جامعه شناسی همگانی

آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن غربی و به ویژه ورود اندیشه های روشنگرانه و روشنفكرانه در دوره انقلاب مشروطه و جایگاه ایران به عنوان كشوری مهم در منطقه و جهان اما توسعه نیافته …

آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن غربی و به ویژه ورود اندیشه های روشنگرانه و روشنفكرانه در دوره انقلاب مشروطه و جایگاه ایران به عنوان كشوری مهم در منطقه و جهان اما توسعه نیافته به لحاظ سیاسی- اجتماعی و اقتصادی، زمینه هایی را فراهم آوردند كه رضا شاه پس از رسیدن به حكومت به عنوان دیكتاتوری با اندیشه های اصلاح گرایانه و مترقی تحقق مدرنیزاسیون به شیوه ای غربی و برون زا را در تمامی ابعاد (اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) وجهه همت خود قرار دهد.

آنچه مسلم است، مدرنیزاسیون فواید فراوانی را برای جوامع عقب مانده به ارمغان می آورد؛ فوایدی چون كاهش میزان مرگ ومیر به دلیل افزایش بهداشت عمومی، گسترش علوم و فنون و به دنبال آن شكوفایی احتمالی اقتصاد، توسعه فكری افراد جامعه و شكل گیری افكار عمومی قدرتمند و تاثیرگذار در برابر رژیم های سیاسی خودكامه و اقتدارگرا و...

اما مدرنیزاسیون اگر از بالا یعنی از سوی یك فرد یا گروهی از نخبگان حاكم و بدون وجود شرایط اجتماعی و فرهنگی مناسب جهت پذیرش آن از سوی افراد جامعه صورت گیرد- همچون روندی كه توسط رضاشاه آغاز گردید و سپس از سوی فرزندش محمدرضا شاه پهلوی دنبال شد- نه تنها نمی تواند توسعه همه جانبه و پایداری را به ارمغان آورد بلكه پس از مدتی زمینه شكل گیری بحران های هویتی، قومی، فرهنگی و نهایتاً اجتماعی- سیاسی در قالب انقلاب یا كودتا را نیز فراهم خواهد آورد.

همین توجه بیش از حد به مدرنیزاسیون و به ویژه مدرنیزاسیون صنعتی- تكنولوژیكی توسط اقلیت حاكم در دوره پهلوی، موجب شد كه تمامی مدیران عالی رتبه كشور در حوزه های مختلف از میان فارغ التحصیلان رشته های علوم مهندسی انتخاب شوند. از این رو برخلاف كشورهای غربی كه متفكرین و نظریه پردازان علوم اجتماعی نقش اساسی و تعیین كننده در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های كلان مدیریتی ایفا می كنند در ایران این شاخه از علوم تقریباً به طور كامل نادیده گرفته شدند.

كوتاه سخن اینكه در غیاب مدیران متخصص در زمینه علوم اجتماعی و به ویژه جامعه شناسی، تكنوكرات هایی بر امور جامعه حاكم شدند كه انسان ها را همچون چرخ دنده های ماشین آلات صنعتی مورد تحلیل و بررسی قرار می دادند. البته روند مذكور پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در حوزه مدیریت كلان كشور قابل مشاهده است.

به نظر می رسد تنها راه برون رفت از بحران هایی كه جامعه ایران در حال حاضر با آنها دست به گریبان است، توجه كافی به نقش ارزشمند و تعیین كننده علوم اجتماعی در حل بحران ها و مسائل موجود در جامعه است. مسائلی چون گسترش روزافزون ایدز، افزایش میزان جرایم و آسیب های اجتماعی، افزایش میزان نابرابری های اجتماعی، كاهش بهره وری علمی دانشگاه ها به گونه ای تاثرانگیز و...

آنچه می خواهیم در این جا به آن بپردازیم معرفی واژه ها و مفاهیم نسبتاً عمومی جامعه شناسی و یا مرتبط با جامعه شناسی است با هدف اشاعه ادبیات علوم اجتماعی و جامعه شناسی در میان علاقه مندان، فارغ التحصیلان، دانشجویان و اساتید سایر رشته ها به امید افزایش میزان شناخت افراد جامعه نسبت به پدیده ها و مسائل اجتماعی محیط پیرامونشان.

بابك حقیقی راد

منبع Encyclopedia of Sociology از انتشارات MCMILLAN