مداح باید موسیقی سنتی بداند

گفت وگو با استاد محمدعلی کریمخانی به بهانه ایام محرم و گذشت یک سال از انتشار آلبوم موفق «ساقی سرمست»

آلبوم ساقی سرمست سال گذشته با آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد وخوانندگی استاد محمدعلی کریمخانی منتشر شد و بسیار مورد توجه قرارگرفت. آلبومی که حس و حال عجیبی دارد و صدای استاد کریم خانی در شکل‌گیری این فضای روحانی بسیار نقش داشته است.

محمدعلی کریم خانی متولد سال ۱۳۲۹ ‌از مداحان اهل بیت و یکی از اساتید آواز مذهبی ایران است. از بهترین آثار وی می‌توان به «آمدم ‌ای شاه پناهم بده» و همچنین «نجوای عاشورایی - حسین آرام جانم - حسین روح و روانم» اشاره کرد.

از شاگردان استاد کریمخانی در حوزه موسیقی به محمد اصفهانی و چنگیزحبیبیان و در حوزه مداحی به موسوی و یحیوی می‌توان اشاره کرد. با این مداح که به مرد حنجره طلایی معروف است و یکی از بهترین‌های این عرصه به شمار می‌رود درباره مداحی و آلبوم ساقی سرمست

به گفت‌وگو نشسته ایم.

در آلبوم «ساقی سرمست» شما تمامی المان‌هایی که برای مداحی مورد نیاز است رعایت کرده‌اید تا این آلبوم یکی از آلبوم‌های موفق این عرصه باشد که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. اگر ممکن است درباره مشخصه‌های این اثر بگویید؟

همیشه و از ابتدا این روال من بوده که در کارهایم همه اصول و قوانین لازم را رعایت کنم. این المان‌ها همگی بر می‌گردند به موسیقی اصیل ایرانی. من تمامی این قطعات را با در نظر گرفتن موسیقی اصیل ایران خوانده‌ام؛ چراکه بر این باورم موسیقی اصیل ایرانی از تعزیه به ما رسیده است و در سنت ما ریشه‌دارد. موسیقی وقتی ریشه‌دار و با اصالت باشد به طور حتم برای مردم دلنشین خواهد بود، زیرا این نوع موسیقی جدا از اینکه بسیار سنگین است عامه پسند بوده و مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد. من تک تک این قطعات را در دستگاه‌ها و گوشه‌های مختلف ایرانی اجرا کرده‌ام تا حرفی برای گفتن داشته باشند. شاید مثلا فکر کنید که همه در دستگاه همایون یا مثلا چهارگاه اجرا شده‌اند؛ ولی این‌طور نیست و به نوعی من این دستگاه‌ها را با هم ترکیب کرده‌ام و گاهی چیزهایی را نیز افزوده‌ام.

اینکه هر قطعه در چه دستگاهی اجرا شود، از تصمیمات شما بود وبه صلاحدید شما این اتفاق می‌افتاد؟

من هم نظر می‌دادم؛ اما درکل با آقای عظیمی‌نژاد هماهنگ بودیم. مثلا ایشان می‌گفتند در دستگاه سه گاه یا ماهور بخوان و من این کار را می‌کردم. علاوه بر این از خلاقیت خودم نیز استفاده می‌کردم و با ترکیب خواسته‌های ایشان به یک چیز جدیدتر می‌رسیدیم، اما در کا در اجرای چنین قطعاتی تا عرق و عشق و علاقه و شور حسین (ع) با آدمی نباشد، کاری از پیش نمی‌رود. شور حسینی باید باشد تا به کار صفا بدهد وگرنه ۵۰ هزارمداح مثل من در ایران هستند. ببینید کدامشان گل کرده‌اند؟

پس اینکه برای مداحی حتما باید به موسیقی ایرانی مسلط بود، معتقدید؟

مداحی منهای موسیقی سنتی ایرانی دوریال ارزش ندارد. شما کانال‌های ماهواره‌ای را نگاهی بیندازید و ببینید کلیپ‌هایی که ساخته و در معرض تماشا گذاشته شده‌اند، آیا به اندازه سر سوزنی از آنها لذت می‌برید؟ مسلما نه! چون این کارها روح ندارند. اما موسیقی اصیل ایرانی با روح آنها عجین می‌شودو در مغزو روحشان رسوخ می‌کند. موسیقی ایرانی موسیقی پرمحتوا و ریشه‌داری است و روح آدم از شنیدن آنها تازه می‌شود. وقتی اینها خودشان هم نمی‌دانند چه می‌خوانند، چه توقعی می‌توان داشت؟ اول باید آدم خودش از کاری که می‌کند خوشش بیاید و بعد مردم از آنها خوششان بیاید. تا کسی از کار خودش راضی نباشد نمی‌تواند مردم را راضی نگه دارد. سازهایی که در این موسیقی‌ها استفاده می‌شوند نیز سازهایی هستند که روح تازگی می‌دهند مثلا کمانچه، نی ، طبل و دهل و. . . کار باید طوری باشد که بتوان به ماندگاری آن اندیشید و خوشبین بود؟

برای ماندگار شدن چه باید کرد؟

موسیقی وقتی سبک و به دور از اصل و ریشه باشد؛ هیچ گاه در میان مردم ماندگار نخواهد شد و زمان زیادی به طول می‌انجامد تا برای عده‌ای معدود، مورد پسند قرار گیرد. در کشور ما جوان‌ها به موسیقی در انواع مختلف گوش می‌کنند؛ اما برای اینکه بدانیم کدام کارها ماندگار می‌شوند، نیاز به زمان است. باید سعی شود در ماه محرم موسیقی اصیل بیشتر در بین مردم و جوانان دیده و شنیده شود.

