همت چاره ساز است

گزارشی درباره بی انگیزگی تحصیلی دانشجویان و علت های آن

راست گفته‌اند که بعضی وقت‌ها، تأخیر در کاری، نیتجه خوبی می‌دهد؛ نمونه‌اش برای من اتفاق افتاد. ماجرا از این قرار است که دوستان پرسمان به حقیر فرمودند که گزارشی درباره علت‌های بی‌انگیزگی و رکود و رخوت نسبی موجود در میان دانشجویان تهیه کنم. قرار بود که این گزارش، در پایان سال گذشته به سرانجام برسد؛ اما تقدیر چنین بود که در آغاز سال جدید که از سوی رهبر انقلاب به عنوان سال نوآوری نامیده شده، این مهم، به وقوع بپیوندد. شاید این اتفاق، باعث نوآوری در متن و نیز تقارن با سوژه گزارش شود! حال که صحبت از رهبر عزیزمان شد، مناسب دیدم در همین آغاز، گفتاری جذاب و شیوا از او را درباره بحث تولید علم در دانشگاه‌ها و وظیفه خطیر استادان و دانشجویان در این باره بیاورم که بی‌شک، خالی از لطف نخواهد بود؛

«باید مغزهای متفکر استاد و دانشجوی ما، بسیاری از مفاهیم حقوقی، اجتماعی و سیاسی را که شکل و قالب غربی آنها در نظر بعضی مثل وحی منزل است و نمی‌شود درباره‌اش اندک تشکیکی کرد، در کارگاه‌های تحقیقاتی عظیم علوم مختلف، حلاجی کنند؛ روی آنها سؤال بگذارند. این جزمیت‌ها را بشکنند و راه‌های تازه‌ای پیدا کنند؛ هم خودشان استفاده کنند و هم به بشریت پیشنهاد کنند. امروز، کشور ما، محتاج این است. دانشگاه باید بتواند یک جنبش نرم‌افزاری همه جانبه و عمیق در اختیار این کشور و این ملت بگذارد؛ تا آن کسانی که اهل کار و تلاش هستند، با پیشنهادها و با قالب‌ها و نوآوری‌های علمی خودی بتوانند، بنای حقیقی یک جامعه آباد و عادلانه مبتنی بر تفکرات و ارزش‌های اسلامی را بالا ببرند. امروز، کشور ما از دانشگاه، این را می‌خواهد».

آن چه در ادامه می‌آید، گزیده‌ای از مهم‌ترین سخنان چند تن از دانشجویان و یکی از استادان دانشگاه است:

▪ مدرک‌گرایی؛ معضل بزرگ دانشجویی

سیدرضا موسوی نسب، دانشجوی سال آخر رشته مدیریت بازرگانی، معتقد است که تنبلی و رخوتی که در میان بخش قابل توجهی از دانشجویان کنونی کشور مشاهده می‌شود، به نوعی نشئت گرفته از افت انگیزه و امید آنان نسبت به آینده‌شان است.

وی در توضیح بیشتر، چنین گفت: این که الان می‌بینیم که در روزنامه‌ها و همایش‌های مختلف از مقوله «مدرک‌گرایی» صحبت می‌شود، این به خاطر آن است که انگیزه علم‌آموزی در بین حداقل بخشی از دانشجویان – حالا در هر رشته‌ای – ضعیف شده و جای آن، عقیده‌ای شکل گرفته که می‌گوید: با داشتن مدرک لازم و البته پارتی کلفت، می‌توان کار مناسبی را برای خود دست و پا کرد.

▪ ساختار آموزشی دانشگاه، باید متحول شود

علی ثقفی، دانشجوی کارشناسی ارشد رشته حقوق دانشگاه قم نیز با بیان این که متأسفانه امروزه در میان بسیاری از دانشجویان، مدرک‌گرایی جای علم‌گرایی را گرفته است، گفت: البته خود نظام آموزش عالی کشور به مسئله مدرک‌گرایی به شدت دامن زده است. اکنون دانشگاه‌های ما با انواع و اقسام دوره‌های آموزشی فراگیر، مجازی، نیمه‌حضوری و غیر‌حضوری که در آنها طبعاً تعمیق‌بخشی به مقوله آموزش چندان مطرح نیست، خواه ناخواه، باعث می‌شوند که فلان دانشجو در کوتاه‌ترین زمان، مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد را گرفته و بعد مشغول کاری شود و وقتی این طور شد، این دانشجو، بدون آشنایی دقیق با هدف و جزئیات یک علم، فقط یک سری اطلاعات کلی را کسب می‌کند که با هدف دانشجویی سازگار نیست.

