حرمت نگه داریم

واژه ای به نام حرمت را بسیاری از ما بسیار شنیده ایم

واژه‌ای به نام حرمت را بسیاری از ما بسیار شنیده‌ایم. بسیاری از ما با حرمت زاده شده‌ایم. بسیاری از ما با حرمت بزرگ شده‌ایم و با حرمت می‌میریم. در ادبیات، کنش و واکنش اجتماعی ما ایرانیان واژه‌ای به نام حرمت چایگاهی بس عظیم دارد و شنیده‌ایم که بزرگان ما و پدران و مادران ما از حرمت بسیار می‌گویند و آنگاه که پای سنجش این مفهوم اجتماعی و این ارزش اجتماعی و سبک و سنگین کردن آن به میان می‌آید معمولا آهی از سر حسرت می‌کشند و دستی روی دست می‌کوبند و از حرمت‌هایی که داشته‌اند و حرمت‌هایی که به آن پایبند بوده‌اند سخن‌ها می‌گویند. وقتی سخن به حرمت‌ها و احترام‌ها می‌رسد بسیاری از همان آدم‌های متعلق به روزگارانی دور یا نه‌چندان دور، به واسطه پرورش یافتن در ارکان و ساختار خانواده‌های ایرانی نخستین وجه مقایسه و نخستین بساط خاطره‌گویی همراه با حسرت خود را از نمونه‌های خانوادگی آن گلچین می‌کنند و به مخاطبان جوان و نوجوان خود می‌گویند. گل سرسبد این نمونه‌ها و نقطه اوج ارزشی به نام حرمت و احترام در این جمله معروف است که بارها شنیده‌ایم: یادش بخیر ما قبلا جرات نمی‌کردیم جلوی بزرگ‌ترمون پامون رو دراز کنیم، اما حالا... .

به راستی حالا چه اندازه از مفهوم حرمت و ارزش و جایگاه آن در جامعه آگاهیم و تا چه اندازه می‌دانیم که حرمت چیست و چه دایره‌ای از رفتار و کردار و گفتار ما را شامل می‌شود؟

حرمت نگهداشتن مفهومی اجتماعی است که مانند تمام مفاهیم دیگر در هر جامعه‌ای نسبی است و تعریف آن در محدوده هر جامعه متفاوت است. در جامعه‌ای که عمدتا با فرهنگ و رسوم غربی است شاید پا دراز نکردن جلوی بزرگ‌تر اصولا غیرقابل درک باشد، اما در جوامع دیگر این کنش ارزش و هنجاری مطلوب قلمداد می‌شود. گذر زمان و سطح وسیع ارتباطات اجتماعی در بعد بین‌المللی و نیز انتقال فرهنگی از جامعه غربی به عنوان جامعه به ظاهر مسلط در قرن‌های اخیر و پذیرش فرهنگی کشورهای مشرق زمین موجب تاثیرپذیری کشورهای مشرق زمین و جابه‌جایی ارزش‌های شرقی با بسیاری ارزش‌ها و هنجار‌های غربی شده است.

در واقع شاید بتوان با ضرب‌المثل مرغ همسایه غاز است تا حدودی این مساله را به صورتی قابل درک و زبانی خودمانی تبیین کرد که اکنون مطابق آنچه از جوامع دیگر می‌بینیم و به دلیل نوع زندگی و مقتضیات زندگی شهری با مختصات غربی آن یعنی رفاه و مصرف و... که البته مطلوب نیز هست بسیاری از هنجارهای ما و بسیاری از ارزش‌های ما زیر سوال رفته است یا اگر هنوز در رسوبات فکری و ذهنی خود قایل به آن ارزش‌ها هستیم، اما در بسیاری از مواقع در عمل جایی و فرصتی برای عملی کردن ارزش‌ها و عمل به هنجار‌ها و حفظ حرمت‌ها باقی نمی‌ماند. مثلا بسیار دیده‌ایم که پدری خسته از کار روزمره به منزل می‌رسد و بدون توجه به حرمت خانواده و زن و فرزند و بدون تلاش برای کمی گپ زدن و شنیدن و دیدن خانواده به استراحت می‌پردازد.

فرزند خانواده هم همین رفتار را الگو قرار می‌دهد و فردا اگر از کلاس و دانشگاه و کارش خسته به منزل آمد به اتاقش می‌رود و بی‌توجه به حضور بزرگ‌ترها دراز به دراز می‌افتد چون که خسته است. هرچند ممکن است به بهانه خستگی جمع خانواده را ترک می‌کند و اتاقی دیگر به سراغ رایانه و موبایل و... می‌رود.این نمونه بسیار ساده‌ای از تاثیر اقتضائات زندگی امروز در عملی نشدن احترام و پایبندی به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی است.

اما آنچه به عنوان حرمت در جامعه ایرانی از آن نام برده می‌شود دایره‌ای وسیع دارد که به دلایل مختلفی که شرایط زندگی امروزی یکی از آنهاست روز به روز تنگ‌تر می‌شود.

حالا کمتر می‌بینیم که هنگام صحبت با بزرگ‌تر از واژه شما استفاده شود. کمتر می‌بینیم که اگر پیرمردی یا زنی در وسیله‌ای نقلیه عمومی سرپاست جای خود را به او بدهیم. کمتر می‌بینیم که اگر همسایه‌ای را دیدیم و کوچک‌تر بودیم به او سلام بدهیم. کمتر تلاس می‌کنیم اگر در خیابان و با موبایل خود با کسی صحبت می‌کنیم و با او مشکلی داریم و صدایمان بالا رفت از الفاظ رکیک استفاده نکیم و حرمت مردم را نگه داریم. کمتر می‌بینیم که حرمت‌گذاری به بزرگ‌تر، به کوچک‌تر، به جامعه، به همسایه، به زن، به فرزند، به استاد، به شاگرد و... رعایت شود.

به راستی در مرحله‌گذار از زندگی سنتی به صنعتی باید هر آنچه از سنت‌ها داریم به یکباره و به سادگی به باد فنا بدهیم؟ آیا در جامعه‌ای که از گذشته‌های پر از حرمت خود فاصله گرفته نباید و امکان ندارد که با نگاهی به گذشته با تعریفی مناسب از حریم‌های فردی و اجتماعی و حرمت‌ها و احترام‌ها، زندگی را با وجوهی انسانی و اسلامی که در تاریخ و فرهنگ ما نمونه‌های فراوان دارد پیش ببریم؟

صولت فروتن