۱۴مهر ماه روز دامپزشکی

● دامپزشکی در بستر تاریخ:برخی از دانشمندان معتقدند که زمان پیدایش نباتات و حیوانات در زمین، حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون سال پیش است. دوران زندگی بشر به دو مرحله یکی عهد ابتدایی و دیگری عهد حجر تقسیم می‌شوند. بشر در عهد ابتدایی هیچ‌گونه صنایعی نداشته و تنها از نظر قوه عقل از حیوان برتر بوده است. عصر حجر به سه دوره آغاز سنگی ـ پارینه سنگی یا میانه سنگی و نوسنگی یا سنگ جدید تقسیم می‌گردد. اهلی کردن حیوانات که با اهلی کردن سگ آغاز شده است در دوران نوسنگی یعنی ۱۵۰۰۰سال قبل از میلاد پیشرفت کرد. انسان در این عصر به اهلی کردن و پرورش گله‌های بزرگ گوسفند، بز، خوک، گاو، کبوتر، غاز و اردک پرداخت. اهلی کردن حیوانات ظاهراً از آسیا آغاز شد.

در عصر نوسنگی انقلاب بزرگی ایجاد شد و آن اینکه انسان در این عصر از شکارگری به مرحله کشاورزی وارد شد و از خیش چوبی استفاده کرد. در بدو ورود به مرحله کشاورزی انسان به طور کامل به کشاورزی نمی‌پرداخت، مردان به شکار ادامه می‌دادند و احتمالاً زنان به گردآوری تخم گیاهان وحشی و کشت با دست، یا با وسیله سنگی و چوبی می‌پرداختند تا سرانجام مردان با استفاده از گاو و خیش وارد مرحله اصلی شدند.

نخستین آموزنده پزشکی و دامپزشکی به انسان حیوانات بوده‌اند، چنانکه از محمد ذکریای رازی آورده‌‌اند: اگر جوجه پرستو یرقان بگیرد پرستو سنگ یرقان را آورده و در لانه‌اش می‌گذارد و جوجه‌ها بدین وسیله درمان می‌شوند مردم از این امر استفاده نموده به جوجه پرستوها زعفران می‌مالند تا پرستو تصور کند جوجه‌هایش یرقان گرفته‌اند و سنگ یرقان بیاورد و بدین ترتیب سنگ یرقان به دست انسان‌ها می‌رسد.

ابن ابی اصیبه می‌گوید: اگر عقاب ماده گرفتار سختی تخم‌گذاری شود عقاب نر سنگی به نام قلقل را آورده و در لانه می‌گذارد که این سنگ به سنگ عقاب مرسوم بوده و از درون خود صدا می‌دهد و سبب آسانی تخم‌گذاری می‌شود به همین دلیل مردم این سنگ را در کنار زائو قرار می‌دادند.

اولین مدرک دامپزشکی که مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد و نوشته‌ای به خط هیروگلیف بر روی پاپیروس از مقابر مصری به دست آمده است در مورد بیماری‌های چهار پایان توضیح داده است.

حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد تشکیلات اداری منظمی در نواحی سومر و عیلام وجود داشته که نشان می‌دهد دامپزشک به عنوان یک شخصیت تخصصی به جراحی حیوانات به خصوص درمان شکستگی می‌پرداخته است.

معلم اول ارسطو نیز به گواه تاریخ به دامپزشکی نیز می‌پرداخته است و در زمینه در رفتگی مفاصل، هیدروپیزی گاو و صرع بز و گوسفند مطالبی آورده است. کزاز، مشمشه حاد، اختلالات ریوی، ذات‌الریه، نقرس، جذام و اسهال بیماریهای بوده که ارسطو در مکتوبات خود آورده است. همچنین خونبندی با آتش، درمان زخم‌ها به وسیله داغی، فتیله‌گذاری، اخته کردن، بخیه کردن، درمان فتق نافی، فیستول مقعدی و مهبلی و حتی برداشت تخمدان ماده خوک و شتر با شکاف دادن ناحیه زهار از جمله مواردی است که ارسطو به آن اشاره داشته است.

در زمان ساسانیان، پادشاهان نیز به کار دامپزشکی علاقه نشان می‌دادند به طوری که هرمز پسر شاپور دامپزشک بزرگی بود و در شناخت بیماری‌ها و درمان آن به دانش دامپزشکی تسلط کامل داشت. بهرام برادر هرمز نیز چهارمین پادشاه ساسانی بود که به حرفه دامپزشکی عشق می‌ورزید.

