چرا باید فناوری اطلاعات بدانیم

با قبول این كه حدی از دانش فناوری اطلاعات برای استفاده از این فناوری لازم است, بسیاری از تلاش ها بر آنچه كه باید «سواد رایانه ای computer literacy » تلقی كرد متمركز شده

این گزارش توجه خود را بر آنچه یك نفر باید از فناوری اطلاعات بداند و بفهمد تا بتواند به شیوه‌ای مؤثر و خلاق، از آن در جهت اهداف خود بهره بگیرد، متمركز می‌كند. دست‌كم چهار دسته از دلایل را می‌توان ذكر كرد كه ممكن است انگیزه‌ی دستیابی به دركی از فناوری اطلاعات باشند: دلایل شخصی، كاری، آموزشی، و اجتماعی.

۱ ) دلایل شخصی

امریكا به شكلی فزاینده به یك جامعه‌ی اطلاعاتی بدل می‌شود. رایانه‌ها و ارتباطات نه تنها كارهای روزمره مثل كنترل اجاق‌های ریزموجی(microwave ovens) و برقراری اتصال تلفن‌های همراه را انجام می‌دهند، بلكه با استفاده از اینترنت، دسترسی رایانه‌ای به بخش اعظم اطلاعات رقومی جهان و ابزارهای پردازش آن را فراهم می‌آورند. بسیاری از امریكایی‌ها می‌بینند كه در موارد گوناگون، از یافتن نقشه‌ی قطار زیرزمینی پراگ به‌منظور برنامه‌ریزی تعطیلات گرفته تا مكانیابی بهترین قیمت‌های فروش كتاب، چكمه‌ی سواركاری، و رهن [ مستغلات]، استفاده از فناوری اطلاعات، پیشرفت ارزشمندی در شیوه‌ی زندگی آن‌ها است. فناوری اطلاعات به افراد كمك می‌كند تا ازطریق پست الكترونیكی با دوستان و فامیل خود در ارتباط باشند، با استفاده از صفحه‌گستردها و بانكداری درونخطی امور مالی خود را مدیریت كنند، از طریق یك كارگزار درونخطی به پیگیری سرمایه‌گذاری‌ها بپردازند، با بسته‌های نرم‌افزاری تخصصی مثل نسب‌شناسی یا باغبانی اوقات فراغت خود را پر كنند، با استفاده از ابزارهای نموداركشی و واژه‌پردازی در تكالیف و كارهای مدرسه به فرزندانشان كمك كنند، به یافتن اطلاعات پزشكی بپردازند، از اسم نامزدهای سیاسی باخبر شوند و با نمایندگان سیاسی خود ارتباط برقرار كنند، و به پیگیری مسائل زیست‌محیطی یا نظارت بر موضوعات مربوط به خط‌مشی همگانی در «وب» بپردازند.

۱ـ۲) دلایل كاری

در مراكزكاری، امروزه فناوری اطلاعات بیش از پیش همه‌گیر می‌شود. اگر كشور درصدد باشد كه بیش‌ترین بهره را از سرمایه‌گذاری‌های خود در فناوری اطلاعات ببرد، نوعی اشتراك [نیروی] كار لازم است كه قابلیت استفاده‌ی مناسب از فناوری اطلاعات را داشته باشد. روشن است كه افرادی كه با اطلاعات و دانش كار می‌كنند (اصطلاحاً «دانشكارانknowledge workers» ) باید با فناوری‌های اطلاعاتی معمول اداری آشنا باشند. اما این نیز درست است كه گروه‌های شغلی اندكی هستند كه به هیچ دانشی از فناوری اطلاعات نیاز نداشته باشند. مثلاً كارمند یك فروشگاه خواربار، زمانی فقط لازم بود كه چگونگی استفاده از ماشین صندوق را بلد باشد. امروزه همان كارمند با سیستم‌های موجودی انبار، پیگیری سفارشات، كارت‌های اعتباری، و دیگر سیستم‌های پیشه‌گانی سروكار دارد كه هر روزه پیچیده‌تر و كامل‌تر می‌شوند. در صنعت تولید، بسیاری از كاركنان «یقه آبی»(كنایه از كاركنانی كه عمدتاً كار یدی می‌كنند. م.) باید با انواع سیستم‌های تولید، فهرست موجودی قطعات، كنترل فرایند تولید، و راهنماها و دستنامه‌های درونخطی آشنا شوند. اگرچه یك شركت باید كاركنان خود را برای استفاده از سیستم‌های پیشه‌گانی خود آموزش دهد، ساده لوحانه است اگر تصور كنیم چنین آموزشی، فعالیتی است كه انجام یك بار آن كفایت می‌كند. سیستم‌ها مكرراً ارتقا می‌یابند و پیچیده‌تر می‌شوند. موارد كاربرد فناوری اطلاعات در مسائل پیشه‌گانی یا استفاده از فناوری اطلاعات در پیداكردن راه حل مسائل و مشكلات، تداوم می‌یابند و در نتیجه بر لزوم مهارت‌آموزی مستمر دلالت می‌كنند. بدیهی است كه اگر مجموعه‌ی نیروی كار به خوبی آموزش فناوری اطلاعات دیده باشد، انجام این مهارت‌آموزی بسیار آسان‌تر خواهد شد، زیرا سرعت یادگیری كاركنان افزایش می‌یابد و به مهارت‌آموزی عمومی، نیاز كم‌تری خواهند داشت. بعلاوه، چه‌بسا از سیستم‌های موجود، به شكل كامل‌تری بهره بگیرند و با ارتقاهایی كه در سیستم اعمال می‌شود، بهتر سازگار شوند. بهره‌وری كاركنان تحت تأثیر مستقیم دانش كاركنان در حوزه‌‌ی فناوری اطلاعات است.

