لزوم برنامه ریزی برای فرصت فراغت جوانان

ابتدا معنی لغوی فراغت در لغت به معنای آسودگی و آسایش و عدم اشتغال است و معمولا در مقابل اشتغالات روزمره می باشد اشتغالاتی که سلسله اعصاب را تحت تاثیر قرار می دهد و خستگی و کسلی به دنبال دارد این معنای دیدگاه لغت شناسان است

اوقات فراغت بخش مهمی از زندگی انسانها را تشکیل می‌دهد. اگر افراد برنامه‌ای مشخص برای گذراندن مفید اوقات فراغت خود نداشته باشند این بی‌برنامگی سایر جنبه‌های زندگی را به طور چشمگیری تحت شعاع خود قرار می‌دهد و فساد‌انگیز است.

اوقات فراغت یکی از مسائل مهم نوجوانان و جوانان است که شناخت نیازمندی‌ها و رفع احتیاجات و برنامه‌ریزی‌ صحیح برای اوقات فراغتی که آنها در اختیار دارند باعث می‌شود تا خلاقیت‌ها، نوآوری‌ها همراه با تفکر سیال نمود خود را نشان دهند.

درباره چگونگی گذراندن اوقات فراغت تحقیقات زیادی صورت گرفته است.

نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد چنانچه امکانات برای تفریحات سالم نوجوانان و جوانان وجود داشته باشد، آنها به تفریحات ناسالم گرایش پیدا نمی‌کنند چرا که آسیب‌هایی که ممکن است از راه اوقات فراغت بی‌برنامه بر جامعه وارد شود بر هیچ‌کس پوشیده نیست.

در این میان اهمیت و لزوم ورود و برنامه‌ریزی مسئولان فرهنگی کشور در برنامه‌های فراغت و شکل‌دادن به نحوه گذراندن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بسیار مهم است زیرا مردم جامعه اغلب برنامه‌ریزی مفیدی برای گذراندن اوقات فراغت خود ندارند این امر می‌تواند به علت داشتن اهداف مشخص و صحیح،‌ نداشتن تخصص، نداشتن سواد لازم و عدم دسترسی به امکانات و ... باشد لذا از وظایف مهم مسئولان است تا امکانات و وسایل را جهت گذراندن صحیح اوقات فراغت نوجوانان و جوانان فراهم سازند. در غیر این صورت برای افراد بی‌برنامه جمله “هرچه پیش آید خوش آید” رخ می‌نماید.

● دیدگاه‌ها در مورد فراغت و اوقات فراغت

ابتدا معنی لغوی فراغت؛ در لغت به معنای آسودگی و آسایش و عدم اشتغال است و معمولا در مقابل اشتغالات روزمره می‌باشد اشتغالاتی که سلسله اعصاب را تحت تاثیر قرار می‌دهد و خستگی و کسلی به دنبال دارد.این معنای دیدگاه لغت‌شناسان است.

از دیدگاه جامعه‌شناسی فراغت و اوقات فراغت معنای وسیع‌تری دارد تا جایی که بحث‌های ویژه‌ای را درحوزه جامعه‌شناسی پیرامون این موضوع به وجود آورده و با عنوان جامعه‌‌شناسی، فراغت بحث‌های مختلف و صحبت‌های زیادی را به خود اختصاص داده است. تا آنجا که زمان‌ها و فرصت‌های خارج از برنامه‌های روزانه و روزمره را که برای آنان برنامه معین و ضروری پیش‌بینی نشده، عنوان اوقات فراغت در بر می‌گیرد که می‌تواند در اختیار هرگونه کار و برنامه جذاب و مفیدی قرار گیرد.

چگونگی گذراندن این اوقات و فعالیت‌ها در حوزه علوم اجتماعی نیز مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفته و با عنوان آئینه فرهنگ جایگاه خاصی را در اجتماع و فرهنگ اجتماعی به خود اختصاص داده است به این معنا که چگونگی گذراندن اوقات فراغت افراد و برنامه‌ریزی در این خصوص در یک جامعه تا حد زیادی معرف ویژگی‌های فرهنگ جامعه به شمار می‌رود و از این منظر تلاش برای شناسایی اوقات فراغت و برنامه‌ریزی برای آن در یک جامعه یا یک گروه اجتماعی اهمیت زیادی دارد.

