اقسام لذت در اندیشه اپیکور

اپیکور دو نوع دسته‌بندی از لذات ارائه می‌دهد که هر کدام اهمیت خاص خود را دارند. در یک تقسیم‌بندی لذات را به دو دسته فعال و منفعل یا متحرک و ساکن تقسیم می‌کند. لذت متحرک عبارت‌ …

اپیکور دو نوع دسته‌بندی از لذات ارائه می‌دهد که هر کدام اهمیت خاص خود را دارند. در یک تقسیم‌بندی لذات را به دو دسته فعال و منفعل یا متحرک و ساکن تقسیم می‌کند. لذت متحرک عبارت‌ است از جستجوی چیزی که انسان به آن گرایش دارد. لذت ساکن عبارت است از حالت اعتدالی که محصول وضعی است که اگر مفقود باشد انسان بدان گرایش پیدا می‌کند، به عنوان مثال، می‌توان گفت که ارضای گرسنگی در حین انجام گرفتن، لذت متحرک است و حالت سکونی که پس از ارضای کامل گرسنگی دست می‌دهد، لذت ساکن.

اپیکور طبعاً از این دو نوع لذت نوع دوم را بیشتر مقرون به حزم می‌داند. زیرا این لذت پاک و بی‌غش است و به وجود درد به عنوان محرک نیازمند نیست. اگر بدن در حال اعتدال باشد دردی وجود ندارد، پس ما باید در طلب اعتدال باشیم و لذت‌های آرام را بخواهیم، نه خوشی شدید را. بدین ترتیب می‌بینیم که در عمل، اپیکور به آنجا می‌رسد که به جای وجود لذت، فقدان الم را مطلوب انسان خردمند می‌داند. وی بر این باور بود که در جهان رنجها و مصائب فراوانی وجود دارند که لذت مطلق در رهایی از آنهاست. در همین رابطه است که می‌گوید اگر می‌خواهی کسی را ثروتمند کنی، دارایی او را افزایش مده، بلکه امیالش را هرس کن. «قناعت بسیار پیشه کنیم، نه بدین سبب که همیشه به خست زندگی نماییم، بلکه با این هدف که دغدغه خاطر کمتری داشته باشیم».

«باید خود را از زندان اشتغالات خصوصی و مشغله عمومی رهانید». «بهتر است بی‌واهمه بر بستری از برگ بخوابی تا با ترس و دلهره بر تختی زرین».‏به تعبیر دیگر لذت ساکن و ثابت عبارت است از فقدان الم. نوع جسمانی این نوع لذت را «بی‌دردی» می‌گویند و نوع روحانی آن را «آرامش». لذت متحرک فرایندی است که به وسیله آن فرد یا به لذتی ایستا و ثابت می‌رسد (مثل نوشیدن پس از تشنگی) و یا لذتی ثابت را تغییر می‌دهد (مثل نوشیدن در زمان سیرابی). علاوه بر لذات متحرک جسمی، لذات متحرک روحی نیز وجود دارد، به عنوان مثال لذت حل یک مسئله علمی و فلسفی و یا لذت انجام یک گفتگوی ثمربخش با دیگران. اپیکور لذایذ متحرک را بخش اصلی از یک زندگی خوب و موفق می‌داند، بنابراین یک زندگی موفق اپیکوری یک زندگی یکنواخت نیست، بلکه دارای لذتهای متحرک منظمی است.

اپیکور در نامه‌ای که در بستر مرگش نوشته است می‌گوید علی رغم وجود درد شدید جسمانی بهترین روز زندگی‌اش را می‌گذراند، زیرا لذتهای گذشته بحثهای فلسفی‌اش را با دوستانش به یاد می‌آورد. در عین حال، این لذایذ متحرک، باید به دقت کنترل شوند، اینجاست که اپیکور تقسیم‌بندی دیگری از لذت ارائه می‌دهد و بر اساس آن لذت لازم الاستیفاء و لذات غیر ضروری را تعیین می‌کند. با توجه به اینکه اپیکور عالی‌ترین مرتبه لذت را دفع الم می‌داند تمایلات و لذتها را به سه دسته کلی تقسیم می‌کند:

۱) امیال و لذتهای طبیعی و ضروری،

۲) امیال و لذتهای طبیعی و غیر ضروری،

۳) امیال و لذتهای غیر طبیعی و غیر ضروری.

حسین راضی