▪ باید روحیه امید و نشاط شکل بگیرد

وی ضمن تأکید بر ضرورت تحول و نوآوری جدی در ساختار آموزشی دانشگاه‌ها به منظور خروج دانشجویان از وضعیت رخوت و تنبلی علمی که در آن قرار دارند، اظهار داشت: به نظر من، اگر ما واقعاً به دنبال تولید علم و تحقق جنبش نرم‌افزاری هستیم، این امر ممکن نمی‌شود؛ مگر آن که هم شیوه‌های تدریس در دانشگاه‌ها را فعال و پویا کنیم و هم این که با مشخص کردن اهداف علمی برای دانشجویان و ایجاد همان تحولی که عرض کردم، آنها را نسبت به آینده، بیش از پیش امیدوار کنیم که اگر این روحیه امید و نشاط شکل بگیرد، به امید خدا، موفقیت‌ها یکی پس از دیگری حاصل خواهد شد.

▪ جزوه‌محوری و نمره‌گرایی نمی‌گذارد!

فاطمه عباسی، دانشجوی رشته الهیات، جزوه‌محوری را یکی از مهم‌ترین دلایل رکود علمی در فضای دانشجویی می‌داند و معتقد است: مادامی که دانشجو نصفه و نیمه سر کلاس حاضر شود و در پایان ترم هم با تهیه یک جزوه از همکلاسی‌های خود، یک نمره ناپلئونی بگیرد و واحد‌ها را یکی یکی پاس کند، طبیعی است که به لحاظ علمی و پژوهشی، به جایی نمی‌رسیم! البته این بحث، علت‌های متفاوتی می‌تواند داشته باشد؛ اما آن چه که مربوط به دانشجویان می‌شود، بیشتر به خاطر مسئله کمبود و یا نبود انگیزه کافی و نیز عدم اطمینان لازم نسبت به آینده خود می‌باشد و امیدوارم که روزی این دغدغه‌ها رفع شوند.

▪ لزوم نوآوری در سال نوآوری

وی همچنین در ادامه گفت: مسئولان وزارت علوم و دست‌اندرکاران دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، باید بتوانند در سالی که از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال نوآوری و شکوفایی نام‌گذاری شده و - الحق و الانصاف – نام‌گذاری به جایی هم بوده، یک بازنگری جدی در ساختار آموزش عالی کشور داشته باشند و با نوآوری علمی و پژوهشی، زمینه رسیدن کشور به اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و افق سال ۱۴۰۴ را فراهم کنند.

نکته مهم دیگری که درباره این بحث به ذهن می‌رسد، این است که مسئولان بلند‌پایه کشور، نه در شعار، بلکه در عمل، باید به ایده‌های جوانان و به ویژه دانشجویان که قشری اثرگذار در جامعه ما محسوب می‌شوند - اهمیت بدهند و آنان را در تصمیم‌گیری‌ها و طرح‌های آموزشی، سهیم کنند. همچنین از نظرات علمی و کارشناسی استادان نواندیش، برای تحول فراگیر علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها، بهره لازم را ببرند.

▪ همت و تلاش دانشجویان، چاره‌ساز است

احسان عسکری، دانشجوی سال دوم رشته عمران دانشگاه بوعلی همدان می‌گوید: به عقیده من، این مباحث که مشکلات موجود تا حدودی دانشجویان را در حالت رخوت، ناامیدی و بی‌تفاوتی قرار داده، درست است؛ اما من دانشجو باید به این نکته آگاهی داشته باشم که تحصیل درست علم، در زندگی من هم تأثیر خود را خواهد گذاشت؛ یعنی وقتی یک نفر خوب درس بخواند و فقط نمره برایش مهم نباشد، وقتی وارد بازار کار شود، دانسته‌هایش او را در مسیر تجربه قرار می‌دهد و به قول معروف همه جا برایش سر و دست می‌شکنند. از این رو، باید توجه داشت که بی‌انگیزگی، مدرک‌گرایی و نمره‌گرایی، در واقع به ضرر خود فرد است و برای موفقیت و داشتن آینده‌ای بهتر، چاره‌ای نیست جز آن که با نشاط و شادابی و نیز امیدواری به آینده، به تحصیل علم پرداخت و از مشکلات موجود، نهراسید و با انگیزه، جلو رفت.

