سالمونلوز

بر اساس پیشرفتهای اخیر در زمینه رده بندی و نامگذاری ( تاكسونومی ) جنس سالمونلا (از خانواده آنتروباكتریاسه) شامل دو گونه می باشد :

۱) سالمونلا انتریكا

۲) سالمونلابونگوری

سالمونلا انتریكا به شش زیرگونه تقسیم می شود. ۱۷ سرووار سالمونلا بونگوری دارای علامت V هستند تا با نام سرووار سالمونلا انتریكا ، زیرگونه انتریكا اشتباه نشود. تاكنون بیش از ۲۳۰۰ سرووار مختلف سالمونلا كه حدود ۱۰% آنها از طیور جدا شده اند ، گزارش شده است و عمدتا" نامهایشان از مكانی كه اولین بار جدا گشته است ، اقتباس می شود. سالمونلاها از لحاظ تحرك پذیری (حركت در محیط و ژلاتین) به ۲ گروه سالمونلاهای متحرك و غیر متحرك تقسیم می شوند كه سالمونلاهای غیر متحرك ، سالمونلاهای اختصاصی طیور هستند و سبب فرمهای حاد و مزمن بیماری می شوند.

● این سالمونلاها عبارتند از :

۱) سالمونلا پلوروم كه سبب بیماری پلوروم ( بیماری سیستمیك حاد ) در جوجه های جوان و پولت ها می شود.

۲) سالمونلا گالیناروم كه سبب بیماری تیفوئید ماكیان ( بیماری سیتی سمی حاد یا مزمن ) در بالغین می شود. شایعترین سروتیپهای بیماریزای سالمونلاهای متحرك در طیور سالمونلا انتریتیدیس و سالمونلا تیفی موریوم می باشند.سالمونلا منشاء یكی از شایعترین آلودگیهای غذایی در انسان می باشد و فرآورده های آلوده طیور منابع اصلی عفونت محسوب می شوند.

● بیماری پلوروم Pullorum Disease

این بیماری در شروع قرن اخیر تنها بیماری با اهمیت در طیور به شمار می رفت كه سبب تلفات سنگین در جوجه ها می شد. در سال ۱۸۹۹ اولین بار فردی بنام رتگر عامل ایجادكننده بیماری را مشخص كرد و آن را باكتریوم پلوروم نامید سپس در سال ۱۹۰۹ نام آن را به سالمونلا پلوروم تغییر داد. مابین سالهای ۱۹۰۰ و ۱۹۱۰ ثابت شد كه عفونت از طریق تخم مرغ منتقل می شود. در سال ۱۹۱۳ بوسیله استفاده از تست آگلوتیناسیون حاملین عامل بیماری مشخص شدند و در سال ۱۹۳۱ آزمایش خون كامل به كمك آنتی ژن رنگی ، ابداع گردید كه به دلیل سادگی به فراوانی استفاده می شود.قبلا" بیماری را به عنوان اسهال سفید باسیلی می شناختند كه همواره نمی توان هر اسهال سفید را به عنوان چهره بالینی بیماری پلوروم به شمار آورد.

● وقوع و گستردگی بیماری

بیماری در تمامی نقاط دنیا پخش است و در آمریكا و احتمالا" سایر نقاط دنیا ندرتا" در طیور صنعتی یافت می شود ولی در ۲۰ سال اخیر در طیور صنعتی ایالات متحده ، خسارات اقتصادی شدید ناشی از این بیماری ، منجر به آزمایش گله های طیور گردیده است تا مطمئن گردند كه گله ها عاری از بیماری هستند. نژادهای سبكتر به خصوص لكهورن نسبت به نژادهای سنگین مقاومت بیشتری به این بیماری دارند.نژادهای مقاوم به بیماری Rhode Island Red ، نیوهمشایر New Hampshire و تلفیقی از دو نژاد می باشد. به نظر می رسد كه مرغها نسبت به خروسها بیشتر حامل بیماری می باشند. احتمالا" بدین علت كه عفونت به طور طبیعی در فولیكولهای تخمدان جایگزین می شود.

● عامل مولد بیماری

باكتری سالمونلاپلوروم گرم منفی ، میله ای شكل ، غیر متحرك ، بدون هاگ ، بی هوازی اختیاری با ابعاد ( mm ۲/۱ ? ۵/۰ ? ۳/۰ ) است و فاقد تاژك می باشد.

