منابع سوخت حال و آینده

در حال حاضر هیچ منبع انرژی دیگری که بتواند از نظر مقدار, سهولت در مصرف و هزینه های مربوطه با نفت رقابت کند, وجود ندارد

منابع نفتی هنوز هم به عنوان اصلی ترین منبع انرژی و سوخت مصرفی جهان به حساب می آید. اما این وابستگی به نفت، چه زمانی به پایان خواهد رسید؟ به بیان دیگر نفت موجود در جهان چه زمانی به انتها خواهد رسید و آیا زمان آن فرا نرسیده است که بشر بدنبال منابع انرژی دیگری باشد؟

در حال حاضر هیچ منبع انرژی دیگری که بتواند از نظر مقدار، سهولت در مصرف و هزینه های مربوطه با نفت رقابت کند، وجود ندارد. هم اکنون تنها در رابطه با صنابع نفت و گاز در جهان:

▪ میلیون ها نفر بطور مستقیم و غیر مستقیم در این قسمت مشغول بکار هستند.

▪ استفاده از تکنولوژی های جدید در این صنایع به ارتقای استانداردهای زیست محیطی کمک کرده است.

▪ صنایع نفتی بطور روز افزون در پروژه های مربوط به منابع انرژی های نو همانند انرژی خورشیدی، بادی، هیدروژن، بیوسوخت و سایر منابع انرژی جایگزین سرمایه گذاری می کنند.

▪ بر اثر توسعه فعالیت صنایع نفتی، استانداردهای زندگی بالاتر رفته، حمل و نقل به آسانی و با هزینه مناسب امکان پذیر است.

▪ صنایع نفتی سود قابل توجهی را نصیب سهامداران کرده است. بطوری که بازگشت سرمایه مربوطه موجب امنیت مالی صاحبان و کارکنان این صنایع می شود.

تحقیقات انجام شده حاکی از وجود۶۳۰۰ تریلیون فوت مکعب منابع گاز طبیعی و۱/۲ تریلیون بشکه نفت خام برروی کره زمین است که با انجام اکتشافات بیشتر این منابع، رو به رشد نیز خواهد بود. سازمان اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) به تازگی اعلام کرده است که با توجه به روند توسعه در جهان، نفت موجود برروی زمین دستِ کم تا اواسط قرن۲۱ کافی خواهد بود، ضمن این که حداقل تا سال۲۰۲۵، نفت منبع انرژی تعیین کننده در جهان خواهد بود.

● افزایش تقاضا برای نفت خام

طی چند سال گذشته، میزان تقاضا برای نفت خام در جهان افزایش یافته که از جمله علل عمده آن می توان به ظهور اقتصاد رو به رشد صنایع جدید در چین و هندوستان اشاره کرد. این دو کشور با دارا بودن جمعیت زیاد در تلاش برای ارتقای استانداردهای زندگی، در رقابت با کشورهای توسعه یافته برای دستیابی به منابع نفتی هستند.

بطور کلی هزینه مربوط به انرژی مورد نیاز هر خانواده در مقایسه با گذشته به مراتب افزایش یافته است و به همین دلیل است که امروزه مصرف بهینه انرژی، هر چه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و صرفه جویی در مصرف آن به کلیه ابعاد زندگی راه یافته است.

