سخنی با وزیر آموزش و پرورش

اگرچه اتفاق های دهه اخیر, به همراه زمینه ها و سوابق سالیان طولانی گذشته, روزنه های امیدواری برای تغییر و تحولی جدی در آموزش و پرورش را مسدود كرده است, با این همه, باز هم آمدن وزیر جدید, حداقل در آغاز راه, مختصر امیدی را در دل فرهنگیان زنده می كند البته, فرهنگیان نیاز به زمان چندان زیادی ندارند كه تشخیص دهند امیدشان به جا بوده و یا نه, چیز زیادی تغییر نخواهد كرد

خاتمی در هر دو كابینه اش، علی رغم انتظاری كه از او به لحاظ وجاهت فرهنگی اش می رفت، در مورد آموزش و پرورش چه در انتخاب وزیر و چه در عملكرد مجموعه دولتش، حتی حداقل توقعات را برآورده نساخت. به زعم بسیاری حتی آموزش و پرورش در دوران خاتمی وجه المصالحه قرار گرفت و دوره ای از ركود و روزمرگی را تجربه كرد.انتخاب اول احمدی نژاد برای وزارت، با رأی منفی مجلس روبرو شد. حال با انتخاب وزیر جدید، بی صبرانه منتظریم تا ببینیم، احمدی نژاد در انتخاب گزینه بعدی اش با چه دقت و وسواسی عمل كرده است.صاحب این قلم، دهها مقاله درباره آموزش و پرورش نوشته كه بیشتر آنها در همین روزنامه به چاپ رسیده است. اینك نیز وظیفه خود می داند با عنایت به حافظه ضعیف آموزش و پرورش، نكاتی را برای یادآوری و جمع بندی به اطلاع وزیر محترم و همه دست اندركاران و صاحب نظران حوزه آموزش و پرورش برساند. آموزش و پرورش ما سالهاست كه گوشی برای شنیدن و چشمی برای دیدن ندارد. شاید این بار كسی از جمله وزیر جدید بخواهد بشنود و ببیند.چگونگی ارزش دادن به امر آموزش و پرورش را از چگونگی پرداختن به امر تربیت معلم می توان دریافت.(۱) درباره این امر كه ما در روزگاری زندگی می كنیم كه تغییر و تحولات سریعی در جهان صورت می گیرد، چندان سخن گفته اند كه تكرار آن مبتذل به نظر می رسد، ولی باید دانست كه این مطلب درست است. شاید لازم باشد كه هر ده سال یك بار جزییات هدف ها و منظورهای خویش را درباره تعلیم و تربیت و دین و سیاست از نو تعریف كنیم. آیا ما به اندازه كافی از نیازمندی های معاصر و اوضاع و احوال حاضر جهان آگاهی داریم؟(۲) این مطلب از كتابی مربوط به سه دهه پیش است. به طور حتم و با شتاب غیرقابل تصور حال حاضر، همان زمان ده ساله به زمانی پنج ساله و شاید بسیار كوتاهتر تقلیل یافته است. البته كسی در آموزش و پرورش ایران نیست كه از ضرورت های تغییر و تحول سخن به میان نیاورد اما، ما چه چیزهایی را تغییر می دهیم و مهمتر از آن، آمادگی ها و پیش نیازهای نگرشی و علمی ما برای تغییرات چه قدر است؟اتفاقاً آموزش و پرورش ایران همیشه در كوران تغییرات قرار دارد، اما این تغییرات به جای پویایی و تحول، باعث ركود و آشفتگی بیشتر می شود. مبانی تغییرات در آموزش و پرورش ما، بیشتر سیاسی و اجرایی هستند. برای همین، تغییرات علمی بنیادی در این مجموعه، سطحی، ناهمگون با شرایط فرهنگی و متزلزل هستند. هر وزیری كه می آید مجموعه ای از تغییرات را در آموزش و پرورش آغاز كرده و علم اصلاحات را برمی افرازد. همه هم، در نیات اصلاحی خود جدی و مصمم بوده و اعتقاد دارند كه فلك را سقف شكافته و طرحی نو در خواهند انداخت.در حافظه فرهنگیان، خاطرات زیادی از این گونه اصلاح طلبی های عقیم ثبت شده است. متأسفانه مدیران سطوح بالای وزارتی هم آن قدر بی حوصله و شاید بعضی ها، آن قدر فرصت طلب هستند كه حافظه شان به قوت حافظه فرهنگیان عمل نمی كند. آنها تنها كاری كه می كنند این است كه در مجموعه تغییرات قدیم و جدید همراه می شوند و خود را با هرگونه شرایطی تطبیق می دهند. در هر حال، فرهنگیان از تندمزاجی ها و هیجانات گذران اصلاح طلبی زیاد دیده اند و كم بهره برده اند.اشار ه ای هرچند مختصر به نیازهای اصلاحی آموزش و پرورش، بدین معنا نخواهد بود كه احساسات ظریف عده ای برای تغییرات و اصلاحات تحریك شود. مقصود اصلی آن است كه كمك كنیم تا آموزش و پرورش در یك مسیر درست علمی قرار گیرد. آموزش و پرورش یك مجموعه فرهنگی است و عملكرد وزیر و كلیه افراد مؤثر در این مجموعه باید به گونه ای باشد كه نگرش های اجرایی و اداری رایج را به نگرش های استراتژیك فرهنگی تغییر دهند. ما تا زمانی كه نتوانیم ثابت كنیم فرهنگ به اندازه سیاست و اقتصاد مهم است هیچ اتفاق خاصی برای آموزش و پرورش نخواهد افتاد. در آموزش و پرورش ایران، چه تغییراتی ضرورت بیشتری دارند؟ این موضوع را در چهار مقوله بررسی می كنیم.

