شیوه گروهی مهم ترین روش حفظ قرآن کریم

علاقه به قرآن کریم و تلاش برای حفظ آیات آن, از آرزوهای هر انسان علاقه مند به این کتاب آسمانی است و کمتر مسلمانی را می توان یافت که به این موضوع علاقه نشان نداده یا تلاشی برای این کار نکرده باشد, این میزان اشتیاق نیز به اندازه ای است که در اکثر خانواده های مذهبی شروع به حفظ آیات قرآن برای کودکان خود از درون خانواده می کنند اما

علاقه به قرآن کریم و تلاش برای حفظ آیات آن،‌از آرزوهای هر انسان علاقه‌مند به این کتاب آسمانی است و کمتر مسلمانی را می‌توان یافت که به این موضوع علاقه نشان نداده یا تلاشی برای این کار نکرده باشد،‌ این میزان اشتیاق نیز به اندازه‌ای است که در اکثر خانواده‌های مذهبی شروع به حفظ آیات قرآن برای کودکان خود از درون خانواده می‌کنند اما باید گفت که بسیاری از این افراد علاقه‌مند به حفظ تلاش‌هایی موفقی برای حفظ کل قرآن نداشته یا در میان راه این موضوع را ناتمام گذاشته‌اند.از سوی دیگر این افراد برای خود دوره‌های مرور آیات حتی در حد آموخته‌های «چند جزء» نداشته و همین موضوع منجر به فراموشی آیات حفظ شده می‌شود،‌ بر همین اساس لازم است که شخص علاقه‌مند به حفظ قبل از حفظ با شیوه‌های آن آشنا شده همچنین زمینه‌های روانشناسی حفظ آیات قرآن کریم در او مورد بررسی قرار گیرد تا روشن شود که آیا او مقدمات لازم، توانمندی‌های روانی موثر و پشتکار لازم برای حفظ کامل قران را دارد یا خیر؟ در متنی که می‌خوانید تنها تلاش شده است تا بخشی از این نکات را بازگو کند.

● علوم مقدماتی

برای حفظ قرآن کریم لازم است علوم مقدماتی قرآنی فراگرفته شده و تسلط خوبی بر صرف و نحو،‌ روخوانی و روان‌خوانی و تجوید آیات قرآنی در شخص فراهم شده باشد. به عنوان نمونه در اهمیت علم صرف و نحو در حفظ قرآن باید گفت که بسیاری از اشکالات حفظ از کلمات یا اعراب‌های مشابه در آیات قرآنی به وجود می‌آید و شخص مسلط به صرف و نحو به راحتی می‌تواند براساس دانسته‌های خود این اشکالات را برطرف سازد مانند: اعراب حرف «راء» در کلمات: اَمر کم، اَمر کم، اَمرکم ویا اعراب حرف «تاء» در کلمات: جناّتّ، جناّتٍ و همچنین اعراب «باء» در کلمات: ربّنا، ربّنا، ربّنا یا تفاوت در ساختمان کلمات (صرف)، مانند: «لن یتمنوه» با «لا یتمنونه» «و ما الله بغافل عمِا تعملون» با «و ما الله بغافل عمّا یعملون» تسلط بر علم تجوید نیز باعث می‌شود تا حافظ راحت‌تر قرآن را حفظ کند. کسانی که با تجوید آشنا هستند، موقع خواندن دیگر مکث نمی‌کنند که آیا این آیه «اخفاء» دارد یا «ادغام» بلکه به طور ناخودآگاه و به دلیل تکرار، بر قواعد تجوید مسلطند. این افراد در مرحله بازیابی آیات در ذهن نیز توان خود را فقط صرف یاد آوری مطالب ذخیره شده در حافظه می‌کند.

