راه طولانی درباره محمد بهارلو

استاد محمد بهارلو, در خانواده ای قدیمی متولد شده و ریشه دار در ایل معروف بهارلو در استان فارس و تنها فرزند خانواده است كه داخل وادی هنر است برادر بزرگ او عبدالله بهارلو با موسیقی آشنایی داشت و محمد كوچك را با نغمه های زیبا آشنا كرد

▪ محمد بهارلو: ویولونیست، معلم و مؤلف در موسیقی ایرانی؛ متولد ۱۳۰۷

▪ بهره گرفته از كارل یان زوبك (ویولون كلاسیك)، سیدمحمد بحرینی پور، علی اكبر شهنازی، ابوالحسن صبا و... (موسیقی ایرانی)

▪ مؤلف شش جلد كتاب برای آموزش موسیقی ایرانی با ویولن و تحقیق درباره فرم های سازنده موسیقی ایرانی (از ۱۳۳۳ تا ،۱۳۳۹ با مقدمه استاد ابوالحسن صبا)

▪ همكار با استاد موسی معروفی و لطف الله مفخم در گردآوری ردیف موسیقی ایرانی (۱۳۴۱)

▪ مؤسس و سرپرست قدیمی ترین آموزشگاه فعال در موسیقی ایرانی از ۱۳۲۵ تا به حال.

▪ دارنده لوح تقدیر از طرف وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیریت اداره كل آموزش های هنری به مناسبت شصت سال سرپرستی كلاس آموزش موسیقی ایرانی با درجه ممتاز.

گاه اتفاقی می افتد كه در انسانی با استعداد و با فرهنگ، پرداختن به وجهی از علاقه ها و استعدادها، وجوه دیگر را از نظر می اندازد و یا معطل می گذارد. هر انسانی در شرایط دشوار انتخاب قرار می گیرد و باید مسؤولیت انتخاب های خویش را بپذیرد. گاه مجموع شرایط فرد و اجتماع پیرامون او، این انتخاب را به او تحمیل می كند و گاه، این تصمیم به صلاحدید و تمایل كاملاً فردی صورت می گیرد. در مورد بدیع الزمان فروزانفر و پرویز ناتل خانلری گفته اند كه اگر به جای تحقیق و تدریس، قوای خود را یكسره در شعر و شاعری متمركز می كردند، از شاعران بلند مرتبه روزگار خود نظیر بهار و شهریار، كم نداشتند. اشعاری كه از آنها باقی مانده، گواه این گفته است.

در موسیقی نیز چنین اتفاقاتی كم نیست. استاد فرامرز پایور می توانست برجسته ترین مدیر اداری و هنری زمان خود در فضای موسیقی باشد، اما انتخاب او نوازندگی و آهنگسازی و سرپرستی اركستر بود و بر همان هم پایدار ماند. استاد سیدحسین میرخانی، از استعداد شگفت آورش در كمانچه نوازی چشم پوشید و خود را وقف خوشنویسی و كتابت قرآن كرد. استاد علینقی وزیری قبل از ورود به موسیقی، یك نابغه نظامی بود و منصب كلنلی را به نفع موسیقی رها كرد و زنده یاد عباس شاپوری، آهنگساز و نوازنده معروف دهه ،۱۳۳۰ در ساخت و تعمیر ویولون در حد استادی بود؛ ولی از این هنر او كمتر مطلع بودند. درباره استاد محمد بهارلو نیز چنین است. اكثر موسیقیدانان امروز، یعنی آنها كه اوج جوانی و خلاقیت او را ندیده اند، تنها وجهه معلمی او را می بینند و نمی دانند كه بهارلو در زمان خود، نوازنده ای با تكنیك بالا و نغمه پردازی با ذوق لطیف و سرپرستی توانا برای اركسترش بوده است. حتی از تحصیلات كلاسیك او در رشته مهندسی مخابرات نیز كمتر كسی خبر دارد و این حد از تحصیل در تهران شصت سال پیش، حد كمی نبود. محمد بهارلو، تمام این قابلیت ها را داشت و هر كدام از آنها را در زمان مناسب خود نشان داد و مدارك نسبتاً كم اما گویایی كه از آن سال ها باقی مانده، گواه این توانایی ها هستند.