دیدگاه‌ها و نظرات در این خصوص فراوانند که همه آنها به دو دیدگاه قابل تقسیم هستند؛

الف) دیدگاه نظری حاصل از تاثیر روانی و معنوی در برنامه‌ریزی اوقات فراغت

ب)‌ دیدگاه کارکردگرایی در زمان فراغت و بهره‌‌‌برداری از فرصت‌های خارج از برنامه‌های روزانه

● ‌بررسی دیدگاه‌ها

▪ دیدگاه اول: دیدگاه نظری حاصل از تاثیر روانی و معنوی

این دیدگاه به سه بخش تقسیم می‌شود.

۱) نظریه اول حاکی از آن است که مبنای تفریح، اشتغال و فراغت مذهبی است.

چنانچه در جوامع اولیه عملا مراسم مذهبی از تحرکات جمعی و اجتماعات و جماعت جدا نبوده، نیایش دسته‌جمعی به صورت سرودهای دینی و آواز و نمایش و سرودخوانی و نظایر آن رابطه تنگاتنگی با سنن مذهبی داشته است.

۲) نظریه دوم راجع به فراغت و فرضیه غریزی بازی و تفریح است. یکی از طرفداران این نظریه کارل گروسی است که در کتاب بازی آورده است.

بازی انسان یک نیاز فطری است و وظیفه اصلی بازی در دوره کودکی آماده‌سازی برای دوره نوجوانی است.

۳) نظریه سوم مربوط به استراحت و کسب لذت است.

سلامت روانی فرد با بازی و ورزش تامین می‌شود و توضیح آن، این است که فرد با پرداختن به گونه‌ای از امور به نحوی تخلیه هیجانی می‌شود و برخی از عواطف منفی عوارضی و تضادها و تعارضات درونی یک شخصیت درونی فرد برون‌ریزی می‌شود و بدین وسیله تنش‌های روانی از بین می‌رود و از به وجود آمدن یک شخصیت ضداجتماعی جلوگیری می‌شود.

ب) دیدگاه کارکردگرایی اوقات فراغت:

این دیدگاه به سه موضوع تقسیم می‌شود.

دیدگاه اول مربوط به اقتصاددانان بود که در زمینه تولید و سودآوری به بررسی پدیده فراغت پرداخته است.

در این دیدگاه فرض بر این است که در صورت فراهم آوردن امکانات، استفاده از اوقات فراغت در محیط کار و زندگی و محدود نمودن فرصت اشتغال سریع‌تر می‌توان نیروی باز مانده از مشقت‌ کاری را به سر حد تعادل رساند و با تجدید انرژی جسمی و روانی بهتر می‌توان در فرآیند تولید قرار داد و راندمان تولید را افزایش داد که در نتیجه آن سود بیشتری حاصل می‌گردد.

دیدگاه اجتماعی مربوط به اوقات فراغت؛

زندگی در جامعه‌های امروزی به گونه‌ای است که بقا و تکامل مشارکت هرچه بیشتر افراد جامعه را ایجاد می‌کند. وجود چند پارگی‌های ناسازگار در هر جامعه‌ای به هر شکل، مانع پیدایش هویت یکسان و وفاق‌ اجتماعی عمومی بر سر اهداف و غایات زندگی و ابزارهای رسیدن به آنها می‌گردد. حرکت زندگی اجتماعی انسانها به سوی انزواگرایی سوق یافته و کمتر فرصت تعامل بین فردی در جامعه فراهم شده و گذراندن اوقات فراغت شکل غیرمتعارف یافته و نشاط، تحرک و جذابیت در میان مردم کمرنگ می‌شود.

در این نظریه انسان به عنوان موجودی مدنی‌الطبع تلاش دارد تا با گذراندن اوقات فراغت خود با کسانی که با وی مانوس هستند بتوانند به تعادل جویی رسیده و به دیگران نیز نفع متناسب برساند.

اوقات فراغت از نظر اجتماعی وقتی مناسب است که جامعه از کنش فعالانه فرهنگی و تربیتی برخوردار باشد و با در اختیار داشتن فرصت بتواند به سالم‌‌‌‌سازی اجتماعی بپردازد.