● روانشناسی حفظ قرآن

آنچه تاکنون گفته شد در زبان روانشناسی به عنوان «رفتار ورودی» شناخته می‌شود،‌در تعریف این عنوان نیز می‌توان گفت «رفتار ورودی یا هدف ورودی به آمادگی‌های فرد برای یادگیری هدف‌های آموزشی (نهایی وبین راه) اشاره می‌کند؛ یعنی آنچه را یادگیرنده پیش‌تر آموخته که برای یادگیری مطالب تازه، پیش نیاز به شمار می‌رود و همچنین کلیه تجارب مثبت و منفی حاصل از آموخته‌های پیشین او را که بر یادگیری مطلب تازه موثرند، رفتارهای ورودی او می‌نامیم. علت نامگذاری این آمادگی به رفتار ورودی آن است که یادگیرنده در روز نخست یادگیری موضوع تازه، با آن آمادگی وارد کلاس درس می‌شود.» اما در حفظ قرآن نیز می‌توان از شاخه‌های دیگری از علوم روانشناسی کمک گرفت به عنوان مثال در فرآیند حافظه سه دسته تکرار یا مرور، بسط یا گسترش و سازماندهی ذهنی قرار دارد و شخص حافظ در صورت عدم آشنایی با این روند ممکن است عملکرد موفقی در حفظ نداشته باشد همچنین «فراشناخت» ‌نیز در این موضوع قابل توجه است، ‌علم روانشناسی این واژه را به «دانش ما درباره فرآیندهای شناختی خودمان و چگونگی استفاده بهینه از آنها برای رسیدن به هدف‌های یادگیری گفته می‌شود» تعریف کرده است براساس درباره نقش «فراشناخت»‌ در دانش حفظ قرآن باید گفت: «فردی که به حفظ قرآن اقدام می‌کند، باید دانش فراشناخت داشته باشد تا: اولاً نقاط قوت و ضعف خود را در حفظ کردن بشناسد؛ عادت‌های خود را در مطالعه تشخیص دهد و بداند که به طور مثال در چه زمانی از روز آمادگی بیشتری برای مطالعه و حفظ قرآن دارد. ترجیح می‌دهد از چه نوع قرآن و باچه خطی برای مطالعه و حفظ قرآن استفاده کند. علاقه دارد قرآن را به سرعت یا با تأنی و در طول زمان بیشتری حفظ کند همچنین سوره‌های آسان و دشوار را برای حفظ قرآن از یکدیگر تمیز داده، بداند که برای حفظ هر یک به چه میزان کوشش نیازمند است. اما در نسبت روان شناسی و حفظ شاید مهم‌ترین عامل را باید در «انگیزش»‌دانست این عامل که به عنوان عامل نیرودهنده، هدایت‌کننده و نگهدارنده رفتار تعریف می‌شود هم در انجام حفظ و هم در تداوم آن بسیار موثر است توجه به مواردی مانند اهمیت حفظ قرآن و تاکید معصومین بر حفظ آیات قرآنی همچنین در سنین کوچک‌تر تشویق‌های والدین و اساتید از عوامل موثر بر حفظ و تداوم آن به شمار می‌رود.

▪ شرایط حفظ: برای حفظ قرآن لازم است به موضوعاتی مانند زمان و مکان مناسب توجه داشت بعضی از مواقع، ذهن ما پراکنده یا مشغول به چیز دیگر است. مرور محفوظات در این زمان‌ها نتیجه‌ای ندارد. در این مواقع معمولاً نمی‌توان مرور کامل و درستی داشت. ذهن بسیار پرش می‌کند یعنی از آیه‌ای به آیه دیگر در آن سوره و حتی از سوره‌ای به سوره دیگر منتقل می‌شود. وقتی هم مرور تمام می‌شود، تأثیر لازم را نداشته است. در این مواقع حتی اگر برنامه مرور به تعویق افتاده یا تعطیل شود بهتر از مرور با این وضعیت است!! اگر چه اگر بتوانیم در برنامه زندگی خود، فرصت ثابتی را برای کار مرور اختصاص دهیم، مطلوب‌ترین حالت است. دقت کنید حفظ قرآن و مرور آن اگر با شرایط دقیق صورت گیرد، می‌تواند سایر کارهای زندگی انسان را نیز منظم و منضبط بکند.همچنین یکی از نکاتی که در مرور محفوظات و تثبیت آنها بسیار مهم و موثر است، ارائه محفوظات به دیگران است. اگر حافظ قرآن بتواند آنچه را حفظ کرده به طور مرتب به دیگران ارائه کند، در زمانی کوتاه بر آنها مسلط خواهد شد. برای انجام این کار بهتر است با فرد مشخص و ثابتی ـ نظیر پدر، مادر، خواهر، برادر، همکلاسی یا معلم ـ هماهنگ کرده و آنچه را که حفظ کرده‌ایم با برنامه مشخص ارائه کنیم. تأثیر یک دور ارائه محفوظات به شخص دیگر بی‌تردید از ۱۰ بار مروری که برای خودمان انجام می‌دهیم بیشتر است! وقتی حافظ قرآن، آیات را برای خود می‌خواند و با اشکال مواجه می‌شود، با مراجعه به مصحف یا نوار، به قرائت خود ادامه می‌دهد و چه بسا پس از اتمام مرور محفوظات، تصویر درستی از اشکالات خویش نخواهد داشت. مناسب است وقتی انسان آیات را به دیگری ارائه می‌کند، هر جا با مشکل مواجه شد و با کمک فرد مقابل توانست رفع اشکال کند، آن مورد را یادداشت کند. یادداشت این موارد می‌تواند ذهن حافظ را در مرورهای بعدی فعال کرده و توجه او را بیشتر جلب کند.

سیدعلی اصغر حسینی