موج سوم طاعون قرن ۲۱

آگاهی, پیشگیری و حمایت از بیماران, ۳ رأس مثلث مبارزه با ایدز

هیولایی به نام ایدز که برخی محققان آن را از تبعات دنیای صنعتی و مدرن امروز می‌دانند یکی از عوامل مهم مرگ و میر در سراسر دنیا محسوب شده و به رغم پیشرفت‌های صورت‌گرفته در درمان و کنترل بیماری، پیشرفت‌های چشمگیری به دست نیامده است و پژوهشگران نگران افزایش شیوع بیماری و آمار قربانیان مبتلا به ایدز هستند.

از آنجایی که عوارض فیزیکی و روانی در بیماران مبتلا به ایدز گسترده است و نه تنها بیماران بلکه دیگر افراد جامعه را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد نیاز به اقدام برای رشد زمینه‌های پیشگیری، مراقبت و کاهش آسیب‌پذیری در راستای تحقق اهداف بشردوستانه و تأمین سلامت جسم و روان افراد جامعه ضروری است.

افسردگی، محدودیت و نگرش منفی جامعه از مهم‌ترین عوارض روانی در بیماران مبتلا به ویروس HIV است که کمتر از عوارض جسمی آن مانند ضعف سیستم ایمنی و... مورد توجه قرار می‌گیرد.

● روز جهانی ایدز

از سال ۱۹۸۸، نخستین روز دسامبر، روز جهانی ایدز نامگذاری شده است. این روز به منظور ارتقای آگاهی عموم مردم، مبارزه با تبعیض‌ها، حمایت از بیماران مبتلا به ویروس آلوده و اختصاص دادن بودجه برای کمک به این بیماران، هرسال در اکثر کشورهای جهان برگزار می‌شود.

دکتر محمد وجگانی، رئیس انجمن ایمونولوژی درخصوص هدف از برگزاری روز جهانی ایدز می‌گوید: در مواردی که اهمیت یک موضوع به اندازه‌ای است که به آن در سال یک روز را اختصاص داده و آن روز را جهانی معرفی می‌کنند، هدف توجه اذهان عمومی، سیاستگذاران، محققان و بطور کلی تمام اقشار جوامع مختلف به اهمیت موضوع و تلاش برای انجام اقدامات لازم و شکل‌گیری یک حرکت جهانی برای پرداختن به آن است.

مدیر گروه بخش ایمونولوژی دانشکده علوم پزشکی تهران اضافه می‌کند: در روز جهانی ایدز نیز هدف این است که سرمایه‌های جهانی اعم از فکری‌– تحقیقاتی و مالی برای کمک به بیماران و اقدام به منظور کاهش انتقال ویروس و مخاطرات و آسیب‌های اجتماعی تمام تلاش خود را به کار گیرند.

دکتر بهرام حاجی کریم، فوق تخصص بیماری‌های عفونی درخصوص اهمیت روز جهانی ایدز می‌گوید: علت نامگذاری این روز به عنوان روز جهانی ایدز، یادآوری به مسئولان و برنامه‌ریزان در رابطه با بیماری است. به اهتزاز درآوردن روبان قرمز، پخش بروشورهای آموزشی به منظور ارتقای سطح آگاهی مردم از روش‌های انتقال ویروس، برگزیدن شعاری مناسب که نماد حمایت افکار عمومی از بیماران مبتلا به ایدز یا تلاش برای ریشه‌کن کردن بیماری از جمله اقداماتی است که هرسال در روز جهانی ایدز انجام می‌شود.

برای نمونه شعار «هم‌پیمان در برابر گسترش ایدز» در سال ۲۰۰۵ انتخاب شد. در سال ۲۰۰۹ نیز شعار دستیابی جهانی به حقوق بشر به منظور افزایش بودجه و خدمات درمانی بویژه در جوامعی که اقشار آن از نظر اقتصادی یا فرهنگی در سطح متوسط و پائین قرار دارند، انتخاب شد.