● نگاه جهان به منابع انرژی

موضوع انتخاب یک منبع انرژی اصلی برای آینده بسیار پیچیده و دشوار است. واقعیت است که حداقل در آینده نزدیک، ما تقریباً به همه منابع انرژی شناخته شده نیاز داریم. امروزه بکارگیری تکنولوژی های پیشرفته توسط شرکتهای نفتی موجب شده تا قدمهای بزرگی برای نیل به راندمان هر چه بالاتر در تولید سوخت از نفت خام، برداشته شده و در نتیجه تحقیقات هر چه بیشتر تولیدکنندگان موتور و خودرو، شرایط بهتری برای محیط زیست فراهم آید. در این رابطه ارتقای کیفیت سوختهای مصرفی، استفاده از وسایل کنترلی در خروجی اگزوز خودروها و استفاده از تکنولوژی های جدید در طراحی و ساخت خودروها قابل توجه است. حتی در آینده ای نه چندان دور، ممکن است پیشرفتهای تکنولوژیکی موجب ظهور صورت دیگری از انرژی شود که بسیار تمیزتر و ارزانتر از سوختهای نفتی در دسترس بشر قرار گیرد. البته نه به دلیل آنکه ذخایر نفت خام در حال اتمام است بلکه به این قصد که استفاده از صورت جدیدی از انرژی، مقرون به صرفه تر و دارای مزایای بیشتری نسبت به سوخت نفتی باشد. مقبولیت و کارآیی موفقتکنولوژی های جدید بستگی به ارجحیت نظر مشتریان و عملکرد سیستم بازار رقابتی آن دارد. بدیهی است که نوآوری های تکنولوژیکی در اغلب صنایع فرآیند پیچیده و آرامی را دنبال می کند که معمولاً سالها تحقیق، آزمایش و بررسی های مجدد را به همراه دارد تا به عرصه ظهور رسیده و قادر به ادامه حیات باشد. روند تولید منابع سوخت های آینده نیز از این قاعده مستثنا نخواهد بود.

● سوختهای آینده و نوآوری های اخیر

امروزه تحقیقات فراوانی در خصوص دستیابی به سوختهای نفتی با کیفیت بالاتر و همچنین استفاده از منابع جدید انرژی صورت می گیرد. اهم این تحقیقات را می توان به شرح زیر برشمرد.

زمینه های تحقیقاتی در خصوص منابع نفتی

سالیانه میلیاردها دلار برای تحقیقات برروی نفت خام برای دستیابی به سوختهایی با کیفیت بالاتر هزینه می شود. عمده ترین این تحقیقات عبارتند از:

▪ بهینه سازی فرمولاسیون بنزین به منظور کاهش اثرات مخرب بر لایه ازن و کاهش آلاینده های سمی

▪ کاهش میزان گوگرد در بنزین. بنزین با مقدار گوگرد پایین که امروزه در کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار می گیرد از نظر آلایندگی۹۷ درصد تمیزتر از بنزینی است که در اوایل دهه۱۹۷۰ تولید می شد.

▪ تولید سوخت دیزل با میزان گوگرد بسیار پایین. استفاده از چنین سوختی در خودروهای دیزلی منجر به استفاده از تکنولوژی های جدید در ساخت موتورهای دیزلی شده است.

▪ استفاده از تکنولوژیهای جدید در پروسه تولید در پالایشگاه ها. امروزه برخی از پالایشگاهها قادر به تولید بنزینی با میزان گوگرد پایین و یا تولید سوختهای دیزل و جت از نفت خام سنگین شور و با راندمانی بالاتر در مقایسه با پروسه های قدیمی هستند.

▪ ارتقای تکنولوژی در استفاده از منابع نفتی کم اهمیت تر مانند قیر و تبدیل این مواد نفتی به موادی که بتوانند به عنوان خوراک پالایشگاهها مورد استفاده قرار گیرند.

▪ تبدیل ضایعات نفتی و هیدرو کربنهای باقیمانده تولید شده در پروسه پالایش نفت خام به محصولاتی با کیفیت بالاتر.

● زمینه های تحقیقاتی در خصوص منابع جدید انرژی

امروزه حجم تحقیقات در خصوص دستیابی به منابع انرژی جدید از رشد بسزایی برخوردار است.این زمینه های تحقیقاتی به طور عمده عبارتند از:

▪ بیوسوخت ها. مانند همانند اتانول و یا بیودیزل که می توان آنها را از روغن ذرت، روغن دانه های گیاهی، چربی های حیوانی و غیره تولید کرد.

▪ استفاده از پروسه هایی برای تبدیل الیاف زنده چوب و سایر مواد سلولزی به سوخت.

▪ ارتقای تکنولوژی تولید هیدروژن برای استفاده از آن به عنوان سوخت وسایط نقلیه.

▪ استفاده از پیلهای سوختی. در این پیلها هیدروژن و اکسیژن با یکدیگر ترکیب شده و به آب تبدیل می شود که در نتیجه آن انرژی آزاد می شود. این انرژی برای گرمایش و سرمایش و همچنین به عنوان سوخت در صنعت حمل و نقل در آینده نه چندان دور مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

▪ تبدیل ذغال سنگ به مایع، بطوری که بتواند به عنوان سوخت وسایط نقلیه مورد استفاده قرار گیرد.

