رویای از دست رفته آمریکا در افغانستان

تغییر رویکرد آمریکا نسبت به طالبان و تأکید بر ضرورت گفت وگو و مذاکره با آنها ضمن روشن کردن ابعاد جدیدی از شکست برنامه های صلح سازی و مبارزه با تروریسم واشنگتن در افغانستان, نگرانی هایی را نیز برای اسلام آباد ایجاد کرده است

تغییر رویکرد آمریکا نسبت به طالبان و تأکید بر ضرورت گفت وگو و مذاکره با آنها ضمن روشن کردن ابعاد جدیدی از شکست برنامه های صلح سازی و مبارزه با تروریسم واشنگتن در افغانستان، نگرانی هایی را نیز برای اسلام آباد ایجاد کرده است. رسانه های غربی از برگزاری نشست سه جانبه و چهار روزه طالبان و دولت کابل با میانجیگری ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی در مکه مکرمه خبر دادند. این نشست در روزهای ۲۴ تا ۲۷ سپتامبر و با حضور ۱۱ تن از اعضای طالبان؛ دو تن از اعضای دولت افغانستان و گلبدین حکمتیار فرمانده سابق نیروهای مجاهدین و بدون حضور ملاعمر برگزار شده که با واکنش های متفاوتی همراه شده است.

در حالی که حامد کرزای رئیس جمهور افغانستان از ضرورت مذاکره با طالبان و ارایه پیشنهاداتی به این گروه برای حضور در ساختار قدرت رسمی خبر داده بود، گروه ها و احزاب داخلی از یکسو و کشورهای منطقه با طرح اهداف پنهان این نوع مذاکرات، تحول احتمالی در صحنه سیاسی افغانستان را محکوم کردند. بسیار از تحلیل گران معتقدند که رویکرد جدید دولت کرزای و حمایت آمریکا و انگلیس از مذاکره با طالبان فقط به شکست صلحسازی و دمکراسی سازی در این کشور بازنمی گردد بلکه اهداف پنهان دیگری وجود دارد که نه تنها به منافع دولت فعلی کابل باز می گردد بلکه اهداف آن بیشتر تغییر و جهت دهی موج خشونت ها به بیرون از افغانستان است. با گذشت هفت سال از حملات ۱۱ سپتامبر و اشغال افغانستان از سوی نیروهای آمریکایی نفوذ طالبان در سراسر افغانستان گسترش یافته و حملات روزانه انتحاری؛ انفجار بمب های جاده ای و عملیات کمین از سوی نیروهای طالبان نیروهای ناتو که تحت امر آمریکا در افغانستان مستقر هستند را مستاصل کرده است.

آمریکا هنگام حمله به این کشور در سال ۲۰۰۱ میلادی؛ هدف خود را حذف شبه نظامیان طالبان؛ دستگیری اعضا القاعده به رهبری بن لادن و تاسیس یک رژیم در کابل با حمایت جبهه متحد شمالی اعلام کرد اما اکنون به نظر می رسد با پایان یافتن دوران حاکمیت جمهوری خواهان رویکرد کاخ سفید نیز به تدریج در حال تغییر باشد، تغییری که البته با امنیت منطقه ای سازگاری ندارد. قدرت یافتن مجدد طالبان در منطقه بطور قطع با امنیت کشورهای همسایه افغانستان سازگاری نخواهد داشت. تمایل آمریکا به گفت وگو با طالبان در واقع تایید قدرت این گروه از یکسو و شکست راهبرد هفت سال گذشته حکایت دارد، راهبردی که طی این هفت سال به ناامنی های گسترده، خشونت های بی حد و حصر و کشتار مردم غیرنظامی منجر شده است. حمایت غرب از این گفت وگوها آشکار می سازد که چگونه حوادث بد در حال رخ دادن در افغانستان است و چگونه غربی ها آماده ایجاد ثبات در این کشور هستند که هزینه های غیرقابل تصور انسانی؛ نظامی و سیاسی به آنان تحمیل کرده است. «طلعت مسعود» ژنرال بازنشسته ارتش پاکستان درباره وضعیت آمریکا و الزامات اجباری این کشور برای گفت وگو با طالبان می گوید: آمریکا به ضعف خود در افغانستان و ناتوانی در شکست دادن طالبان پی برده است.