یکی از اهداف رشد و توسعه هزاره که از سوی اعضای سازمان ملل متحد اعلام شده است توقف انتقال ویروس HIV تا پایان سال ۲۰۱۵ و کاهش شمار مبتلایان به این بیماری است.

مطابق با آمارهای جهانی، در حال حاضر ۱۲/۳۲ میلیون نفر در دنیا به ایدز مبتلا بوده که ۲ میلیون و ۵۰۰هزار نفر از آنها را کودکان تشکیل می‌دهند، تحقیقات نشان می‌دهد، بیش از نیمی از بیماران قبل از سن ۲۵ سالگی به این ویروس مبتلا شده و قبل از ۳۵سالگی جان خود را در اثر بیماری از دست می‌دهند.

دکتر محمد وجگانی، ایمونولوژیست، سیر صعودی شیوع این بیماری را در کشور ما نگران‌کننده می‌داند و معتقد است، براساس آخرین آمار منتشرشده، نزدیک به ۲۰ هزار نفر در ایران مبتلا به ایدز هستند البته باید توجه داشت آمار دقیقی از افراد مبتلا به ویروس HIV در دست نیست زیرا افراد مبتلا به ویروس HIV لزوماً به ایدز مبتلا نبوده و تنها ناقل بیماری هستند و از آنجایی که علائم مشخصی در این بیماری وجود ندارد، احتمال شناسایی بیمار و تشخیص کاهش پیدا می‌کند. این ایمونولوژیست معتقد است، پس از انتقال ویروس HIV تا ۱۰ سال علائم ظاهری مشخص و تفکیک کننده‌ای وجود نداشته و تشخیص قطعی تنها از طریق آزمایش خون مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این ویروس عملکردی مشابه افراد عادی داشته و قادر به ادامه کار و فعالیت‌های عادی روزانه هستند.

● تلاش برای پیشگیری از انتقال بیماری

دکتر بهرام حاجی‌کریم فوق تخصص بیماری‌های عفونی شیوع و گسترش بیماری در دنیا بویژه در کشورهای آسیای جنوب شرقی را که تهدیدی جدی برای ایران قلمداد می‌شود، نگران‌کننده دانسته و معتقد است: کمبود اطلاعات کافی در میان اقشار مختلف اجتماع مهمترین عامل انتشار ویروس HIV و افزایش شمار افراد آلوده به این ویروس است.

ایدز پنجمین عامل مرگ و میر را در کشورهای غربی از سنین ۲۲ تا ۴۴ سالگی شامل می‌شود. عامل اصلی ابتلا به این بیماری ویروس HIV است که با حمله به سیستم ایمنی، بدن را در مقابل ابتلا به انواع عفونت‌ها و میکروب‌ها آسیب‌پذیر می‌کند.

باکتری‌های ساده، قارچ و ویروس‌هایی که بسیاری از آنها در مجاورت یا حتی در بدن افراد معمولی زندگی کرده و تهدیدی برای سلامت انسان محسوب نمی‌شوند، در بیماران مبتلا به ایدز منجر به بیماری‌های مرگبار و آسیب‌های جدی می‌شوند.

این ویروس، در بزاق فرد آلوده، اشک، بافت‌های سیستم عصبی، مایع نخاعی، خون، ترشحات مجاری تناسلی و شیر مادر وجود دارد، اما تنها از راه‌های محدودی منتقل می‌شود.

دکتر بهرام حاجی کریم در خصوص راه‌های انتقال بیماری می‌گوید: یکی از راه‌های انتقال ویروس آلوده، فراورده‌های خونی است که امروز در بحث انتشار ویروس آلوده به یک معضل بسیار مهم تبدیل شده است. در واقع معتادان تزریقی بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به ایدز از طریق خون‌های آلوده هستند.