▪ ارتقای تکنولوژیکی پروسه هایی که طی آنها گاز طبیعی به سوخت مایع تبدیل می شود، بطوریکه بتواند در وسایط نقلیه مورد استفاده قرار گیرد.

علاوه بر موارد بالا، استفاده از تکنولوژی های جدیدی مانند نانوتکنولوژی و استفاده از محصولات حاصل از آن تأثیر بسزایی در ارتقای تکنولوژی در انتقال الکتریسیته، کاهش وزن خودروها و افزایش ایمنی در آنها، کاهش میزان اصطکاک و ارتقای راندمان انرژی تولید شده در وسایط نقلیه مختلف زمینی و هوایی داشته است.

همچنین انرژی خورشیدی، باد و انرژی درون زمینی به عنوان بخشی از منابع انرژی غیرنفتی غالباً در تولید انرژی الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرند و از آنها به عنوان منبع تأمین سوخت برای وسایط نقلیه برقی نیز می توان استفاده کرد.

در تکنولوژی جدید ساخت موتورهای»هیبرید«، موتور می تواند مدت زمانی را با بنزین و زمانی را با یک موتور الکتریکی عمل کند. این موتور الکتریکی در طول زمان کارکرد موتور با بنزین دوباره شارژ می شود. موتورهای با تکنولوژی هیبرید هم اکنون به بازار آمده و گسترش آنها در آینده نزدیک بستگی به قیمتشان از نظر مشتریان دارد. تقریباً کلیه کارشناسان معتقدند که تا دو یا سه دهه آینده منبع انرژی دیگری نخواهد توانست جایگزین سوخت نفتی در صنعت حمل و نقل شود و تا آن زمان استفاده بهینه از سوختهای نفتی و کاهش میزان مصرف سوخت در خودروها به ویژه در دهه آینده بیشتر مورد توجه خواهد بود. آژانس بین المللی انرژی (IEA) پیش بینی می کند که برای دستیابی به انرژی تا سال۲۰۳۰، سرمایه گذاری معادل۱۷ تریلیون دلار (سالیانه۶۵ میلیارد دلار) مورد نیاز است.

● قیمت سوخت

در این بحث، در واقع صنایع نفت و گاز قیمت محصولات نفتی را خود تعیین نمی کنند. صرف نظر از اینکه یک بشکه نفت در تگزاس، ونزوئلا یا عربستان تولید شده باشد، قیمت آن از تصمیمات دلالان و در مراکز بورس نفت تعیین می شود. این دلالان بطور پیوسته اتفاقات جهان را از نظر شرایط آب و هوایی، دوره های اقتصادی، وقایع سیاسی و عوامل دیگر مدنظر داشته و با توجه به تأثیر این عوامل و نیز شرایط مشتریان خود، تصمیم گیری می کنند.

قیمت جهانی نفت خام بیشترین تأثیر را در قیمت فروش بنزین و سوختهای دیگر دارد. در واقع بیش از نصف قیمت بنزین متأثر از قیمت نفت خام است و باقی آن مربوط به هزینه هایی در رابطه با پالایش نفت و همچنین حمل و نقل، خدمات فروش و مالیات می شود. نمونه ای از آنالیز قیمت بنزین در ایالات متحده آمریکا در شکل نشان داده شده است. لازم به ذکر است که در کشورهای توسعه یافته تقریباً از سال۱۹۸۰ به بعد هزینه مربوط به پالایش نفت و همچنین حمل و نقل و خدمات فروش به دلیل استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته تر به مراتب کاهش یافته است.

● منابع گاز طبیعی

در سال۲۰۰۵ تجارت گاز طبیعی در جهان۶/۴ درصد رشد داشته است و پیش بینی می شود که تا سال۲۰۲۰ نیز این رقم به چهار برابر افزایش یابد. از گاز طبیعی به عنوان سوخت در تأمین گرما و همچنین تولید الکتریسیته استفاده می شود. علاوه براین، گاز طبیعی منبع اولیه تولید صدها ماده دیگر است. قیمت گاز طبیعی در جهان از عوامل متعددی چون قیمت بازار و هزینه انتقال و توزیع تأثیر می پذیرد.

نویسنده: مهندس هلینا جوادزاده

منبع: گزارشهای اخیر شرکت API