وی می افزاید: شماری از سران طالبان می گویند به هیچ وجه حاضر نیستند با نیروهای ائتلاف به مذاکره بپردازند. آمریکایی ها و کشورهای عضو ناتو نیز به خوبی متوجه شده اند که پیروزی در جنگ افغانستان ناممکن است و باید راه حلی سیاسی برای این مشکلات پیدا شود. مسعود گفت: موضع گیری های عربستان سعودی و بیانیه «رابرت گیتس» وزیر دفاع آمریکا؛ همگی گویای آن است که همه خواهان حصول به نتیجه و راه حلی سیاسی برای افغانستان هستند. ژنرال بازنشسته پاکستانی می گوید: آمریکا در عملکرد خود در افغانستان به شدت به توان نظامی خود تکیه کرده که هم در این کشور و هم در پاکستان برای واشنگتن بسیار مشکل ساز شده است. طالبانی شدن افغانستان تا حدود زیادی به علت عملکرد ضعیف دولت مرکزی کابل؛ نبود زیر ساخت های خدمات رسانی؛ نبود عدالت؛ بیکاری از یکسو و ناتوانی آمریکایی ها مرتبط است. وی افزود با این اوصاف؛ حل مشکلات افغانستان مستلزم توجه به ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در کنار توسل به زور است. به هر حال؛ نباید از زور بیش از اندازه استفاده شود. تا زمانی که مشکل افغانستان و حضور اشغالگرانه آمریکا در این کشور حل و فصل نشود؛ همچنان مناطق قبیله نشین مرز افغانستان و پاکستان با مشکلاتی مواجه خواهد بود.

طالبان مشکلی جدی برای پاکستان به شمار می رود طالبان با حربه مذاکره توانسته قدرت خود را افزایش بدهد؛ ضمن آنکه آمریکا خواهان آن است که پاکستان شدت عمل بیشتری در مقابله با پاکستان داشته باشد اما اسلام آباد نگران پیامدهای منفی این رویکرد و بی ثباتی داخلی در نتیجه این اقدامات است.

تاکتیک یا راهبرد

تحولات اخیر افغانستان و تقویت توان نظامی طالبان دولت حامد کرزای را در ظاهر بر آن داشته تا با نیروی مخالف خود گفت وگو کند. طرح موضوع گفت وگو با طالبان از سوی کرزای هر چند برای بسیاری از ناظران سیاسی تحولات این کشور شگفت آور بود اما به نظر می رسد تأکید وی برای مذاکره با این گروه ناشی از تغییراتی است که در صحنه سیاسی افغانستان خود را به دولت کابل و نیروهای آمریکایی تحمیل کرده است. افزایش شمار تلفات نظامیان خارجی مستقر در افغانستان و ضعف دولت کابل برای بهبود وضعیت اقتصادی این کشور از جمله الزاماتی بوده که آمریکا و کرزای را برای گفت وگو با طالبان مجاب کرده است. اززمان سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱؛ سال ۲۰۰۸ به عنوان پرتلفات ترین سال برای نیروهای ناتو و نیروهای بین المللی حافظ صلح در افغانستان به ثبت رسیده است. اما طالبان اعلام کرد تا زمان خروج نیروهای خارجی از افغانستان؛ حاضر به مذاکره صلح نخواهد بود ژنرال «مارک کارلتون اسمیت»؛ از افسران ارشد ارتش انگلیس در مصاحبه با «ساندی تایمز» می گوید پیروزی علیه طالبان امکان پذیر نیست و باید برای پایان درگیری با طالبان به گفت وگو نشست. چنین اظهارات مشابه از سوی «کای آید»؛ فرستاده ویژه سازمان ملل در افغانستان نیز اعلام شد.

