نوزادان خوشحال, مادران افسرده

۹ ماه و ۹ روز و ۹ ساعت می گذرد, کوچولویی که مدت ها منتظرش بوده ایم از راه می رسد پدر دنبال دو هزارتومانی نو تانخورده می گردد که بدهد دست اولین پرستاری که از اتاق عمل می آید بیرون, مادربزرگ توی خانه منتظر است چندبار می رود سراغ منقل, اسپند و زغال ها را زیرورو می کند, یکی هم رفته است تا چند قطره آب بریزد به حلق آن گوسفند دم در, همه چیز برای استقبال از مهمان کوچولوی تازه وارد, مهیا است

۹ ماه و ۹ روز و ۹ ساعت می‌گذرد، کوچولویی که مدت‌ها منتظرش بوده‌ایم از راه می‌رسد.پدر دنبال دو هزارتومانی نو تانخورده می‌گردد که بدهد دست اولین پرستاری که از اتاق عمل می‌آید بیرون، مادربزرگ توی خانه منتظر است چندبار می‌رود سراغ منقل، اسپند و زغال‌ها را زیرورو می‌کند، یکی هم رفته است تا چند قطره آب بریزد به حلق آن گوسفند دم در، همه چیز برای استقبال از مهمان کوچولوی تازه وارد، مهیا است. صورت پدر پر از لبخند است اما صورت مادر پر از خط درد و اخم. حتماً می‌پرسید حالا این همه اخم و بی‌حوصلگی توی صورت یک مادر چه کار می‌کند؟

البته این از آن چیزهایی است که تا مادر نشوید نمی‌توانید بفهمید!باورتان می‌شود همین موجود ۳ کیلویی کوچک می‌تواند میزان هورمون‌های مادر را آنقدر پایین بیاورد که او را دچار افسردگی کند و حتی تا مرز جنون بکشاند.

روز ششم از راه می‌رسد، نوزاد را دست‌به‌دست می‌گیرند و می‌رسانند به پدر بزرگ تا او توی گوش‌های کوچکش اسمش را نجوا کند و بخواند الله‌اکبر، باورتان می‌شود همان وقت که پدر بزرگ الله‌اکبر را زمزمه می‌کند، یا خاله‌ها و عمه‌ها برسر شکل دماغ و دهان بچه که به مامانش رفته یا به بابا دعوا می‌کنند، یک صدای توهمی از توی اتاق پشتی مادر را صدا می‌زند، می‌گوید: «برو او را بکش این بچه تو نیست، بچه شیطان است! اصلاً بهتر است اول بچه شیطان را بکشی و بعد خودت را خلاص کنی!» هیچ بعید نیست که مادربا این صدای توهمی هم صحبت شود، یا با او دعوا کند، حتی سرش عربده بکشد و همه اعضای خانواده را جمع کند بالای سرش. همان وقت که همه متعجب و وحشت زده زل زده‌اند به او، مادر فکر می‌کند که همه اینها قصد جانش را کرده‌اند، باید حساب تک‌تک آنها را برسد!

چرا این همه وحشت‌زده شده‌اید؟ کمی صبور باشید اینقدر گوشه ناخن‌ها را نجوید! ما به شما خواهیم گفت که خوشبختانه تنها از هر هزار زن یک نفر به افسردگی بعد از زایمان مبتلا می‌شود، که البته آن هم دلایل خاص خودش را دارد، مهم‌تر اینکه ۹۵ درصد این زنان به درمان پاسخ می‌دهند و به زندگی معمول خود بر می‌گردند. جای نگرانی نیست البته به شرط آنکه به قول دکتر فربد فدایی روانشناس و استاد دانشگاه به این موضوع به‌عنوان یک مساله اورژانسی نگاه کنیم و خیلی زود مادر افسرده را به یک روانپزشک نشان دهیم.

● افسردگی یا اندوه زایمان؟!