▪ دیدگاه سیاسی در اوقات فراغت:

در این دیدگاه خدمات مربوط به اوقات فراغت متناسب با سیاست و امکانات موجود از طرف مسئولان جامعه برای مهار و یا کاهش هیجانات متراکم در قشرهای مختلف جامعه و جلوگیری از سقوط در بی هویتی ارائه می‌شود تا بتوانند از انواع کجروی‌ها و یا احیانا برهم زدن نظم عمومی در جامعه جلوگیری نمایند.

نظریه علما و دانشمندان اسلامی درخصوص اوقات فراغت:

علمای دینی و دانشمندان اسلامی در خصوص اوقات فراغت نظراتی سازنده دارند. به نظر علما و دانشمندان، تفریح به معنی بیکاری و اتلاف وقت نیست و بیکاری و اتلاف وقت از نظر دین زمینه‌های یاس و اندوه است. تفریح به معنی آلوده کردن و آلوده شدن به پلیدی‌ها نیست و از نظر دین تفریح به معنی فعالیت‌های مطبوع و لذت‌بخش است که خارج از برنامه کار روزانه درساعات فراغت انجام می‌شود و باعث انبساط روح و مسرت‌خاطر می‌گردد و برای جسم وجان مفید است.

متخصصان در مسئله‌ اوقات فراغت علاوه بر اینکه تفریح و چگونگی گذران این اوقات را در نظر دارند آن را عمل موثری برای پرورش قوای جسمی و اخلاقی می‌دانند که با استراحت و تنوع حاصل می‌شود.

همچنین انرژی‌ها را آزاد و به انرژی مثبت تبدیل می‌کند و زندگی یکنواخت و کسالت‌آور روزانه را تنوع می‌بخشند و آن را با لذت و خشنودی و ارضای ذهن توام می‌کندو فرصت ارتکابی به اعمال خلاف را باقی نمی‌گذارد.

در غیر این صورت بیکاری نوجوانان ممکن است موجب انحرافات و دوری از دستورات و فعالیت‌های دینی شود.

انجام کارها باید هدفمند باشد. زیرا بسیاری از مردم با اینکه تلاش‌ها و فعالیت‌های زیادی انجام می‌دهند اغلب کارشان هدفمند نیست و از پیش برنامه‌ریزی درستی بر مبنای واقعیت برای رسیدن به اهداف معین و مشخص خود طرح‌ریزی نکرده‌اند لذا در انجام امور دچار سرگردانی می‌شوند. داشتن هدف به صورت واضح و ملموس به تلاش انسان معنی و مفهوم می‌بخشد.

این مهم می‌طلبد برنامه‌ریزی کلانی در این خصوص انجام شود و از فرصت به دست آمده حداکثر استفاده برده شود.

فرصت، سرمایه‌ تجدید‌ ناشدنی است و از دست دادن فرصت، غم و اندوه را به دنبال دارد.

باید در این زمینه بیشتر کار شود و مسئولان و موسسات و نهادهای فرهنگی در این خصوص،‌ فعال‌تر وارد شوند.

برنامه‌ریزی برای پر کردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان به عنوان نیروی انسانی کارآمد و آینده ساز و مهمترین سرمایه هر جامعه اهمیت موضوع را بیشتر می‌کند.

ما در اینجا می‌کوشیم راهکارها و زمینه‌های مناسب جهت پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان را ارائه کنیم. باشد که مورد توجه بیشتر مسئولین امر قرار گیرد.

با پایان یافتن امتحانات مدارس و مراکز آموزشی در اواخر خردادماه و شروع تعطیلات تابستانی دوره اوقات فراغت دانش‌آموزان آغاز می‌شود.

رضا نیکبخت - صدیقه صادقی مالواجردی

منابع و ماخذ:

۱- کتاب مشکلات نوجوانی و جوانی تالیف ابوالقاسم اکبر

۲- نشریه ماهانه پیوند، شماره ۱۷۴ سال ۱۳۷۳

۳- روش‌های جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و نماز جماعت (محمد علی موظف رستمی)

۴- پیام امام خمینی(ره) مورخ ۲/۹/۶۷ به مناسبت هفته بسیج به نقل از کتاب فرهنگ جهاد و شهادت نشر میعاد

---