تنها یک روز پاک, سهم تهرانی ها از هوای امسال پایتخت

گفت وگو با دکتر یوسف رشیدی, مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران

چند سالی است که ابری از دود و خاکستر بر کلانشهرهای ایرانی سایه انداخته است که سنگینی آن بویژه در فصول سرد سال شدت بیشتری پیدا می‌کند. گویی دیگر آسمان آبی را از یاد برده‌ایم. اگرچه در آستانه روز هوای پاک قرار داریم، اما به نظر می‌رسد شهرمان آمادگی لازم برای استقبال از این روز را ندارد. این روزها هوای کلانشهرها بشدت گرفته و این همان پدیده شومی است که سرنوشت بسیاری از هم‌میهنان ما را تحت تاثیر خود قرار داده است. روزهای سرد و آلوده، خاطره روزهای سرد برفی را از ذهن بسیاری از ساکنان کلانشهرها برده است. اگر قدری عمیق‌تر در پیامدهای آلودگی هوا کنکاش کنیم قطعا متوجه می‌شویم یک فاجعه بزرگ در حال وقوع است. در آستانه روز هوای پاک با دکتر یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را می‌خوانید.

مهم‌ترین ذرات آلاینده موجود در هوای شهر تهران چیست؟

ما به صورت متداول شش آلاینده اصلی را که به عنوان معیار سنجش آلودگی هوا انتخاب کرده‌ایم، اندازه‌گیری می‌کنیم. چهار تا از این آلاینده‌ها، آلاینده گازی است. منواکسیدکربن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسیدکربن و ازن آلاینده‌های گازی هستند. علاوه بر این ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/۲ میکرون و ذرات معلق با قطر کمتر از ده میکرون نیز از دیگر معیارهای سنجش آلودگی به شمار می‌آیند. در روزهایی که آلودگی هوا بالاتر از حد استاندارد باشد، میزان ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون بالاتر از حد استاندارد قرار می‌گیرد.

مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در تولید آلاینده‌ها چه عواملی است و هر یک از آنها چه سهمی در آلودگی هوا دارد؟

مهم‌ترین علت آلودگی، تولید ذرات آلاینده در یک منطقه است. سوخت‌های فسیلی و احتراق آنها که هم می‌تواند منابع آلودگی خانگی را در بر گیرد و هم سهم بالایی در بخش صنعت و خودروها به خود اختصاص دهد، مهم‌ترین منبع تولید ذرات آلاینده است. در کلانشهرها و ازجمله تهران خودروها، صنایع و منابع خانگی از مهم‌ترین عوامل تولید آلودگی است و از آنجا که در کلانشهر تهران میزان تردد خودروها و نوع ساختار شهری متفاوت است، موضوع آلودگی هوا به بحرانی بزرگ تبدیل شده است. به طور کلی ۷۰ تا ۸۰ درصد آلودگی ناشی از تردد خودروهاست. در حقیقت منبع اصلی تولید گازهای آلاینده، خودروها هستند. ۲۰ تا ۳۰ درصد آلودگی نیز ناشی از مصرف سوخت در صنایع و منابع خانگی است. مهم‌ترین بحث در مدیریت آلودگی هوا، شناخت منبع و منشأ آلودگی است.

به نظر شما کیفیت بنزین تولید داخلی تا چه حدی می‌تواند در آلودگی هوا تاثیرگذار باشد؟

کیفیت بنزین تولید داخلی در حد نامناسبی نیست که عامل اصلی آلودگی هوا در کلانشهرها باشد. بلکه سیستم و فناوری قدیمی خودروها و استفاده بیش از حد از خودروهای شخصی بیشترین تاثیر را در آلودگی هوا دارد. اگرچه تولید بنزین داخلی مطابق استاندارد یورو ۴ انجام نمی‌شود، اما به استانداردهای یورو۲ تا حد زیادی نزدیک است.