ما نمی‌خواهیم این مقدمه بالا شما را آنقدر هیجان زده کند که با دیدن کوچک‌ترین علامتی ازغم و اندوه در یک زن تازه‌زا نگران بروزافسردگی شوید، چرا که به عقیده دکتر فدایی باید بین اندوه پس از زایمان و افسردگی پس از زایمان تفاوت عمده‌ای قائل شد.

اندوه پس از زایمان غمی است که با کودک می‌آید و سراغ بیش از۵۰ درصد مادران می‌رود و تنها با گذشت یک هفته تا ۱۰ روز از بین می‌رود اندوه پس از زایمان نیاز به درمان خاصی ندارد، این غم نمی‌تواند مادر را آنقدر افسرده کند که مانع انجام کارهای عادی روزمره او شود، یا از میزان علاقه‌مندی او به فرزندش بکاهد.

اما افسردگی پس از زایمان وضعیت جدی‌تری از روان‌پریشی است که از یک هفته بعد از زایمان علائم آن بروز می‌کند و در صورت عدم تشخیص به موقع و درمان مناسب می‌تواند صدمات زیادی به فرد و خانواده برساند، البته یکی از دلایل بروز افسردگی پس از زایمان را می‌توان به‌خاطر کم‌شدن میزان هورمون استروژن، پروژسترون، کورتیزول، هورمون‌های تیروئید و حتی کاهش سرتونین دانست، پایین آمدن سطح این هورمون‌ها می‌تواند موجب بروزخستگی و افسردگی در مادر شود.

● علائم افسردگی پس از زایمان

باورتان می‌شود، این طفلکی از شدت گرسنگی شستش را بمکد، صدای گریه‌اش تا هفت خانه آن طرف‌تر برود اما مادر زل بزند به این دست‌ها و لب‌های کوچولو و دلش نخواهد او را بغل بگیرد وشیر بدهد! هیچ بعید نیست که این مادرها منکر داشتن بچه شوند، اصلاً می‌توان در شرایط حاد افسردگی شوهر را هم منکر شد، بعد آدم هر چه فکر کند یادش نیاید کی زن خانه این مرد شده و اصلاً این بچه از کجا رسیده است؟ وقتی اوضاع اینقدر ناجور شود می‌توان وسط اتاق ایستاد، فریاد کشید این بچه من نیست، بچه شیطان است باید او را بکشم!

یا هیچ بعید نیست آن صداهای توهمی دست زن را بگیرد و با خود به جایی ببرد که در عالم واقع وجود ندارد، می‌توان آنجا ۴ تا آدم خیالی را هم دید و از آنها دستور هم گرفت!اما یکی دیگر از کارهایی که مادرهای افسرده می‌کنند روزی چند بار ورانداز کردن نوزاد‌ها است، گاهی آنها فکر می‌کنند بچه‌شان دچار نقص عضو است آنقدرکه روزی چند بارانگشت‌های دست و پای بچه را می‌شمارند تا کم و زیاد نباشد. حالت‌های بی‌قراری، بی‌خوابی، تحریک پذیری و بی‌توجهی به فرزند را می‌توان از علامت‌های شایع افسردگی پس از زایمان دانست.

اما دکتر فدایی معتقد است این افسردگی در حالت شدید می‌تواند با هذیان، توهم یا بیماری‌های دوقطبی همراه باشد، زن در بیماری‌های دوقطبی ممکن است به یک حالت شادی غیرواقعی و نامتناسب برسد، یا اینکه دچار هذیان‌های بزرگ منشی شود و برای خودش توانمندی‌های زیادتر از حد توان تصور کند. البته این ویژگی‌ها همیشه به‌طور زمینه‌ای در زن وجود داشته و اینجا زایمان مانند کبریتی برای یک انبار باروت عمل کرده است.

● پیش‌زمینه‌های افسردگی

منظور از این پیش‌زمینه‌ها سابقه ژنتیکی زن است، یعنی اینکه مادر، خواهر و یا زن‌های درجه یک فامیل سابقه‌ای از روان‌پریشی و افسردگی پس از زایمان را تجربه کرده باشند! یا اینکه خود زن در بارداری‌های قبلی سابقه افسردگی داشته باشد.