استاد محمد بهارلو، در خانواده ای قدیمی متولد شده و ریشه دار در ایل معروف بهارلو در استان فارس و تنها فرزند خانواده است كه داخل وادی هنر است. برادر بزرگ او (عبدالله بهارلو) با موسیقی آشنایی داشت و محمد كوچك را با نغمه های زیبا آشنا كرد. او خیلی زود پدرش را _ كه از مشروطه خواهان بنام و مردی دارای استعداد فنی فوق العاده بود _ از دست داد و ذیل تربیت مادرش كه بانویی با بصیرت و با فرهنگ بود، قرار گرفت. نواختن ویولون را از نوجوانی آغاز كرد و از زنده یاد سیدمحمد بحرینی پور (از شاگردان حسین خان اسماعیل زاده) بهره گرفت. او می خواست نزد حسین خان یا حتی ابوالحسن صبا برود كه آوازه خیلی بیشتری داشتند، ولی برادر، صلاح دید كه محمد نوجوان نزد بحرینی پور برود. وی در مدرسه موسیقی شهنازی (در خیابان ناصرخسرو، كوچه خدابنده لوها) درس می داد و ارتباط او با بهارلو تا سال ۱۳۷۴ كه جهان را بدرود گفت، ادامه داشت.

محمد بهارلو برای آشنا شدن با تكنیك بین المللی نوازندگی ویولون نزد كارل یان زوبك رفت. یان زوبك یكی از دوازده استاد اعزامی از پراگ به هنرستان عالی موسیقی در تهران بود و صفحات متعددی از اجراهای خود را در اروپای شرقی انتشار داده بود.

بعد از اینكه یان زوبك به چكسلواكی برگشت، بهارلو تعلیم را با روبیك گریگوریان، ویولونیست بزرگ ارمنی _ ایرانی ادامه داد. اندیشه تحقیق درباره فرم های سازنده موسیقی ایرانی از آن زمان در ذهن بهارلوی نوجوان، جوانه زد، ولی هرچه از اساتید وقت در این باره سؤال می كرد، راه به جایی نمی برد و تصمیم گرفت به تنهایی این راه را برود. راهی كه پانزده سال بعد به انتشار شش جلد كتاب هایش انجامید.

بهارلو از استاد حسین ناصحی، در آموختن آهنگسازی استفاده شایان برد و دوستی این دو تا آخر عمر كوتاه ناصحی ادامه یافت. به طور همزمان، در مدرسه صنعتی ایران و آلمان نیز درس خواند و دانشنامه خود را در رشته برق و ماشین را از آنجا گرفت و به دوره عالی مهندسی مخابرات وارد شد. معلم زبان آلمانی او در این مدرسه نورعلی برومند بود كه در آن زمان، هنوز در جامعه موسیقیدانان، نامی نداشت و به تدریس زبان آلمانی پرداخته بود. بهارلو خیلی زود وارد فعالیت حرفه ای شد و انرژی سرشار جوانی را در راه عشقش گذاشت. موسیقی برای او اسباب انتفاع مادی نبود و او از صرف كردن ماترك پدری اش در این راه، ابا نداشت. یكی دو تن از دوستان دوره جوانی او كه بعدها در جامعه موسیقی اسم و رسمی پیدا كردند، دوره سخت جوانی و فقر امكانات را با یاری های بی شائبه بهارلو و مادر فداكارش، براحتی طی كردند و از امكاناتی كه با سخاوت در اختیارشان گذاشته شده بود، بهره گرفتند.

سیدعلیرضا میرعلی نقی

---