● نشانه های بالینی

بیماری پلوروم عمدتا" بیماری جوجه ها و پولت ها تلقی می شود كه اصولا" در جوجه های زیر سن ۳ هفتگی مشاهده می شود. در برخی حالات ، تا ۵ الی ۱۰ روز بعد از هچ بیماری مشاهده نمی شود ولی از ۷ الی ۱۰ روزگی شیوع بیماری رخ می دهد.از اولین نشانه های آن تلفات بیش از حد انتظار جنین ها داخل تخم مرغ یا مدت كوتاهی پس از بیرون آمدن از آن می باشد. نشانه های غیر اختصاصی دیگر كزكردگی ، بی حالی ، چمباتمه زدن ، بالهای پژمرده ، ضعف ، اسهال سفید ، تمایل به جمع شدن به دور همدیگر ، تنگی نفس ، دهنك كردن ، بی اشتهایی ، دهیدراسیون است. به دلیل اسهال سفید مدفوع غلیظ سفید رنگی به اطراف مخرج چسبیده است. حداكثر مرگ و میر دومین یا سومین هفته زندگی در عرض ۴ روزگی بعد از وقوع بیماری رخ می دهد. دمای بدن ۲ الی ۳ روز پس از وقوع بیماری ۱ الی ۳ درجه افزایش می یابد. اگر پرندگان از مرگ رهایی یابند. و به طیور بالغ تبدیل شوند آنها نمی توانند در آینده به طیور تخمگذار و یا مادر خوب تبدیل شوند. تلفات از ۰ تا ۱۰۰ درصد متغیر است. در شكل تحت حاد بیماری ، تورم مفصلهای Tibiotarsal و Humeroradial و مفاصل زند زیرین گزارش شده است كه علت آن موضعی شدن باكتری در این موضعهاست كه سبب لنگش می شود.

● یافته های كالبدگشایی

در شكل فوق حاد ، پرندگان بصورت ناگهانی در مراحل ابتدایی تلف می شوند. بدون آنكه یافته های كالبدگشایی مشاهده شود. در شكل حاد بیماری ، كبد ، طحال و كلیه ها متورم و پرخون می شوند.

احتمال التهاب سكوم و اتساع آن در اثر وجود قالبهایی از مواد خشك نكروتیك وجود دارد. همچنین در كبد ، ریه ها ( در پرندگانی كه درگیری تنفسی دارند ) طحال ، بافت عضلانی قلب ، روده بزرگ ، دیواره سنگدان نیز غالبا" كانونهای نكروتیك مجزا ، كوچك و سفید رنگ یافت می گردد . لذا قلب شكل غیر طبیعی می یابد و واجد ترشحات فیبرینی و پریكارد ضخیم می گردد. كیسه زرده ممكن است واجد محتویات پنیری یا سفیده لجنی با كپسول ضخیم شده باشند. در جوجه های مبتلا به آرتریت ، مفاصل خرگوشی ، بال و كف پا به دلیل تجمع بیش از حد مواد ژلاتینی لیمویی یا نارنجی رنگ در اطرافشان معمولا" بزرگ می شوند. . در بالغین در اثر اختلالات تولید مثلی ، گاهی اوقات تخمگذاری در داخل محوطه بطنی صورت می گیرد و اویدوكت اغلب واجد ترشحات پنیری است و چسبندگی های بطنی نیز مشاهده می شود. ضمنا" تخمدان غیر طبیعی همراه با زرده های نامنظم ، كیستیك ، بی شكلی ، بی رنگ با فولیكولهای تحلیل رفته از مشخصه های بیماری است. همچنین امكان بروز پری هپاتیت ، پری تونیت ، پری كاردیت و افزایش مایعات پریكاردی نیز در این بیماری وجود دارد. در خروس ، بیضه ها ممكن است دارای كانون یاندولهای سفید باشند و گهگاهی گرانولهای پنیری در ریتین و كیسه های هوایی مشاهده می شود.

● تشخیص

نشانه های بالینی و جراحات كالبدگشایی در این بیماری متغیرند و دال بر تشخیص قطعی بیماری نمی باشد. اولین اقدام جهت تشخیص ، جداسازی عامل بیماری به دنبال آزمایش كشت احشاء ( كبد ، طحال و سكوم ) می باشد اگر ضایعاتی در دستگاه تولید مثلی ، ریتین ، مفاصل ، قلب ، سنگدان ، پانكراس و كیسه زرده رخ داده باشد جداسازی عامل بیماریزا از این مكانها نیز صورت می گیرد.

● آزمایش كشت احشاء :

پس از نمونه گیری از اعضای درگیر ، آن را به محیطهای كشت انتقال می دهند. باكتری سالمونلاپلوروم براحتی بر روی آگار خون دار رشد می كند و پرگنه های كوچك ، مجزا ، گرد و شفاف ایجاد می كند. رشد آن در محیطهای انتخابی سلیت F و آبگوشت تتراتیونات ( TB ) صورت می گیرد و سپس در محیط افتراقی مك كانگی،سولفیت بیسموت ، آگارسبز درخشان وآگار سالمونلا _ شیگلا و آگار سه قندی(TSI) و آگار آهن _ لیزین كشت انجام می شود. سالمونلا پلوروم بر خلاف سالمونلا گالیناروم توانایی تخمیر دولستول ومالتوز را ندارد. این عامل در محیط كشت سبب دكربوكسیله شدن اورنی تین می شود. هرگاه باكتری را در آگار سبز درخشان كشت دهیم جهت كاهش احتمالی آلودگی ثانویه باپروتئوس وسودوموناس به محیط كشت سولفاپیریدین می افزائیم تا كاهش آلودگی ثانویه را سبب شود. كشت در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد برای مدت ۴۸ ساعت صورت می گیرد.

● آزمایشهای تشخیصی :

در آزمایشگاه ، برای انجام آزمایش آگلوتیناسیون سریع روی لام یا WBT[۱۱] به میزان ۰۲/۰ میلی لیتر سرم را با ۲/۰ میلی لیتر آنتی ژن رنگی شده با كریستال ویولهٔ پلی والان مخلوط می كنند. تقریبا" در تمام موارد واكنشها در عرض ۳۰ ثانیه كامل می شوند هر واكنشی كه بین ۱ تا ۲ دقیقه طول بكشد مشكوك و اگر پس از ۲ دقیقه انجام شود باید منفی تلقی شود. تیتر سرمی پرندگان عفونی در آزمایش آگلوتیناسیون به رقت ۲۵/۱ یا ۵۰/۱ می باشد.مزایای آزمایش فوق این است كه سریع و ساده می باشد و پرندگان حساس را می توان با یك بار گرفتن ، بدون بستن پا و بال تعیین كرد بنابراین نیروی كار مورد نیاز به حداقل می رسد و مشكلاتی نظیر به تأخیر افتادن انتقال لوله ها به آزمایشگاه ، ریختن یا نشت سرم ، شكستن لوله ها و اشتباهاتی كه در تعیین هویت نمونه ها صورت می گیرد به حداقل ممكن تنزل می یاد. به هر حال آزمایش لوله ، مزیت كمیتی خود را به همراه دارد و نتیجه حاصل به صورت رقتی اختصاصی بیان می شود و با آن می توان آزمایش سریع روی لام را كه قبلا" صورت گرفته مورد بررسی قرار داد. برای آنكه بتوانیم گله أی را عاری از بیماری پلوروم بدانیم ، لازم است كه گله در دو آزمایش متوالی كه به فاصله یك ماه انجام گرفته است ، پاك باشد.

● تشخیص افتراقی

نشانه های بالینی و یافته های كالبدگشایی اختصاصی نیستند. سایر سالمونلاها نیز ضایعات مشابه در كبد ، طحال و روده ایجاد می كنند. آسپرژیلوس و سایر قارچها ضایعات مشابه ریتین ایجاد می كنند. مایكوپلاسماسینوویه ، استافیلوكوك اورئوس ، پاستورلا مولتی سیدا، اریزپیلوتریكس علائم و ضایعات مشابه در مفاصل و تاندولها ایجاد می كنند. گاهی اوقات ندولهای روی قلب جوجه های جوان مشابه تومورهای مارك می باشد. در بالغین و طیور مسن مبتلا ضایعات موجود در تخمدان همانند سایر عفونتهای باكتریایی مانند كلی فرمها ، استافیلوكوكها ، پاستورلامولتوسیدا ، استرپتوكوكها و سایر سالمونلاها می باشد. تشخیص قطعی بیماری از طریق جداسازی و تعیین عامل بیماری پلوروم صورت می گیرد.

منابع :

۱- جوردن اف ، تی ، دبیلو و پاتیون ام ؛ ترجمه بزرگمهری فرد ، محمدحسین و همكاران ( ۱۳۷۷) ؛ بیماریهای طیور ؛ چاپ اول ؛ صفحات : ۴۶ الی ۵۲ .

۲ – Summers john (۲۰۰۰) ; condemnations and downgrades ; the poultry industry council.

۳- Calnek . B . W . (۱۹۹۷) ; Disease of poultry ; loth Edithion ; PP : ۸۲ – ۹۴

۴- Jadher N . V & Siddliqui M . F (۱۹۹۹) ; Handbook of poultry production and management ; First Edithion ; PP : ۱۹۷ – ۱۹۸

۵- Summers John (۱۹۹۳) ; Salmonlla ; Feed stutts ; Oct . ۱۱۰

۶- Research (۱۹۹۹) Age ettect on penetration of salmonlla through the shell of broiler hatching eggs ; world poultry ; Elsevier ; Vol . ۱۵ ; No . ۲ .

۱ - Salmonellosis

۲- Salmonella enterca

۳- S. bongori

۴- S. pullorum

۵-Pullorum Disease ( PD )