این متخصص اضافه می‌کند: درحال حاضر در اکثر کشورهای دنیا انتقال خون بیماران به شدت کنترل می‌شود و در کشور ما نیز در این زمینه موفقیت‌ها و اقدامات چشمگیری صورت گرفته است. برای نمونه برای جلوگیری از انتشار ویروس از طریق خون‌های آلوده، سرنگ به معتادان داده می‌شود یا آنها را تشویق می‌کنند تا مواد از تزریق به خوراکی مصرف شود تا حداقل از انتقال ویروس ایدز جلوگیری شود و پس از آن این افراد توسط NGOها حمایت می‌شوند تا اعتیاد خود را به متادن که جایگزین تزریق کرده‌اند، ترک کنند.

دکتر محمد وجگانی، ایمونولوژیست نیز گسترش ایدز در ایران را به سه موج اصلی تقسیم کرده و می‌گوید: مهم‌ترین عامل خطر ابتلا به ایدز در حال حاضر از طریق اعتیاد و سرنگ‌های آلوده است. از انتقال بیماری از طریق فرآورده‌های خونی که تعداد محدودی از افراد را به ایدز مبتلا کرده است به‌عنوان موج اول گسترش ایدز معرفی می‌شود، در حال حاضر نیز افراد در معرض خطر ابتلا از طریق سرنگ آلوده هستند که همان موج دوم نامیده می‌شود.

این متخصص درباره موج سوم خطر ابتلا به ایدز می گوید: رعایت اصول و الگوهای رفتاری براساس موازین اخلاقی و پرهیز از بی‌بند و باری‌های جنسی مهم‌ترین عامل کاهش احتمال انتقال ویروس ایدز است.

دکتر حاجی کریم، سیاست‌های کنترلی به منظور پیشگیری از انتقال ویروس از طریق تماس جنسی با فرد آلوده را ضعیف دانسته و معتقد است، هم‌اکنون در سراسر دنیا این بیماری از طریق افرادی که به اصول اخلاقی پایبند نیستند در حال گسترش است در حالی که این بیماری تنها با رعایت حدود اخلاقی قابل پیشگیری است.

دکتر رحیم رضاپور،- روانپزشک- انجام تبلیغات گسترده درخصوص عوارض و پیامدهای بیماری، در اختیار قراردادن آمار دقیق از افراد مبتلا به ایدز در جامعه و افزایش سطح آگاهی مردم از این بیماری را که در بسیاری از کشورهای دنیا «طاعون قرن» نامیده می‌شود،‌ از مهم‌ترین روش‌ها برای کاهش احتمال انتقال ویروس از طریق تماس‌های جنسی افراد آلوده دانست. این متخصص اضافه می‌کند بسیاری از افرادی که از این طریق آلوده می‌شوند، از روش‌های انتقال ویروس آگاهی نداشته یا از تبعات مهلک این بیماری مطلع نیستند. این در حالی است که قدرت ریسک‌پذیری بالا و متعهدنبودن به موازین اخلاقی در این افراد و همچنین انتقامجویی یا مسئولیت‌پذیر نبودن افراد آلوده به ویروس سبب می‌شود تا بیماری مهلک‌ ایدز که به‌راحتی با استفاده از روش پیشگیری از بی‌بند و باری‌های جنسی قابل پیشگیری است، جان هزاران نفر را در معرض خطر قرار دهد.

● علائم

نشانه‌هایی مانند تب، عرق کردن (بویژه در شب)، تورم غدد لنفاوی، لرز، ضعف و کاهش وزن از جمله علائم بالینی متداول در افراد بیمار است که پس از مشاهده آنها در افرادی که از فرآورده‌های خونی استفاده کرده، معتادان تزریقی و مراجعه به پزشک برای انجام آزمایشات خونی ضروری است.

به عقیده برخی محققان سرفه‌های خشک و تنگی نفس‌های کوتاه مدت، اسهال مزمن، سردرد، وجود لک‌های سفید رنگ و غیرعادی در دهان و تاری دید از علائم مبتلا به ایدز در افراد بزرگسال و علائمی مانند اختلال در رشد و اضافه وزن، راه رفتن، تأخیر در رشد شناختی و افزایش احتمال به برخی بیماری‌های عفونی مانند عفونت گوش و عفونت ریه در کودکان شایع است.