تاثیر دوگانه‌سوز کردن خودروها را در کاهش آلودگی‌ هوا تا چه اندازه‌ای ارزیابی می‌کنید؟

ما معتقد هستیم استفاده از سوخت گاز در کشور ما یک مزیت نسبی است و باید مورد توجه قرار گیرد، اما شاید شبکه توزیع نتواند در توزیع سوخت گاز موفق عمل کند. اگر در مرحله طراحی و تولید خودروهای گازسوز ملاحظات لازم در نظر گرفته شود، دوگانه‌سوزکردن خودروها می‌تواند راهکار مناسبی در کاهش آلودگی هوا باشد.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که کیفیت تولید خودروهای داخلی با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. به نظر شما این موضوع می‌تواند به افزایش میزان آلودگی در کلانشهرها دامن بزند؟

در حال حاضر خودروهای داخلی براساس استاندارد قدیمی یورو ۲ تولید می‌شود و مراقبت زیادی روی این استاندارد وجود ندارد برای مثال روی خودروهایی که براساس استاندارد یورو ۱ و یورو ۲ تولید می‌شود قطعه‌ای به نام مبدل یا واکنشگر شیمیایی وجود دارد که وظیفه اصلی آن تبدیل گازهای سمی مانند منواکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن‌های نسوخته به ترکیبات بی‌اثر است.این قطعه بعد از مدتی از کار می‌افتد. متاسفانه هیچ ساز و کار عملی برای این که قطعه تعویض شود، وجود ندارد.

با این که خودرو براساس استاندارد تولید شده، پس از مدتی به منبع تولید آلودگی تبدیل می‌شود. متاسفانه موتورسیکلت‌های تولید داخل هم استانداردهای لازم را ندارد و براساس یک استاندارد قدیمی تولید می‌شود که هیچ‌یک به فناوری کنترل آلودگی مجهز نیست. اگر بتوانیم تردد خودروها در سطح شهرهای بزرگ را سازماندهی کنیم، از نظر کاهش تولید آلودگی در بحث کنترل آلودگی هوا به موفقیت می‌رسیم. متاسفانه در کلانشهرهایی مانند تهران، تولید آلودگی در وضع نامناسبی قرار دارد و بسیار بیشتر از حد مجاز است.

تغییر فصول چگونه می‌تواند بر نوع و شدت آلودگی هوا تاثیرگذار باشد؟

در فصول گرم سال مصرف برق به میزان قابل توجهی افزایش یافته و در نتیجه باری که به نیروگاه‌ها وارد می‌شود بیشتر است، اما در فصول سرد سال تولید آلودگی به علت استفاده از سیستم‌های گرمایشی افزایش پیدا می‌کند. از سوی دیگر در روزهای سرد سال یک لایه هوای گرم مانند سقف شیشه‌ای در ارتفاعات انباشته و متراکم می‌شود. در نتیجه هوای سرد در نزدیکی سطح زمین به دام می‌افتد. این پدیده مانع بالا رفتن و پراکندگی ذرات آلاینده می‌شود و در نتیجه پدیده وارونگی دما اتفاق می‌افتد که در فصول سرد شایع‌تر است.

به‌عنوان یک مقام مسئول فکر می‌کنید چه راهکاری برای حل مشکل آلودگی هوا چاره کار است؟

اگر تمرکز و هدفگذاری اصلی ما در توسعه حمل‌و‌نقل عمومی مناسب باشد، قطعا می‌توانیم در کنار دیگر راهکارها مانند استاندارد کردن سوخت خودرو، توسعه خدمات الکترونیک و دیگر موارد موفق باشیم.

امسال تهرانی‌ها چند روز هوای سالم را تجربه کردند؟

متاسفانه از ابتدای سال تا امروز فقط یک روز پاک داشتیم. ۱۷۹ روز شرایط سالم و ۱۱۵ روز نیز شرایط ناسالم داشته‌ایم و یک روز هم شرایط بسیار ناسالم داشتیم.

در بسیاری از کشورها که با مشکلات مشابهی مواجه بودند، اقدامات موفقیت‌آمیزی دیده می‌شود. چرا در مدیریت آلودگی هوا از این کشورها الگوبرداری نمی‌شود؟

البته ما از دیگر کشورهایی که شرایط مشابهی را تجربه کرده‌اند، الگو می‌گیریم، اما کارها به‌موقع انجام نمی‌شود، مثلا از سال ۱۳۸۴ به بعد هیچ ارتقای استانداردی در کیفیت خودروها دیده نشده است. تا یک مقطع در این زمینه بسیار پرشتاب عمل کردیم، از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ سه استاندارد ۱۵۰۴، یورو۱ و یورو۲ اجرایی می‌شود، اما از سال ۱۳۸۴ به یکباره همه چیز به حال خود رها می‌شود. در چنین شرایطی باید انتظار آلودگی هوا را هم داشته باشیم.

فرانک فراهانی جم