محمدرضا قاسمیان، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات عرب، در گفت‌گو با ما، یک پیشنهاد قابل توجه داشت. وی گفت: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که تا حدود زیادی در کاهش دغدغه‌های یأس‌آور دانشجویان نسبت به آینده خود تأثیرگذار است، همین تقویت کارگاه‌های آشنایی با شغل و مهارت‌آموزی در دانشگاه‌هاست که خوشبختانه چند سالی است که در کشور پا گرفته است و امیدواریم که با توجه بیشتر مسئولان وزارت علوم به آن، در کنار توجه به ضرورت پژوهش‌محوری در عرصه آموزش دانشگاهی، هر چه سریع‌تر بتوانیم به قله‌های علم و فناوری در سطح منطقه خودمان و سپس دنیا برسیم.

▪ «ما می‌توانیم» را عملی کنیم!

وی در ادامه بیان داشت: من هر وقت که به این عبارت امام عزیزمان که فرمودند «ما می‌توانیم»، فکر می‌کنم، امید و انگیزه‌ام برای کار و تحصیل بیشتر می‌شود و حقیقتاً هم این گونه است. اگر همه دانشجویان ما با مشاهده نیمه پر لیوان، بر سعی و کوشش علمی خود بیفزایند، قطعاً درهای موفقیت برای آنها گشوده می‌شود. من خودم در دوره کارشناسی چند همکلاسی داشتم که واقعاً این طور بودند و اکنون در دوره کارشناسی ارشد، در بهترین دانشگاه‌های کشور، درس می‌خوانند و حتی برخی از آنها به صورت پاره‌وقت، تدریس هم دارند.

▪ ضرورت تزریق انگیزه و دمیدن روح امید

حسن ختام این گزارش صحبت‌های کارشناسی دکتر علیرضا آقایوسفی، مدرس مقاطع دوره کارشناسی ارشد و دکترای رشته روان‌شناسی دانشگاه پیام نور می‌باشد.

این استاد دانشگاه با تأکید بر ضرورت دمیدن روح امید و نشاط در بدنه دانشجویی کشور، اظهار داشت: یکی از مسائلی که باعث کاهش انگیزه فعالیت علمی دانشجویان شده، این است که دانشجویان ما به خاطر تلاش و فعالیت علمی خویش، تشویق نمی‌شوند و از طرح‌های علمی و پژوهشی‌شان، حمایت جدی نمی‌شود. این در حالی است که متأسفانه مؤسسات خصوصی و دولتی، در بحث استخدام، به ندرت به شاگرد اول‌ها و به قول خودمان دانشجویان درس‌خوان، بها و اهمیت می‌دهند.

نکته مهم دیگری که در این خصوص وجود دارد، این است استادان ما به خاطر فعالیت علمی، آن طور که باید و شاید، ترغیب نمی‌شوند. استادی که n ساعت تدریس دارد، دیگر وقت چندانی برای پژوهش پیدا نمی‌کند و طبیعی است وقتی استادان ما نتوانند پژوهش کنند، انگیزه‌ای هم برای دانشجویان برای حرکت در مسیر تولید علم، باقی نمی‌ماند.

● سخن پایانی و سه راهکار

دکتر آقایوسفی در ادامه، ضمن اشاره به ناکافی بودن بودجه پژوهش در ایران، به چند راهکار مهم زیر برای تحول در آموزش و ایجاد علاقه و رغبت در بین دانشجویان، برای تحصیل و پژوهش اشاره کرد:

۱) ارتباط صنعت و دانشگاه، باید بیش از پیش تقویت گردد و ادارات و کارخانجات ما موظف به انجام پژوهش و استفاده از پژوهش‌گران جوان و نخبگان دانشجویی شوند.

۲) متولیان امور، باید ضمن یک برنامه‌ریزی جامع و هماهنگ با سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور، بسترهای لازم را برای فعالیت علمی هر چه بیشتر استادان و دانشجویان، فراهم کنند و در این خصوص از تجهیز دانشگاه‌ها به تکنولوژی برتر آموزشی و تزریق بودجه پژوهشی غفلت نورزند.

۳) توصیه‌ام به دانشجویان این است که برای خود آینده‌نگری داشته باشند و بدانند که با تلاش خستگی‌ناپذیر، می‌توانند به موفقیت‌های ارزشمندی دست یابند.

سید محمد مهدی موسوی