معلمان

مهمترین مسأله آموزش و پرورش ایران در حال حاضر، مسائل مربوط به «معلمان» است. ساده انگارانه خواهد بود كه مسائل معلمان را فقط در امور معیشتی و نیازهای رفاهی خلاصه كنیم. جایگاه معلمان در بدترین وضعیت ممكن قرار دارد و بررسی این وضعیت، نیازمند تحلیل چند عاملی است. از مهمترین مسائل معلمان می توان به این نكات اشاره كرد:

۱. ساماندهی منابع انسانی

- اولین ضرورت در ساماندهی منابع انسانی، معضل معلمان مازاد است. علی رغم گذشت چند سال از ظهور معضل معلمان مازاد در شكل جدی خود، هنوز به نظر می رسد اقدام خاصی صورت نگرفته است. در كنار این موضوع، مسائلی چون: كمبودها، استخدام حق التدریسی ها، بازنشسته ها، اعلام استخدام احتمالی نیروهای جدید و غیره هركدام در جای خود نیاز به ارزیابی و برنامه ریزی دارند.

- شناسایی تخصص ها و كارآمدی ها، ضعف همیشگی آموزش و پرورش بوده است. هنوز در آموزش و پرورش هیچ شناسنامه تخصصی جامع و قابل استنادی وجود ندارد.تخصص فقط در مدرك و سوابق خدمتی خلاصه نمی شود. در آموزش و پرورش فقط برای امتیاز دادن و ارتقای گروه، از فرهنگیان سند و مدرك خواسته می شود و غیر از آن، كسی كاری به كار نیروها ندارد. در طرح ارتقای شغلی فرهنگیان، درخواست مجموعه ای زیاد از مدارك، نشانه ای روشن از بی تدبیری در تدارك بانك اطلاعاتی تخصصی بود.

- ساختار تربیت معلم و آموزش های ضمن خدمت در آموزش و پرورش نیاز به بازنگری دارد. این كار باید به گروهی از متخصصان واقعی آموزش و پرورش و نه گروهی اجرایی، سپرده شود. در اصلاح ساختار بودجه ای آموزش و پرورش، زور همه به نظام تربیت معلم رسید. برنامه های فعلی آموزش و پرورش برای ارتقای مدرك تحصیلی و همچنین ارائه آموزش های ضمن خدمت، بسیار ناكارآمد، كلیشه ای و سهل انگارانه است. البته در وضعیت فعلی آموزش و پرورش، در مورد تربیت معلم و آموزش های ضمن خدمت، انتظاری بیش از این، انتظاری عبث و بی فایده است.

- نظام ارزشیابی از عملكرد معلمان نیز، فقط مصداقی از آب در هاون كوبیدن است. این نظام فقط اصرار بر مقایسه دارد و معلمان و مدیران را وارد میدانی می كند كه چارچوب آن برای كسی قابل قبول نیست. توقف نظام فعلی ارزشیابی تا جایگزینی نظامی بر مبنای پژوهش و درك واقعیت های موجود، ضرورتی حتمی است.

---