با نگاه اجمالی به شرایط کنونی افغانستان می توان دریافت که شبه نظامیان طالبان با تردد در مناطق قبایلی پاکستان حیطه عملیات خود را در بخش های جنوب و غرب کشور افزایش داده اند. مناطق قبایلی پاکستان و در مجاورت مرز افغانستان خاستگاه اصلی طالبان به شمار می رود و به ویژه در ۱۸ ماه اخیر به پناهگاه امنی برای طالبان پاکستان و افغانستان تبدیل شده است. مصالحه احتمالی دولت کابل با طالبان در افغانستان درواقع به هشداری به اسلام آباد تلقی خواهد شد. بسیاری از منابع و سازمان های امنیتی غربی در مقاطع مختلف بر این نکته تأکید کرده اند که بخشی از اعضای سازمان اطلاعات پاکستان (آی اس آی) به دلیل ارتباط نزدیک با طالبان که از گذشته وجود داشته مایل نیست مسئله شبه نظامیان در مناطق مجاورت مرز با افغانستان حل شود. از سویی دیگر همواره اسلام آباد ناامنی در این کشور را باعث گسترش ناامنی ها و انفجارهای پاکستان عنوان کرده است. بنابراین در صورت تحقق صلح دولت کابل- بخوانید آمریکا- پاکستان بیشتر از گذشته ابزارهای کنترلی خود را برای اداره مناطق قبایلی از دست خواهد داد و دیگر بهانه ای برای پایان ندادن به ناامنی های موجود در مناطق قبایلی نخواهد داشت. «آصف علی زرداری» رئیس جمهوری پاکستان در دیدار با «ریچارد بوچر» معاون وزیر امورخارجه آمریکا در امور جنوب آسیا با کنایه از ضعف دولت کابل، ناامنی های موجود در پاکستان را ناشی از استفاده از پول مواد مخدر برای گسترش تروریسم در افغانستان عنوان کرده بود.

«جهانگیر بدر» دبیرکل حزب مردم درخصوص تأثیر مسئله افغانستان بر پاکستان می گوید: دولت جرج بوش رئیس جمهوری آمریکا حملاتی را علیه مناطق پاکستان انجام می دهد تا از این طریق بر پیامدهای سیاست خود در افغانستان سرپوش بگذارد اما ما در برابر این حملات با قاطعیت مقاومت کرده ایم. دولت جدید اسلام آباد مشکلات امنیتی موجود خود را متوجه فضای فعلی در افغانستان می داند و معتقد است ناامنی در افغانستان به مناطق قبایلی این کشور تسری پیدا کرده است شمار حملات انتحاری در پاکستان از دو مورد در سال ۲۰۰۲ به ۵۶ مورد رسیده است. از ماه اوت سال جاری تاکنون ۲۵ مورد حمله انتحاری در این کشور صورت گرفته به گونه ای که براساس گزارش سازمان اطلاعاتی پاکستان؛ این کشور از عراق و افغانستان نیز پیشی گرفته است. تنها در هشت ماه نخست سال جاری ۴۷۱ تن در این حملات کشته شده اند. این درحالی است که عراق در این مدت شاهد ۴۲ مورد حملات انتحاری بوده که به مرگ ۴۶۳ تن منجر شده است. در مجموع به نظر می رسد تحولات احتمالی در صحنه سیاسی افغانستان باید از دو بعد مورد توجه قرار بگیرد: اول؛ مذاکره با طالبان در افغانستان راهبرد نیست. تاکتیکی است که آمریکایی ها می خواهند از آن برای منافع باز تعریف شده خود در منطقه استفاده کنند. به طور قطع هدف اصلی این تاکتیک تغییر موج خشونت از افغانستان به سایر کشورهای منطقه خواهد بود. دوم: طرح مذاکره با طالبان از سوی دولت کرزای می تواند از منظر معادلات سیاسی داخلی این کشور مورد توجه باشد. کرزای به شدت از سوی افکار عمومی افغانستان تحت فشار است. وخیم شدن اوضاع امنیتی و اقتصادی این کشور طی هفت سال گذشته نمی تواند برای کرزای آینده خوبی را رقم بزند لذا وی مذاکره با قدرتمندترین گروه مخالف خود را انتخاب کرده تا شاید بتواند غفلت ها و ناکامی های گذشته دولتش را برای مدتی سرپوش بگذارد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی