لنف خون سفید

با ساختمان و عملکرد دستگاه لنفاوی آشنا شوید

لنف از کلمه لاتین lympha به معنای آب گرفته شده و دستگاه لنفاوی که بخشی از دستگاه ایمنی به حساب می‌آید، شبکه‌ای از مجاری است که این مایع شفاف (لنف) را منتقل می‌کنند. این دستگاه شامل بافت لنفاوی و عروق لنفاوی است که مایع لنف در آنها در مسیری یک‌طرفه به سوی قلب جریان پیدا می‌کند...

بافت لنفاوی در بسیاری از اندام‌های بدن، به خصوص گره‌های لنفاوی و نیز در فولیکول‌های لنفاوی که در دستگاه گوارش وجود دارند، ‌مانند لوزه‌ها، قرار دارد. دستگاه لنفاوی همچنین شامل همه ساختارهایی است که وظیفه گردش و تولید لنفوسیت‌ (سلول‌های لنفاوی) را به عهده دارند ‌که شامل طحال، ‌تیموس، ‌مغز استخوان و بافت‌های لنفاوی مرتبط با دستگاه گوارش می‌شوند.

خون به طور مستقیم در سلول‌ها و بافت‌های پارانشیمی (اصلی)‌ بدن قرار نمی‌گیرد، ‌بلکه اجزای خون ابتدا از مویرگ‌ها خارج می‌شوند و به مایع بینابینی بافت‌ها بدل می‌شوند. ‌این مایع بینابینی با سلول‌های اصلی اندام‌ها در تماس است. لنف مایعی است که هنگام وارد شدن مایع بینابینی به رگ‌های لنفاوی اولیه در دستگاه لنفاوی تولید می‌شود. مایع لنف در مسیر شبکه رگ‌های لنفاوی حرکت می‌کند.

حرکت لنف یا ناشی از انقباض درونی رگ‌های لنفاوی است یا در نتیجه فشار خارجی روی رگ‌های لنفاوی (مثلا به علت انقباض عضلات اسکلتی ) رخ می‌دهد.

● کارکرد دستگاه لنفاوی

دستگاه لنفاوی کارکردهای بسیاری دارد. این دستگاه مسوول برداشت مایع بینابینی از بافت‌ها است. این دستگاه اسیدهای چرب و چربی‌ها را جذب و منتقل می‌کند ‌و به صورت «شیلوس» (chyle) وارد دستگاه گردش خون می‌کند. (مایع لنف که از مجاری لنفاوی روده کوچک منشا می‌گیرد و غنی از چربی است، را شیلوس می‌نامند.) این دستگاه، سلول‌‌های ایمنی را بین گره‌های لنفاوی و مغز استخوان انتقال می‌دهد. لنف، سلول‌های ارایه‌کننده آنتی‌ژن (APCs) مانند سلول‌های دندریتیک را حمل می‌کند و به گره‌های لنفاوی می‌رساند و در آنجا پاسخ ایمنی در مقابل این آنتی‌ژن‌ها ایجاد می‌شود. لنف همچنین لنفوسیت‌ها (سلول‌های لنفاوی) را از رگ‌های لنفاوی وابران که از گره‌های لنفاوی خارج می‌شوند، نیز حمل می‌کند.

● ساختار دستگاه لنفاوی

دستگاه لنفاوی را می‌توان به‌طورکلی به ۲ بخش دستگاه هدایت‌کننده لنف و بافت لنفوییدی تقسیم کرد. دستگاه هدایت‌کننده، مایع لنف را حمل می‌کند و شامل رگ‌های لوله‌ای است که شامل مویرگ‌های لنفاوی، عروق لنفاوی و مجاری سینه‌ای لنفاوی چپ و راست می‌شود. بافت لنفوییدی به‌طور عمده در ایجاد پاسخ ایمنی دخیل است و شامل لنفوسیت‌ها (سلول‌های لنفاوی) و سایر سلول‌های سفید خون می‌شود که در بافت همبندی که رگ‌لنفاوی از آن می‌گذرد‌، قرار دارند. بخش‌هایی را که بافت لنفوییدی به صورتی متراکم با لنفوسیت‌ها پرشده است، «فولیکول لنفوییدی» می‌نامند. بافت لنفوییدی یا ساختاری منظم به صورت گره لنفاوی دارد یا ممکن است به صورت فولیکول‌های لنفوییدی پراکنده باشد ‌که به آن «بافت لنفوییدی مرتبط با پوشش مخاطی» (MALT) می‌گویند.

۱) بافت لنفوییدی

بافت لنفوییدی که با دستگاه لنفاوی همراهی دارد در کارکردهای ایمنی دخیل است و از بدن در مقابل عفونت‌ها و گسترش سلول‌های سرطانی دفاع می‌‌کند. این بافت شامل یک بافت همبندی است که انواع متفاوتی از سلول‌های سفید خون درون آن قرار گرفته‌اند ‌و پرشمارترین این سلول‌ها لنفوسیت‌ها هستند.

بافت لنفوییدی بسته به مرحله رشد و بلوغ لنفوسیت‌هایی که در آن قرار دارد، ممکن است اولیه، ثانویه یا ثالثیه باشد. بافت لنفویید ثالثیه به‌طور مشخص حاوی تعداد بسیار کمتری لنفوسیت است و تنها هنگامی که آنتی‌ژن‌ها (عوامل خارجی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و مواد آلرژی‌زا) باعث تحریک آن و ایجاد التهاب شوند، نقش ایمنی ایفا می‌کند.

▪ اندام‌های لنفوییدی اولیه: اندام‌های لنفوییدی اولیه یا مرکزی، لنفوسیت‌ها یا سلول‌های لنفاوی را از سلول‌های پیش‌ساز نابالغ تولید می‌کنند. غده تیموس قفسه سینه و مغز استخوان بافت‌های لنفوییدی را تشکیل می‌دهند که در تولید و انتخاب لنفوسیت‌ها دخیل هستند.

▪ اندام‌های لنفوییدی ثانوی: اندام‌های لنفوییدی ثانویه یا محیطی لنفوسیت‌های بالغ تمایزنیافته را نگهداری می‌کنند و باعث تحریک پاسخ ایمنی برای مقابله با عوامل خارجی می‌شوند. اندام‌های لنفوییدی محیطی محل‌هایی هستند که فعال‌شدن لنفوسیت‌ها به وسیله آنتی‌ژن‌ها (عوامل خارجی) در آنها صورت می‌گیرد. فعال شدن لنفوسیت باعث تکثیر دودمانی آن لنفوسیت و بلوغ آن از لحاظ تمایل به آن آنتی‌ژن خاص می‌شود. لنفوسیت‌های بالغ میان خون و اندام‌های لنفوییدی محیطی رفت و آمد می‌کنند تا زمانی که با آن آنتی‌ژن خاص روبه‌رو شوند.

بافت لنفوییدی ثانویه محیطی را فراهم می‌کند که مولکول‌های خارجی یا مولکول‌های خودی تغییریافته (آنتی‌ژن‌ها) در آنها با لنفوسیت‌ها مواجه می‌شوند. نمونه شاخص این بافت‌ها گره‌های لنفاوی، فولیکول‌های لنفوییدی در لوزه‌ها،‌پلاک‌های په‌یر در روده‌ها،‌طحال، آدنوییدها (لوزه سوم)، پوست و اندام‌های دیگری هستند که دارای «بافت لنفوییدی مرتبط با پوشش مخاطی» (MALT) هستند.

۲) گره‌های لنفاوی

یک گره لنفاوی یک مجموعه سازمان‌یافته از بافت لنفوییدی است که مایع لنف در مسیرش برای ریختن به جریان خون از آن می‌گذرد. گره‌های لنفاوی با فاصله در طول دستگاه لنفاوی قرار دارند. چند رگ لنفاوی آوران لنف را وارد گره لنفاوی می‌کنند و پس از گذر لنف از میان آن، لنف وارد یک رگ لنفاوی وابران می‌شود.

گره لنفاوی در بخش خارجی‌اش به نام قشر یا کورتکس از فولیکول‌های لنفوییدی تشکیل شده و بخش درونی مغز یا مدولا نامیده می‌شود. از همه جهات به وسیله قشر احاطه می‌شود، به جز بخشی که به آن ناف یا هیلوم می‌گویند. ناف به صورت یک فرورفتگی در سطح گره لنفاوی دیده می‌شود که غددلنفاوی کروی یا تخم‌مرغی شکل را به صورت یک اندام لوبیایی شکل درمی‌آورد.

رگ‌لنفاوی وابران به‌طور مستقیم از ناف گره لنفاوی خارج می‌شود. شریان‌ها و وریدها از طریق خونی که از ناف گره لنفاوی وارد و خارج می‌شود، آن را تغذیه می‌کنند.

فولیکول‌های لنفاوی مجموعه‌های متراکمی از لنفوسیت‌ها هستند که شمار، ‌اندازه و نحوه قرارگیری آنها بر حسب وضعیت کارکردی گره لنفاوی متفاوت است. برای مثال فولیکول‌ها هنگام مواجهه با یک آنتی‌ژن خارجی به طور قابل‌توجهی گسترش پیدا می‌کنند. انتخاب سلول‌های B که به طور اختصاصی با آنتی‌ژن وارد شده مقابله می‌کنند، در مرکز زایای این گره‌های لنفاوی صورت می‌گیرد.

گره‌های لنفاوی به طور خاص در میان‌سینه (مدیاستینوم) در قفسه سینه، گردن، ‌لگن، زیربغل، کشاله ران و همراه با عروق خونی در روده‌ها بیش از جاهای دیگر بدن وجود دارند.

۳) رگ‌های لنفاوی

رگ‌های لنفاوی رگ‌های لوله‌ای هستند که مایع لنف را به خون باز می‌گردانند و حجم مایع از دست رفته از خون حین تشکیل مایع بین‌بافتی را جایگزین می‌‌کنند. این رگ‌های لوله‌ای را مجاری لنفاوی یا لنفاتیک‌ها هم می‌نامند.

● کارکرد برای انتقال اسید‌های چرب

رگ‌های لنفاوی به نام لاکتئال‌ها در پوشش مجرای گوارش به خصوص روده کوچک وجود دارند. با اینکه اغلب مواد مغذی جذب‌شده در روده کوچک وارد وریدها می‌شوند تا نهایتا از طریق ورید اصلی باب (پورت) برای پردازش به کبد بروند، ‌چربی‌ها وارد دستگاه لنفاوی می‌شوند و نهایتا از طریق یک مجرای لنفاوی به نام مجرای سینه‌ای وارد گردش خون می‌شوند.

البته در این مورد استثنائاتی هم وجود دارد. ‌چربی‌های از نوع تری‌گلیسیریدهای با زنجیره متوسط (که استرهای اسید چربی گلیسرول هستند) به‌طور غیرفعال از دستگاه گوارش وارد شبکه وریدی باب (پورت) می‌شوند. مواد مغذی‌ای که وارد گردش خون می‌شوند، ‌در کبد پردازش می‌شوند ‌و پس از آن از کبد وارد جریان خون عمومی می‌شوند. هنگامی خون در بدن گردش می‌کند، ‌مایع از رگ‌های خونی به میان بافت‌های بدن نشت می‌کند. این مایع مهم است زیرا غذا را به سلول‌ها می‌رساند و مواد زاید را به جریان خون باز می‌گرداند (مایع بین‌بافتی).

دستگاه لنفاوی یک شبکه یک طرفه است که مایع بین‌بافتی را به خون باز می‌گرداند.

● اهمیت بالینی

بررسی جریان لنف در اندام‌های متفاوت بدن از لحاظ تشخیص، تعیین پیش‌آگهی و درمان سرطان اهمیت دارد.

دستگاه لنفاوی به علت مجاورت فیزیکی با بسیاری از بافت‌های بدن، مسوول حمل سلول‌های سرطانی بین بخش‌های گوناگون بدن در فرآیندی است که متاستاز (انتشار سرطان) نامیده می‌شود. گره‌های لنفاوی که در مسیر رگ‌های لنفاوی قرار دارند، سلول‌های سرطانی را به دام می‌اندازند. اگر آنها نتوانند سلول‌‌های سرطانی را نابود کنند، گره لنفاوی، خود به محل یک تومور ثانوی سرطانی بدل می‌شود. بیماری‌ها و سایر عوارض ممکن است باعث تورم گره‌های لنفاوی شوند. مشکلات سیستم لنفاوی می‌‌تواند توانایی بدن را برای مقابله با عفونت دچار اشکال کند.

● بیماری‌های دستگاه لنفاوی

ادم لنفاوی (لنفدم) تورمی است که ناشی از تجمع مایع لنف است. این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه لنفاوی آسیب‌دیده یا دچار بدشکلی است. این عارضه معمولا دست‌ها یا پاها را گرفتار می‌کند،‌اما در گردن و شکم نیز ممکن است رخ دهد.

برخی از علل شایع تورم گره‌های لنفاوی شامل عفونت‌ها، ‌مونوکلئوز عفونی (یک بیماری ویروسی) و سرطان مانند سرطان لنفاوی یا لنفوم است که ممکن است از نوع هوچکینی یا غیرهوچکینی باشد و انتشار سلول‌های سرطانی از اندام‌های دیگر به دستگاه لنفاوی. در بیماری الفانتیازیس (پیل‌‍‌پایی) عفونت رگ‌های لنفاوی باعث ضخیم‌شدن پوست و تورم و بزرگ شدن بافت‌های زیرین به خصوص در پا و اندام تناسلی خارجی می‌شود. شایع ترین علت الفانتیازیس بیماری انگلی به نام فیلاریازیس لنفاوی است.

لنفانژیوسارکوم یک تومور بدخیم رگ‌های لنفاوی است (سارکوم بافت نرم) اما لنفانژیوم یک تومور خوش‌خیم رگ‌های لنفاوی است که به خصوص در مبتلایان به نشانگان ترنر (یک اختلال کروموزومی) دیده می‌شود. لنفانژیولیومیوماتوز یک تومور خوش‌خیم عضلات صاف دیواره رگ‌های لنفاوی است که در ریه‌ها رخ می‌دهد.

دکتر علی ملائکه