دکتر بهرام حاجی کریم،‌ فوق تخصص عفونی در خصوص علائم بالینی در افراد مبتلا به ویروس HIV می‌گوید: این ویروس از زمانی که وارد بدن می‌شود علائمی غیراختصاصی و شبیه به بیماری‌های ویروسی و سرماخوردگی دارد و پس از چند هفته که از شروع بیماری گذشت، بیمار وارد دورانی می‌شود که کاملاً بدون علامت است و به نظر می‌رسد بیمار از نظر ظاهری کاملاً سالم است و بدون هیچ علامتی در اجتماع ظاهر شده و فعالیت‌های روزانه خود را انجام می‌دهد.

وی اضافه می‌کند: پس از آن فرد وارد دورانی می‌شود که به راحتی می‌تواند ویروس را انتقال دهد و پس از گذشت دو تا پنج سال علائم بالینی بیماری آشکار شده و فرد بیمار دچار نقص ایمنی بدن می‌شود و در معرض خطر ابتلا به انواع عفونت‌ها از جمله عفونت‌های مغزی، دستگاه تنفس و بیماری‌های دیگر مانند سل یا سرطان‌های بدخیم می‌شود و در نهایت بیماری منجر به مرگ می‌شود.

● بیماران نیازمند حمایت

در حال حاضر تغییر نگرش و دیدگاه افراد جامعه نسبت به افراد مبتلا، حمایت روانی از بیماران برای بازگشت به زندگی عادی بویژه حمایت از کودکان و زنان مبتلا به ویروس ایدز از مهم‌ترین اقداماتی است که باید انجام شود.

دکتر رحیم رضاپور روانپزشک، افسردگی، ترک تحصیل، نگرش منفی جامعه، فشارهای روانی و آسیب‌های اجتماعی را از مهم‌ترین معضلات افراد مبتلا به ایدز دانسته و معتقد است نیاز به فرهنگ‌سازی برای رفتار با مبتلایان به ایدز در کشور ما احساس می‌شود چرا که بسیاری از افراد از آشنایی با افراد مبتلا به ایدز می‌هراسند و آنها را مورد بی‌توجهی قرار می‌دهند که این مسئله آسیب‌های روانی متعددی را برای این بیماران در برخواهد داشت.

ترس از ابتلا به بیماری از طریق عطسه، تماس پوستی و... سبب می‌شود که افراد مبتلا به این بیماری به تدریج از چرخه فعالیت اجتماعی، تحصیل و برقراری ارتباط با دیگران حذف شوند. این در حالی است که در بسیاری از کشورها افراد مبتلا به ایدز با نصب روبان قرمز و اعلام بیماری خود، خواستار حمایت مردم و مسئولان هستند و از سوی افراد دیگر نیز حمایت می‌شوند.

● درمان

دکتر حاجی کریم درخصوص روش‌های درمان بیماری معتقد است درمان‌های جدیدی که هم‌اکنون برای درمان قطعی ایدز در دست تحقیق است، بسیار مؤثر بوده اما اجرای آن برای تمام افراد مبتلا به بیماری امکان‌پذیر نیست.

هزینه بالای درمان و مشکلاتی که در نظارت بر درمان وجود دارد (نیاز به مدت زمان طولانی)، از موانع کاربرد درمان‌های مؤثر برای بیماران است.

این متخصص اضافه می‌کند: از آنجایی که اینگونه درمان‌ها، زمانی کارآمد خواهد بود که نقص سیستم ایمنی ظاهر شود زمان کافی برای درمان نخواهد بود و انتقال بیماری در این مدت صورت می‌گیرد.

باید توجه داشت درمان‌ها به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد می‌انجامد و تأمین کمک‌های مالی و پزشکی به افراد آلوده به ایدز ضروری است.