وقتی آقایان جوش می زنند

گفت وگو با دکتر پرویز رزاقی درباره نگاه مردانه به مقوله زیبایی

یکی از دوستان صمیمی من در دانشگاه بود. بچه‌های دیگر به شوخی او را «علی جوشی» صدا می‌کردند. نه اینکه آدم بی‌اعصابی باشد و حرص و جوش بخورد، نه، این نام را به خاطر جوش‌های صورتش روی او گذاشته بودند...

علی دوست صمیمی من بود و از نامی که دیگران رویش گذاشته بودند، ناراحت بودم. یک بار که حس کردم، موقعیت مناسب است، سر صحبت را باز کردم و پرسیدم: «ناراحت نمی‌شی از حرف بچه‌ها؟» شانه بالا انداخت و جواب داد: «چرا، ولی چی کار کنم؟ اگه چیزی بگم بدتر دست می‌گیرن برام.»

گفتم: «چرا پیش یه دکتر نمی‌ری؟»

پرسید: «که چی بشه؟»

گفتم: «خب حتما یه دارویی، پمادی، چیزی هستش که جوش‌هات رو بهتر کنه!»

نگاه عاقل اندر سفیهی به من انداخت و باز گفت: «گرفتی ما رو؟ مگه من دخترم که هی با سر و صورتم ور برم؟»

بعدها فهمیدم که خانواده‌اش این کار را بد می‌دانند ولی نفهمیدم چرا. علی داشت از مشکل چهره‌اش عذاب می‌کشید ولی حاضر نبود برای آن کاری کند. این موضوع را با دکتر پرویز رزاقی، روان‌شناس و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی هم در میان گذاشتم. آنچه می‌خوانید گفت‌وگویی با دکتر رزاقی است:

▪ آقای دکتر! چرا مردها از پرداختن به زیبایی صورت خود، حتی برای برطرف‌کردن جوش‌های دوره‌جوانی منع می‌شوند؟

- این دیدگاه به آموزه‌های فرهنگی رایج در هر جامعه برمی‌گردد، آموزه‌هایی که به مرور زمان خانواده‌ها به فرزندان خود منتقل می‌‌کنند. به طور طبیعی، هر چه این پیام‌ها بیشتر و محدودکننده‌تر باشند، قوی‌تر خواهند بود. باورهایی مانند «مرد به صورت خود دست نمی‌زند» و «این کار، کار زن‌هاست» نیز از همین آموزه‌های فرهنگی جاری در جامعه به وجود می‌آید.

▪ آیا این آموزه‌ها صحیح هستند؟

- بستگی دارد از چه منظری به این موضوع نگاه کنیم؛ اگر منظور از صحیح، صرفا رضایت خانواده است، در بیشتر موارد خانواده به مقصود خود می‌رسند ولی این موضوع از زوایای دیگر نیز قابل بررسی است. وقتی خانواده به نوجوان تلقین می‌کند که توجه به جوش‌های صورت و به دنبال برطرف‌کردن آنها بودن، بد است، چون پیام از سوی خانواده ارسال می‌شود، تاثیرگذاری زیادی دارد. در این صورت به طور طبیعی، نوجوان به‌خصوص زمانی که شخصیتش منفعل و تاثیرپذیر باشد یا خانواده تسلط زیادی روی او داشته باشند، این مساله را می‌پذیرد و مشکل از همین جا آغاز می‌شود. نوجوان این دیدگاه را در حالی می‌پذیرد که درونیات او با آن مغایر است.

▪ چرا خانواده‌ها با درمان جوش صورت پسران نوجوان خود مشکل دارند؟

- همان‌طور که گفتم، این یک موضوع فرهنگی است و باید به صورت ریشه‌ای با آن برخورد شود. از طرف دیگر، مشاهده رفتارهای افراطی مثل آرایش سر و صورت و... از سوی خانواده، باعث می‌شود که خانواده با جابجاسازی آن رفتار در مورد فرزند خود، این بار از این سوی بام بیفتد و فرزند خود را از عادی‌ترین و کوچک‌ترین رسیدگی‌ها به خود نیز بازدارد.

▪ عوامل دیگری هم در این موضوع نقش دارند؟

- بله، یکی از مهم‌ترین دلایل، اطلاعات ضعیف پزشکی و بهداشتی خانواده‌هاست. پایبندی خانواده به ارزش‌های درونی خود نیز باعث بروز این بازداری‌ها می‌شود، مثلا اینکه پدر خانواده به فرزند خود می‌گوید: «اگر این کار را انجام بدهی، می‌گویند فرزند فلانی است که...». همچنین نقش‌های اجتماعی و مذهبی پدر خانواده می‌تواند عاملی برای این منع‌کردن باشد.

▪ این محدودیت در درمان مشکلی مثل جوش‌های صورت در پسران، عوارض روانی‌ هم دارد؟

- بله، به طور قطع تاثیر روانی این موضوع حتی بسیار بیشتر از آثار فیزیکی آن است. ویژگی‌های اصلی نوجوان و جوان برآیند ۳ عنصر قدرت، زیبایی و توانایی است. نوجوان در این سن به خود توجه می‌کند و دوست دارد در اوج باشد و طبیعتا وقتی ضعفی را در خود می‌بیند، از آن تاثیر منفی می‌گیرد. وقتی نوجوان به دلیل وجود جوش‌های جوانی در چهره، نقصی در خود حس می‌کند، ارتباطش با محیط کمتر و حضورش در اجتماع کمرنگ‌تر می‌شود. در نتیجه، اعتماد به نفسش پایین می‌آید و رفته‌رفته دنیای درونی‌اش خراب خواهد شد. او دچار یک نوع درماندگی آموخته شده می‌شود و آن را به ناچار می‌پذیرد ولی مهم‌ترین ویژگی‌های سنی خود را از دست می‌دهد. فرصت برقراری ارتباط‌های اجتماعی، گرایش‌های گروهی و شرکت در جمع‌ها برای او از دست می‌رود و این مشکل حتی روی توانمندی‌هایش نیز تاثیر منفی می‌گذارد.

▪ وضعیت این نوجوانان در خانواده چطور خواهد بود؟

- نوجوان و جوان، خانواده‌اش را مقصر همه مشکلاتی که برایش به وجود آمده، می‌داند و به همین دلیل گوشه‌گیری، قهر و قطع ارتباط کلامی با خانواده خود را پی می‌گیرد. بعد از مدتی همین گوشه‌گیری‌ها باعث به وجود آمدن اختلالاتی مانند اضطراب درونی، خلق افسرده، افت تحصیلی، شخصیت متزلزل و در نهایت بیماری روانی می‌شود. نوجوانان زیادی وجود دارند که به دلیل همین بازداری‌های کوچک خانوادگی از درمان جوش‌های صورت، دچار اختلال وسواس می‌شوند و سعی می‌کنند با اعمال بهداشتی دیگر در سایر اندام‌ها (مثل شستن مکرر دست‌ها) آن را جبران کنند.

▪ یعنی یک جوش ساده صورت ممکن است به بیماری و اختلال تبدیل شود؟

- بله، به همین راحتی.

پیمان صفردوست