اخلاق گرایی لیبرالی

موضوع «عدالت اجتماعی» یکی از مقوله هایی است که در سال های متمادی گفتمان قالب قشر روشنفکر و دگراندیشانی بوده است که در تحولات سیاسی و اقتصادی کشور نقش داشته اند با این حال باید گفت, مصداق تعریف «عدالت اجتماعی» در ۴۰ سال گذشته, تاثیرپذیری زیادی از سیر تحولات و اتفاقاتی داشته است که به صورت عمده, در کشورهای کمونیستی رخ داده است

موضوع «عدالت اجتماعی» یکی از مقوله‌هایی است که در سال‌های متمادی گفتمان قالب قشر روشنفکر و دگراندیشانی بوده است که در تحولات سیاسی و اقتصادی کشور نقش داشته‌اند. با این حال باید گفت، مصداق تعریف «عدالت اجتماعی» در ۴۰ سال گذشته، تاثیرپذیری زیادی از سیر تحولات و اتفاقاتی داشته است که به صورت عمده، در کشورهای کمونیستی رخ داده است. جذابیت‌های موجود در شعارهای برابری‌طلبانه که از سوی سوسیالیست‌ها مطرح می‌شد و فضای چپ‌زده سیاسی ایران در چند دهه گذشته، به نوعی این تلقی را به وجود آورده است که فقط سوسیالیست‌ها پرچمدار مبارزه با بی‌عدالتی هستند.

با این حال در شرایطی که برداشت‌ها و تفسیرهای گوناگون از تفکرات سوسیالیستی، به دلیل به چالش کشیده‌دن این تفکر در سال‌های گذشته، در فضای ایران در حال رنگ باختن بود اما دیدیم که رویکردهای سوسیالیستی و نگرش‌های نزدیک به آن به قانون‌‌نویسی و برنامه‌ریزی ایران رسوخ و دولت را در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بلامنازع کرد.

بعد از پایان جنگ، نگرش‌های سوسیالیستی به مقوله برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی در مقابل واقعیت‌های اقتصادی، رنگ باخت و ما شاهد تقویت ارکان سرمایه‌گذاری و احترام به آزادی اقتصادی و تکریم تولید بودیم.

با این حال هنوز این تلقی در اذهان وجود دارد که مکانیسم بازار و تمسک به اقتصاد رقابتی، در تعارض با عدالت اجتماعی است و لازمه کارکرد مکانیسم بازار، تشدید بی‌عدالتی است.

هنوز هم این تلقی وجود دارد که اگر بخش خصوصی در اقتصاد، قدرت بیشتری بگیرد، به ؟ تشدید محرومیت است در حالی که این گونه نیست و ما در کتاب «اقتصاد و عدالت اجتماعی» به این موضوع پرداخته‌ایم.

حقیقت این است که حتی مخالفان اقتصاد آزاد هم، در سال‌هایی که قدرت در دست اصلاح‌طلبان بود، پذیرفتند که اقتصاد آزاد در تعارض با عدالت‌خواهی نیست. آنها در عمل‌گرایی به این موضوع واقف شدند اما این بحث به مقوله اندیشه و فضای دانشگاهی وارد نشد و ما سعی کردیم در ابتدا از طریق برگزاری چند سمینار و میزگرد و بعد از طریق انتشار کتابی با نام «اقتصاد و عدالت اجتماعی» باب گفتمان جدیدی در حوزه اندیشه اقتصادی باز کنیم.

ما می‌توانستیم به صورت مستقیم، کتاب را به رشته تحریر درآوریم اما تصمیم گرفتیم در ابتدا موضوع را به میزگردها و همایش‌ها بکشانیم و بعد جمع‌بندی دیدگاه‌ها را در کتابی منتشر کنیم.

اگر به ترکیب فصل‌های مختلف کتاب نگاه کنید، می‌بینید که سعی شده است، بسته به تخصص و تجربه همکاران، مطالب هم به صورت تخصصی ارائه شود. ما بارها جلسه گذاشتیم و مشورت کردیم تا کارها به صورت تخصصی‌تری ارائه شود. ویژگی دیگری که می‌توانم از آن یاد کنم، جمع‌بندی کتاب است. ما ساعت‌ها وقت صرف کردیم تا جمع‌بندی کتاب، چکیده خوبی از مقالات ارائه شده باشد.

اکنون که مدتی نه‌چندان طولانی از انتشار کتاب «اقتصاد و عدالت اجتماعی» می‌گذرد، بازتاب دیدگاه‌ها بسیار مثبت بوده است. شاید همه افرادی که کتاب را خوانده‌‌اند، با دیدگاه ما موافق نباشند گو اینکه خیلی‌ها به نقد آن نیز پرداخته‌اند اما برای ما جای خوشحالی دارد که اقتصاد و عدالت اجتماعی، فضای جدیدی در آوردگاه اندیشه اقتصادی ایران به وجود آورده است. شاید به همین دلیل است که در ما شور مضاعفی برای ادامه این مسیر و نگارش کتاب قطورتری به نام «اخلاق و اقتصاد» به وجود آمده است.

دکتر مسعود نیلی