دکتر فدایی معتقد است معمولاً زیر بنای این روان‌پریشی از قبل وجود داشته، یعنی زمینه شدید بیماری روانی و یا بیماری‌های خلقی در زن وجود داشته نه اینکه لزوماً با افسردگی همراه بوده باشد. البته در افسردگی بعد از زایمان ممکن است نشانه‌های خلقی وجود نداشته باشد و بیمار با یک روان‌پریشی بدون نشانه‌های خلقی روبه‌رو شود.

● تاثیر اختلافات خانوادگی

در تحقیقی که در سال ۷۲، ۷۳ توسط ژینوس آروند بر روی ۱۰۰ زن که روزهای اول تا پنجم زایمان را می‏گذراندند انجام شد نشان داد که شدت و حدت اختلافات خانوادگی در بروز و شدت گرفتن افسردگی بعد از زایمان تاثیر مستقیم دارد. اختلاف میان زوجین باعث می‏شود تا احساس امنیت و امید به فردا از بین برود.

دکتر فدایی دوران حاملگی و سپس زایمان را یکی از پر استرس‌ترین دوران زندگی یک زن می‌داند و می‌گوید حالا اگر بخواهیم به این استرس‌ها ، بدخلقی شوهر و خانواده را هم اضافه کنیم آن وقت زن را در یک دوران پر استرس تنها گذاشته‌ایم در حالی که حضور همسری مهربان باعث کاهش این استرس‏ها، فشارها و اضطراب‏ها می‏شود. بنابراین عدم وجود تکیه‌‏گاه عاطفی و روانی در خانواده باعث می‏شود تا استرس‏ و سختی دوران بارداری زن را به سمت افسردگی پس از زایمان سوق دهد. از سوی دیگر اینکه فرزند خواسته باشد یا نا خواسته می‌تواند در میزان بروز و شدت افسردگی پس از زایمان موثر باشد. به‌طور کلی آنچه در روان‌پریشی نقش آشکار دارد استرس‌ها هستند.

● نکات کلیدی

اما در این میان هیچ نکته‌ای کلیدی‌تر از این نیست که زنی را که گرفتار افسردگی زایمان شده باید به سرعت نزد روانپزشک برد. اگر این واقعیت را بپذیریم آن وقت می‌توان خوش بین بود که این مادر می‌تواند برود بین آن آمار۹۵ درصدی که به درمان پاسخ می‌دهند و می‌تواند خیلی زود به حالت عادی خود برگردد اما شما مردها نباید وحشت‌زده شوید از اینکه شاید لازم باشد مادر بچه‌ها را چند روزی ببرید و دریک مرکز پزشکی بستری کنید، همین‌قدر که سابقه ژنتیکی را در یک زن دیدید، با بروز اولین نشانه‌های افسردگی پس از زایمان (که البته آنقدر عجیب و بارز هستند که شما را با اندوه پس از زایمان به اشتباه نمی‌اندازند) باید به آن مساله به‌عنوان یک موضوع اورژانسی درمانی نگاه کنید و خیلی سریع به روانپزشک مراجعه کنید.

اگر خونسرد باشیم و به موقع اقدامات درمانی را انجام دهیم، جای نگرانی نیست آن وقت می‌توانیم بنشینیم، به آن ۹ ماه و ۹ روزو ۹ ساعتی که گذشت فکر کنیم، بعد یک نفس عمیق بکشیم و خدا را شکرکنیم برای دادن این هدیه کوچک قشنگ، که قرار است بشود نعمت و برکت خانه‌های ما و خوشحال باشیم از اینکه او آمده است تا کلید بهشت را بیاورد و بگذارد زیر پای مادر. حالا می‌توان توی صورت مادر هم لبخند کشید به جای آن همه خط اخم و درد.

مرضیه سبزعلیان