه به دستان وی از دست رفته است تصمیم به تغییر وضعیت خود از راه های ناهنجار می گیرند. آنچه بر مخاطب فیلم اثر می گذارد تنها تلخی زندگی و سرانجام دردناک شخصیت های فیلم نیست بلکه خاموش شدن نور امید در زندگی آنها است که تاثیر عمیقی در ضمیر ناخودآگاه مخاطب برجای می گذارد و این چنین است که اگر این اثر در دامن پوچگرایی و نهیلیسم درنغلطیده باشد، بطور یقین به مرزهای آن نزدیک شده است.

زهره نبی زاده

کارشناس ارشد سینما

[e-mail]

۱۳ . ۲ . ۱۳۸۹

چاپ شده در روزنامه اسرار ۱۸/۰۲/۸۹ شماره ۱۴۳۷

چاپ شده در روزنامه مردم سالاری ۱۸/۰۲/۸۹ شماره ۲۳۴۸