ابعاد سلامت معنوی

در کتاب‌ها و مقاله‌های مختلف، ابعادی مانند ارتباط با خدا، ارتباط با دیگران، ارتباط با خود، ارتباط با طبیعت و یک بعد دیگر تحت عنوان بعد وجودی مطرح شده‌اند.

در کتاب‌ها و مقاله‌های مختلف، ابعادی مانند ارتباط با خدا، ارتباط با دیگران، ارتباط با خود، ارتباط با طبیعت و یک بعد دیگر تحت عنوان بعد وجودی مطرح شده‌اند.

در بعد ارتباط با خدا، این بحث مطرح است که اگر فرد به خدا اعتقاد دارد، خدا را چگونه می‌بیند، چه ویژگی‌هایی برایش قائل است و ارتباط او را با خود و ارتباط خود را با او چطور می‌بیند؛ مثلا آیا او را وجودی حمایتگر تصور می‌کند یا نه؟ در بعد ارتباط با دیگران هم این مساله مطرح است که ارتباط فرد با بقیه انسان‌ها چگونه است؟ در این رابطه ارزش‌هایی مانند صداقت، فداکاری، مهربانی، دلسوزی، دوست داشتن دیگران، کمک به دیگران، رعایت حقوق دیگران و مسایلی مانند آن مطرح می‌شود و فردی دارای سلامت معنوی بیشتر دانسته می‌شود که از این ارزش‌هایی که نام بردیم، بیشتر برخوردار باشد، ارتباطش با دیگران به‌عنوان فردی دلسوز، مهربان و فداکار باشد و به دیگران کمک کند. برعکس، کسانی که این صفات را ندارند، دارای سلامت معنوی کمتری هستند.در مورد ارتباط فرد با خودش مباحثی مانند احساس مسوولیت در مورد خود و خودشکوفایی مطرح شده‌اند و در بعد وجودی مسایلی مانند معناداربودن زندگی و قائل شدن به وجود هدف در زندگی و جهان مطرح است. البته در مورد دو بعد ارتباط فرد با خودش و بعد وجودی ابهام‌هایی وجود دارد. از سوی دیگر، هر چقدر فردی ارتباط بهتری با محیط‌زیست و گیاهان و حیوانات داشته باشد، دارای سلامت معنوی بیشتری است.

پرسشنامه‌های زیادی در دنیا طراحی شده‌اند که با توجه به پاسخ سوال‌های آنها سلامت معنوی افراد اندازه گرفته می‌شود و به این ترتیب به فرد می‌گویند که میزان سلامت معنوی‌اش چقدر است. البته بسیاری از این پرسشنامه‌ها دارای اشکال‌های علمی و فنی هستند اما به هر حال منظور این است که همان‌طور که مثلا پرسشنامه‌هایی در دنیا وجود دارند که سلامت جسمی یا سلامت روانی یا سلامت اجتماعی را اندازه می‌گیرند، می‌توان سلامت معنوی افراد و جوامع مختلف و افراد کشورهای مختلف را اندازه‌گیری کرد و فهمید که هر فرد، جامعه یا کشور از نظر سلامت معنوی چه وضعیتی دارد. در این روند مسلما افراد و جوامعی که در آنها ارزش‌هایی مانند صداقت، مهربانی، کمک به دیگران، فداکاری و دلسوز بودن و رعایت حقوق دیگران بیشتر وجود داشته باشد، دارای سلامت معنوی بیشتری هستند و برعکس هر چقدر در فرد یا جامعه‌ای، دروغگویی، فریبکاری و تجاوز به حقوق دیگران وجود داشته باشد، آن فرد یا جامعه یا کشور دارای سلامت معنوی کمتری است. خیلی مهم است که هرکدام از ما همان‌طور که باید به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خودمان اهمیت بدهیم، به سلامت معنوی هم توجه کنیم و همان‌طور که در متون مذهبی توصیه شده، از خودمان ارزیابی داشته باشیم که در چه حال و روزی هستیم.

دکتر سپیده امیدواری

روانپزشک، دانشیار پژوهشکده علوم بهداشتی