● روز دامپزشکی در جهان:

روز جهانی حیوانات دامداری صنعتی - ۲ اکتبر (World Farm Animals Day)

سالیان سال است ۲ اکتبر روز تولد مهاتما گاندی بعنوان روز ترحم بر حیوانات دامداری صنعتی نامگذاری گردیده. روزی جهت یاد آوری زجر و شکنجه ای که حیوانات در کشتارگاهها بخاطر مصرف گوشت،‌شیر و پوستشان توسط انسان تحمل میکنند. این روز توسط تعداد بیشماری از انسانهای با وجدان در سراسر دنیا حمایت میشود و فعالان حقوق حیوانات صرفنظر از گوشت خوار یا گیاه خوار بودن در این روز با برپائی مراسمی خاص جهت ترغیب مردم به کاهش میزان مصرف گوشت و یافتن متد و روش انسانی تر برای کشتار و رفتار با آنها در دامداری صنعتی ترحم خود را ابراز میدارند.

● علت نامگذاری ۱۴ مهر بنام روز ملی دامپزشکی:

در فرهنگ اوستائی و پهلوی، هر یک از سی روز ماه نام یکی از فرشتگان است. روز چهاردهم ماه را جوش یا گوش و گاهی هم حوس گویند. گوش از گائوس اوستائی به معنای گاو، ریشه می‌گیرد.

ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه نیز از گوش روز یاد می‌کند و در مورد احکام رویت مار در روزهای ماه ذکر می‌کند که اگر در روز چهاردهم ماه کسی مار ببیند رزقش تنها از چهارپایان است. در این روز گویا دعای مخصوص درواسپا را می‌خواندند و سلامت حیوانات را آرزو می‌کردند.

مسئله گوشت روز در فرهنگ اسلامی نیز آورده شده است. ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷ ـ‌ ۱۰۹۱ ه‌.‌ق) رساله‌ای در نقل روایت معلی‌بن‌خنیس از حضرت صادق (ع) راجع به نوروز و سی روز ماه پارسیان تألیف کرده است. در مورد روز چهاردهم ماه حوس یا گوش گفته شده: چهاردهم حوس، نام فرشته‌ایست موکل بر آدمیان و چهارپایان. فارسیان می‌گویند روزی سبک است و ما می‌گوئیم روز خوبی است برای هرچه خواهند و دیدن شرفا و علما برای حاجت خواستن در این روز خوبست و هرکس در این روز بیمار شود به زودی شفا یابد ان‌شاءاله

در سال ۱۳۶۹ شمسی به دنبال پیگیری و تلاش دامپزشکان برای اختصاص روزی از روزهای سال در تقویم رسمی کشور به نام روز دامپزشکی، جناب آقای دکتر حسن تاج‌بخش استاد ممتاز دانشگاه تهران و چهره‌ ماندگار دامپزشکی و مؤلف کتاب‌های تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران ماه مهر را به عنوان ماهی شایسته به خاطر آغاز سال تحصیلی و روز چهاردهم را به یاد گوش روز که در ایران باستان روز مبارکی بود و در منابع اسلامی هم آمده است پیشنهاد و مطرح نبودند و از طریق مجار ذیربط چهاردهم مهرماه به عنوان روز دامپزشکی معین شد.

در این روز در تمامی استان‌ها به همت ادارات کل دامپزشکی و نظام دامپزشکی، گردهمائی‌هایی با هدف همدلی، همزبانی و همپیمانی دامپزشکان و سایر رده‌های دامپزشکی در عرصه‌های مختلف اجرائی، آموزشی و تحقیقاتی صرف نظر از جایگاه‌های دولتی و غیردولتی آنان و از طرفی آشنایی بیشتر جامعه به ویژه مسئولین با وظایف و مسئولیت‌های کلیدی و اثربخش این قشر در بهداشت و سلامت دام و فرآورده‌های دامی، سلامت غذا و امنیت غذایی و در نهایت بهداشت همگانی برگزار می‌گردد.

● روزشناسی:

در ایران باستان هر روز از ماه، یک نام ویژهی خود را داشته است:مانند ششم روز خورداد، هفدهم روز سروش، بیست و هشتم روز زامیاد.

آنها به روز ۱۴ هر ماه گوش روز میگفتند که این نام برگرفته از نام فرشتهای به نام گائوش (فرشتهی نگهدار چهارپایان و جانوران سودمند) است.

ایرانیان باستان گوش روز از دیماه را (۱۴ دی) جشن میگرفتند. جشن در ایران باستان به معنی ستایش خداوند، دوری از گناه نیایش به درگاه پروردگار بوده است. آنان راه رسیدن به خدا را در شادی و جشن و سرور (همانند برخی از عارفان مسلمان) میدانستند.

