تخریب جنگل ها نمونه ای از فاجعه منابع مشترک

احترام به حقوق مالکیت, راهی برای صیانت از جنگل ها است

احترام به حقوق مالکیت، راهی برای صیانت از جنگل‌ها است.

این حقیقتی بدیهی است که مردم و جنگل‌ها به خصوص در مناطق حاره‌ای استوایی با هم جوش نمی‌خورند، اما این حقیقت بدیهی چگونه حقیقت پیدا کرده است؟ و تا چه حد حقیقت دارد و علت آن چیست؟

یک فرضیه این است که رشد زیاد جمعیت ریشه اصلی مشکل است. تعداد آدم‌های بیشتر در هر متر مربع، فشار بیشتری بر زمین و منابع طبیعی وارد می‌کند. نظریه دیگر این است که از دست‌رفتن جنگل‌ها، نمونه دیگری از «فاجعه منابع مشترک» است؛ یعنی هر زمان مالکیت منابع به فرد یا گروه معینی تعلق نداشته باشد احتمال بهره‌برداری افراطی از آنها می‌رود چون که صیانت از منابع به نفع هیچ استفاده‌کننده‌ای نخواهد بود. این امر بدون توجه به تراکم جمعیتی، واقعیت دارد، مگر اینکه واقعا تعداد جمعیت بسیار اندک باشد.

گروهی از پژوهشگران سوئدی و مالاگاشی با هدایت توماس المکویست از دانشگاه استکهلم، برای اینکه بین این دو فرضیه (فرضیه تراکم جمعیتی و فاجعه منابع مشترک) تفکیک قائل شوند تصمیم گرفتند درجه همبستگی بین تغییرات در پوشش جنگلی ماداگاسکار را با تراکم جمعیت محلی و قوانین سنتی رایج محاسبه کنند. نتایج کار آنها در نشریه پابلیک لایبرری آف ساینس به چاپ رسید.

دکتر المکویست و همکاران وی، اطلاعات پوشش جنگلی را از فضای بیرونی جمع‌آوری کردند - به عبارت دقیق‌تر آنها به آرشیو عکس‌های پروژه لندست مراجعه کردند که مجموعه‌ای از ماهواره‌های آمریکایی هستند که کره زمین را از ۱۹۷۲ تاکنون رصد کرده‌اند. آنها سه مجموعه عکس‌های لندست از منطقه آندروی در جنوب ماداگاسکار را انتخاب کردند که در فواصل زمانی ۱۹۸۴، ۱۹۹۳ و ۲۰۰۰ گرفته شده بود. عکس‌های مربوطه با نور سبز مرئی و دو طیف متفاوت مادون قرمز گرفته شده بودند. این سه طیف با همدیگر یک نشانه قابل اتکا از پوشش گیاهی ارائه می‌دهند به طوری که گروه تحقیق قادر به محاسبه مساحت جنگل در این سه مقطع گردید.

پژوهشگران برای اینکه تراکم جمعیتی را به‌دست آورند به آرشیو دیگری مراجعه کردند، بانک اطلاعات جمعیت جهانی لند اسکن که در آزمایشگاه ملی اوک ریج در تنسی نگهداری می‌شود، اما آنها در مورد قوانین مرسوم محلی و نهادهای اجتماعی، هیچ انتخابی نداشتند به جز اینکه راه بیفتند و از مردم بپرسند.

پژوهشگران از طریق گفت‌و‌گو با کسانی که در راس قدرت بودند (مقامات دولتی و رهبران قبایل) و با کسانی که عملا درگیر بهره‌برداری از جنگل‌ها برای برداشت چوب، هیزم و چرای دام بودند (عمدتا زنان و جوانان) توانستند به اطلاعاتی دست یابند که چه کسانی به منابع جنگلی دسترسی دارند، قواعد ناظر بر دسترسی به منابع چه هستند، چه کسی این قواعد را اجرایی می‌کند و تا چه حد این قواعد واقعا اجرا می‌شوند.

آنها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست توانستند مناطقی که جنگل‌ها عقب نشینی کرده بودند، مناطقی که جنگل‌ها پیشروی کرده بودند و مناطقی که پوشش جنگلی ثابت مانده بود را شناسایی کنند. بخش‌های متفاوت در منطقه اندروی الگوهای متفاوتی را نشان داد. منطقه غربی شاهد از دست دادن پیوسته جنگل‌ها بود. منطقه شمالی افزایش پیوسته جنگل را نشان داد. بخش‌های مرکزی و جنوبی ظاهرا باثبات بودند. منطقه غربی که دچار جنگل‌زدایی جدی شده بود تراکم جمعیتی پایینی داشت که در تضاد با پیش‌بینی نظریه تراکم جمعیتی بود. البته این‌طور نیست که جمعیت کم برای جنگل‌ها بد باشد؛ منطقه شمالی جایی که پوشش جنگلی افزایش یافته بود، نیز جمعیت پراکنده و کمی داشت، اما آنچه واضح است این است که تعداد زیاد مردم لزوما به زیان جنگل نیست، چرا که در پرجمعیت‌ترین منطقه کشور یعنی جنوب، پوشش جنگلی ثابت مانده بود.

تفاوت بین دو منطقه با جمعیت پراکنده‌اندک یعنی غرب و شمال در این بود که در غرب جایی که پوشش جنگلی کاهش یافته بود، هیچ‌ کدام از دو نوع روش تصرف و نگهداری رسمی و سنتی به اجرا در نیامده بود، اما در شمال- که در فاصله فقط بیست کیلومتری واقع شده بود- حقوق مالکیت بر زمین کاملا تعریف شده بود و پوشش جنگلی افزایش یافت. همانند ماهیان اقیانوس، در مورد جنگل‌های استوایی نیز، چیزی که متعلق به همه باشد در واقع متعلق به هیچ کس نیست.

مترجم: جعفر خیرخواهان

منبع: اکونومیست