از منظر كاركنان، تخصص در فناوری اطلاعات ارزشمند است و علاوه بر این كه منجر به رضایت شغلی و واكنش مناسب و هشیارانه در برابر مسائل می‌شود، دلیلی بر تحرك شغلی است. وجود امكانات و تجهیزات بیش‌تر در زیرساختار فناوری اطلاعات در یك شركت، سرمایه‌ی شغلی ارزشمندی است كه احتمالاً در تبلیغات نیز به آن توجه می‌شود. یافتن كار در شركت دیگر، مستلزم یادگیری سیستم‌های اطلاعاتی جدید است، اما اكنون كه كاركنان، دیگر دارای مشاغل «مادام‌العمر» نیستند، درك انتزاعی‌تر این سیستم‌ها- یعنی دانستن این كه ویژگی‌های مشترك آن‌ها كدام‌اند و احتمالاً چه تفاوتی ممكن است با هم داشته باشند- نیز، در بازار كار یك سرمایه به شمار می‌آید.

۱ـ۳) دلایل آموزشی

فناوری اطلاعات در بسیاری از انواع جدید فرصت‌های آموزشی، یك عنصر توانبخش شمرده می‌شود.

نوعی از این فناوری بر دسترسی دانشجویان به طیفی از منابع آموزشی استوار است كه پیش از این برای آنان دسترس‌پذیر نبودند. مثلاً برنامه‌ی «بچه‌ها؛ دانشمندان جهان(Kids as Global Scientists)» را در نظر بگیرید كه به‌وسیله‌ی دانشگاه كلرادو، با همكاری دانشگاه میشیگان(University of Michigan’s Weather Underground) و «كانال هواشناسی(Weather Channel)» اجرا می‌شود. هدف این برنامه، كمك به دانشجویان در استفاده از اینترنت به‌منظور یادگیری موضوعات علوم زیست‌محیطی و هواشناسی، و نیز آشنایی آنان با دیگر دانشجویان ساكن در مناطق مختلف ایالات متحده و جهان است. این برنامه و برنامه‌ی درسی همراه با آن، این موارد را ارائه می‌كنند: پیش‌بینی‌ها و بحث‌هایی درباره‌ی مسیرها و پیشینه‌‌ی توفان‌های استوایی (این بحث‌ها به‌وسیله‌ی دانشجویان هدایت می‌شوند و با بحث‌های متخصصان این رشته و با خود واقعه، به شكلی كه عملاً رخ می‌دهد، قابل مقایسه‌اند)؛ فعالیت‌های عملی، گردآوری همزمان داده‌ها، آموزش‌هایی درباره‌ی چگونگی دیدن و تفسیر انواع مختلف تصاویرماهواره‌ای؛ دسترسی هدایت‌شده به نمایش‌های تعاملی كه از مسیرها و داده‌های مربوط به تندبادهای دریایی كنونی ارائه می‌شود؛ پیوند(Link) هایی به مطالب روزنامه‌ها و دیگر گزارش‌های روز؛ داده‌های گردآوری‌شده به‌وسیله‌ی دانشجویان كه به‌منظور استفاده‌ی مشترك با دیگر همكلاسان در تمام دنیا، به اینترنت ارسال شده؛ مطالب تخصصی از متخصصان تندبادهای دریایی از طریق كنفرانس و پرسش درونخطی(online) ؛ گروه‌های مباحثه‌ی درونخطی برای مدرسان، دانشجویان، و كارشناسان، كه در واقع پشتیبانی‌كننده‌ی موضوعات فنی، محتوایی، و آموزشی هستند؛ و محلی برای ارسال اطلاعات و نمودارهای مربوط به آموزشگاه محل تحصیل دانشجو به‌منظور نشر در یك روزنامه‌ی درونخطی.

نوع دوم فرصت آموزشی توسط دانشمند علوم رایانه، «سیمور پاپرت» توصیف شده است. «پاپرت» در «توفان‌های ذهنی» تأكید می‌كند كه درك عمیق برنامه‌نویسی، بویژه درك تصورات مربوط به فروپاشی پیاپی به‌منزله‌ی حالتی از تحلیل و عیب‌زدایی راه‌حل‌های آزمایشی، به فواید چشمگیر آموزشی در بسیاری از عرصه‌های گفتمان(discourse) منجر می‌شود كه از جمله‌ی آن‌ها، فوایدی هستند كه به‌خودی‌خود ارتباطی با فناوری اطلاعات و رایانه ندارند(Seymour A. Papert. ۱۹۹۹. Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, Second Edition, Basic Books, New York.). وی همچنین می‌گوید كه رایانه، چه‌بسا كه ابزاری در دست مربی «برای پشتیبانی از توسعه‌ی راه‌های جدید اندیشیدن و یادگرفتن باشد» (ص ۱۴). او بر این باور است كه رایانه ممكن است مجرایی برای اندیشه‌های قدرتمند و «نیازهای تحول فرهنگی باشد، … كه به افراد كمك می‌كند با دانشی كه خطوط سنتی جداكننده‌ی علوم انسانی از علوم و دانش را در می‌نوردد، روابط جدیدی را برقرار كنند…» (ص ۴). با تغییر شكل امور انتزاعی به تجسم‌های ملموس [و عینی] از طریق برنامه‌نویسی، دانشجویان «با استفاده از مواد برگرفته از فرهنگ پیرامون خود، ساختارهای فكری خاص خود را می‌سازند» (ص ۳۲-۳۱).

ترجمه: علی‌حسین‌ قاسمی

---