اما خیلی از مردم ما این موسیقی را نمی‌شناسند؟

برای همین است که می‌گویم ماه محرم موسیقی اصیل بیشتر باید در بین مردم شنیده شود؛ چراکه جوانان باید موسیقی اصیل را بشناسند و در ابتدا ردیف و دستگاه‌ها را یاد بگیرند.

یعنی تمامی کسانی که مداحی می‌کنند با موسیقی اصیل ایرانی آشنا هستند؟

تاجایی که من می‌دانم تعزیه خوانان باید تمامی دستگاه‌های موسیقی را از برباشند و کارشان طبق اصول و قاعده پیش برود؛ زیرا اگر غیر از این باشد، برای شنونده جذاب نخواهد بود. اما حقیقتا این طور نیست و کمتر کسی با این چیزها آشنایی دارد.

آلبوم «ساقی سرمست» یکی از آلبوم‌های موفق سال گذشته و حتی امسال بود. دلیل این موفقیت را چه می‌بینید؟

اینکه این آلبوم با تمامی قطعاتش متعلق به حضرت امام حسین (ع) است دلیلی برای موفقیت آن است. من و آقای عظیمی‌نژاد فقط این کارها را اجرا کرده‌ایم ومن فقط آنها را خوانده‌ام. همه ما وسیله هستیم دقیقا مثل دکترها که وسیله هستند تا مریض بهبود یابد، اما در واقع شفا دهنده خداوند است. در واقع این عنایت ائمه و اهل بیت است که موجب می‌شود کاری مثل ساقی سرمست به موفقیتی این‌چنینی نائل آید.

در این قبیل کارها باید استاندارد خاصی رعایت شود یا خیر؟

بله باید استانداردهایی در آنها لحاظ شود. یکی از چیزهایی که در استاندارد این کارها مشهود است انتخاب شعر و آهنگ سنگین است. من شخصا به شعر سنگین علاقه زیادی دارم و قصدم خواندن شعری با اصالت زیاد و تاثیرگذاری بالا است. به اعتقاد من، باید شعری را انتخاب کرد که مورد پسند اغلب مردم قرار بگیرد و بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. شعر و موسیقی در مداحی باید به گونه‌ای باشد که شخصیت والای امام حسین (ع) فراموش نشود. نبایدهر کس هرچیزی که دلش خواست بخواند.

ولی امروزه دقیقا این اتفاق می‌افتد و هرکس هرچه می‌خواهد می‌خواند؟

خوب باید دید مخاطبانشان چه کسانی هستند و چه کسانی کارشان را گوش می‌دهند و طرفدارانشان چه کسانی هستند. این دوستان خودشان هم می‌دانند دارند چه کار می‌کنند و چه چیزی می‌خوانند و به خورد مردم می‌دهند و طرفدارانشان چه کسانی هستند.

درباره اینکه در مداحی‌ها از موسیقی روز و تکنو و این قبیل کارها استفاده می‌شود چه نظری دارید؟

تمامی این کارها زودگذر و مصرفی هستند و یک بار بیشتر مصرف نمی‌شوند. من قطعه امام رضا (ع) را حدود ۸ سال پیش خوانده‌ام؛ اما هرچه می‌گذرد طرفداران آن بیشتر می‌شوند. چرا؟ چون به جایی وصل است که باید باشد. به قول فریدون شهبازیان این قدر خوراک بد به خورد مردم داده‌اند که واقعا مردم دیگر نمی‌دانند چه چیزی گوش کنند. دانستن علم موسیقی بسیار لازم است و هرچه یک مداح پربارتر باشد موفق‌تر خواهد بود؛ چراکه همیشه کفه سنگین ترازو می‌برد. من معتقدم باید سنگین و روی اصول و حساب و کتاب خواند و حتی مصیبت خوانی هم روی دستگاه خوانده شود.

موسیقی و علم مخصوص به آن دریایی عظیم است و من پس از سال‌ها، هنوز با تمامی جزئیات آن آشنایی ندارم، زیرا کسی به طور مستقیم به من درسی نداده است و من خود

یاد گرفته‌ام.

قطعات ساقی سرمست

را در گوشه‌ها و دستگاه‌های خاصی خوانده‌اید؟

در ابوعطا، دشتی، همایون و سه گاه و بیات اجرایشان کرده‌ام که قطعه بیات ترک را از همه آنها بیشتر دوست دارم و با آن ارتباط بهتر و بیشتری برقرار می‌کنم.

آیا می‌توان این آلبوم را به عنوان یک اثر در زمینه مداحی به شمار آورد؟

بله ما این آلبوم را با همین نیت و منظور منتشر کرده‌ایم و قصد و هدفمان از انتشار آن همین بوده که بتوان به عنوان یک اثر مداحی مستقل از آن یاد کرد؛ چراکه اساسا در این آلبوم بسیاری از مولفه‌های مداحی وجود دارد. مثلا صدا، شعر، آهنگ و ردیف، مهم‌ترین مولفه‌های موفقیت یک اثر مداحی است که غالبا نیز در قالب دستگاه‌های دشتی، چهارگاه و شوشتری یا ابوعطا اجرا می‌شوند.

لی لا رضایی