● در برخی از منابع اسلامی در مورد گوش روز چنین آمده است:

گوش نام روز چهاردهم از هر ماه خورشیدی، پارسیان درین روز از ماه دی جشن کنند و عید سازند و آن را سیرسور گویند. درین روز سیر برادر پیاز خورند، گوشت را با گیاه و علف پزند نه با چوب و هیزم. گویند این باعث امان یافتن از مَس و لامسه اهریمن است بدان دواری امراضی کنند که منسوب به اعصاب و روان است. درین روز نیک است فرزند به مکتب دادن و پیشه آموختن.

ابوریحان بیرونی نیز چنین میگوید که در گوش روز از دیماه جشنی بوده موسوم به سیرسور که در آن روز نوشیدنی و سیر میخورند و برای دفع اهریمنان سبزی ویژه با گوشت میخورند. جالب است بدانیم که ابوریحان بیرونی (که ماندگاری بسیاری از جشنها و مراسم باستانی ایران پس از اسلام را مدیون او هستیم) تنها دو روز از سال را تعطیل میکرده و به جای پژوهش، آموزش و نوشتن کتاب به استراحت میپرداخته است: عید نوروز و جشن مهرگان (۱۶ مهر).

● نکته ی بهداشتی و مهم در این روز نوع خوراک و تذیه بوده است:

در این روز سنت بر آن بوده که از خوردن چربی احتزار کنند.

زرتشتیان همانند دیگر ایرانیان به آن گوش، اعراب جوش، در ناحیهی تاجیکستان و سغد غوش و در خوارزم غوشت گویند.

گوش روز ای نگار مسکین خال گوش بربط گیر و نیک بمال (مسعود سعد سلمان)

بر روز گوش اسفندوارمزماه (۱۴ اسفند) بگاه یزدجرد آخر شهنشاه (زرتشت بهرام)

● ریشه یابی:

نام گوش از واژهی پارسی باستان گئوش اورون (geush urvan) گرفته شده است. گئوش اورون نام فرشتهی پاسدار تندرستی جانداران و پرستار جانوان سودمند و در بخی منابع فرشتهی موکل بر مهمات خلق عالم معرفی شده است.در زبان پارسی پهلوی به گوشورون و پس از اسلام در فارسی دری به گوش دگرگونی یافته است.

● برخی از واژههایی که ازاین لغت گرفته شده است:

۱- گئوش: در ایران باستان (geush) به معنی چهارپایان و روان آنها بوده است که در زبان پهلوی به گوش دگرگونی یافته است.

۲- گاو: در اوستا (gao) به معنی گاو بوده که با گذشت زمان به گو و گاو دگرگونی یافته است.

۳- گوسفند: گاو اسپند یا گاو مقدس نیز ریشه در واژه گئوش دارد.

۴- کوشیار: نام کوشیار دیلمی استاد بزرگ ابوعلیسینا نیز از همین واژه گرفته شده است: (گوش+یار).

نام اصلی وی کیا ابوالحسن کوشیار بن لبان باشهری گیلانی است وی ستارهشناس بزرگ قرن پنجم هجری و مؤلف ۵ کتاب معروف نجوم و اخترشناسی میباشد.

۵- واژه cow انگلیسی بهمعنی گاو نیز با این کلمه همریشه میباشد (از گروه زبانهای هندواروپایی).

● سخن پایانی:

آقای دکتر تاجبخش دلیل انتخاب روز ۱۴ مهر به جای دیماه را چنین میگوید:

چون در ایران پس از اسلام این روز و این جشن تا چندین قرن مورد توجه بوده است، این روز یعنی چهاردهم را انتخاب کردیم تا سنتهای نیک گذشتگان به یادگار بماند. دلیل گزینش ماه مهر به جای دی ماه هم بخاطر این بودکه که مهرماه آغاز سال تحصیلی نو در ایران میباشد. همچنین جشن مهرگان نیز در ماه مهر قرار دارد. بنابراین ۱۴ مهر بعنوان روز جشن دامپزشکان و روز ملی آنان برگزدیده شد.

- هفتهنامهی سپید، مهر۱۳۸۵

۲- سالنامهی ایران باستان، آرش امجدی

۳- ریشهشناسی (اتیمولوژی)، دکتر محسن ابوالقاسمی

۴- برهان قاطع، محمدحسین بن خلف تبریزی

۵- آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی

۶- ماهنامهی حافظ، فروردین ۱۳۸۵

۷- زینالاخبار، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک گردیزی

۸- فرهنگ فارسی معین، دکتر محمد معین

۹- فرهنگ آنندراج، محمدپادشاه شاد فرزند غلام نخیالدین نسیم

۱۰- فرهنگ ایران باستان، استاد ابراهیم پورداوود

۱۱- لغتنامهی دهخدا، استاد علی اکبر دهخدا

۱۲- هفتهنامه عصر نیریز،مهر ۱۳۸۶، دکتر حسنعلی پیشاهنگ