دو قلمرو هم پایه

در سالهای اخیر موضوع همكاری یا بستگی association میان انسان ها به موضوعی عمومی در فلسفه تبدیل شده است این امر, معرف تعمیق تحقیق در تئوری تاریخ اجتماعی است از منظر تئوریك, فلسفه علمی مبتنی بر وحدت انسان با طبیعت و نیز انسان با انسان نمی تواند پیشرفت كند مگر آن كه الگویی منطقی از همكاری ایجاد كند

از منظر علمی نیز حال كه كمبودهای مادی آزارنده و محدودكننده انسان تا حدودی رفع شده، «بینا ذهنیت» (intersubjectivity) كه از خلال رسانه ها از جمله زبان شكل می گیرد موقعیت هر چه برجسته تری در زندگی بشر اشغال می كند.با این حال تحقیقات متداول در موضوع همكاری خیلی سطحی بوده و اساساً در حد بحثی عمومی از تعریف نظری همكاری باقی می ماند.در مقاله حاضر نویسنده معتقد است تحقیق درباره موضوع همكاری روزمره از خلال مقایسه همكاری روزمره با همكاری غیر روزمره به حل چنین مسائلی كمك می كند. تركیب همكاری ها و بستگی های روزمره و غیر روزمره چشم انداز كاملی از همكاری های انسانی را شامل می شود و بنابراین چارچوبی برای مطالعه انواع، ساختارها و الگوهای چنین همكاری هایی را مهیا می كند. همچنین پیشرفت از همكاری روزمره به همكاری غیر روزمره جلوه اصلی كامل تاریخی همكاری انسانی بوده است. دو موضوع همزمانی و ویژگی های تاریخی همكاری روزمره و غیر روزمره، در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد.

همزمانی: تعریف همكاری روزمره و غیر روزمره

بیناذهنیت، هسته الگوی نظری همكاری است. بیناذهنیت كه به كمك نمادهای زبانی روی می دهد معرف ذهنیت همگانی یا دو سویه است و رابطه ذهن با ذهن را منعكس می كند. به طور خلاصه، همكاری عبارتست از كنش و واكنش، داد و ستد، مبادله و ادراك دو سویه میان افراد همزیست. این، شكل اساسی زندگی بشر است و به وضوح، طبیعت اجتماعی انسان را در تمایز اساسی از حیوانات آشكار می كند.

همكاری ها و بستگی ها برمبنای بیناذهنیت و فعالیت های مادی تولیدی براساس رابطه ذهن و عین اهمیت یكسانی در زندگی بشر دارند. تولید ابزار معیشت، نماد شروع تمایز میان انسان و حیوان است. این امر به نوبه خود در بردارنده داد و ستد افراد با یكدیگر است. در حقیقت، كنش و واكنش های انسان با انسان و انسان با موضوعات طبیعت در ارتباط دو سویه با یكدیگر قرار دارند. در زندگی بشر، موضوعات طبیعی واسطه بسیار مهمی برای همكاری انسانی به حساب می آیند. به این معنی كه همكاری انسان ها با یكدیگر از خلال استفاده از و یا شیوه عمل با موضوعات اطراف شان روی می دهد. موضوعات وارد شده به قلمرو فعالیت های علمی انسان به عنوان نتیجه رابطه بیناشخصی تغییر می یابند و در طبیعت، شخصیت پردازی می شوند.با در نظر گرفتن روند پیشرفت تاریخی، همكاری نقش هر چه مهم تری در زندگی بشر در آینده به عهده خواهد داشت. در طول قرن بیستم، انسان ها به تدریج نسبت به نیاز جبران آسیب های ناشی از همكاری های بیناشخصی كه به خاطر پیشرفت یك جانبه تولید مادی پیش آمده بود، وقوف یافتند، همچنان كه نسبت به تخریب بیناذهنیت به واسطه رابطه ذهن و عین آگاه شدند. این امر به وسیله تكنولوژی مدرن و نقد عقلانی بازتاب می یافت.از اینجاست كه ما نباید خود را در نظرگاه درشت نمای (macroscopic) عمومیت یافته ای از همكاری محدود كنیم. بلكه باید تمركز خود را به چشم انداز ریزنمای همكاری ها با خواص و اشكال گوناگون آن معطوف كنیم. همكاری ها می توانند برحسب معیارهایی كه برای طبقه بندی آنها به كار می رود به انواع گوناگون تقسیم شوند. به طور مثال اگر به میانجی همكاری ها توجه داشته باشیم آنها می توانند به همكاری های مادی و معنوی تقسیم شوند؛ همچنان كه برمبنای فاعلان شان به همكاری های فردی یا گروهی تفكیك شوند. آنها بر حسب رابطه میان افراد می توانند برابر یا نابرابر باشند و یا اگر از زاویه تسلسل زمانی _ مكانی دولت ها و ملت ها مورد قضاوت قرار گیرند به همكاری های درونی و بیرونی دسته بندی می شوند. علاوه بر این انواع گوناگون همكاری ها و بستگی ها مثل سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی و در محدوده های فعالیت بسیار متفاوتی وجود دارند. نویسنده معتقد است مهمترین طبقه بندی همكاری ها همان تفكیك همكاری های روزمره و غیر روزمره است، چرا كه آنها تمامی حوزه و قلمرو همكاری ها را دربرگرفته و چشم اندازی منطقی درباره ساختار و گسترش تاریخی شان ارائه می دهند.

تمایز میان همكاری های روزمره و غیر روزمره باید با تعریف زندگی روزمره و غیر روزمره مشخص شود. این امر ممكن است دیدگاه نوینی را درباره جامعه انسانی پیش بكشد. در گذشته اساساً به این اهمیت می دادیم كه كشف ساختار جامعه انسانی را برحسب تولید كالاهای مادی و نیز برمبنای سنجش تضاد میان نیروهای تولیدی و مناسبات تولید و تضاد میان زیربنای اقتصادی و رو بنا در نظر بگیریم. این در حالی بود كه به زندگی روزمره به عنوان بخش كاملی از زندگی انسانی توجه ناچیزی شده بود. در واقع زندگی روزمره بیشترین اهمیت را در زندگی و پیشرفت بشر دارد و شكل اساسی جامعه انسانی است. ساختار جامعه انسانی كه شامل نیروهای تولیدی و مناسبات تولید و نیز بنیان اقتصادی و روبنا است به تدریج از زندگی روزمره ابتدایی تحول پذیرفته است. در دوران نوین اگر چه زندگی روزمره از این كه به عنوان وجه غالب زندگی فردی باشد، هر چه بیشتر به عقب و پیش زمینه رانده شده ولی هنوز پیشرفت زندگی اجتماعی را مشروط كرده و فعالیت های فرهنگی انسان را متعین می كند. اگر بخواهیم ساختار، تاریخ و تكامل جامعه انسانی را درك كنیم ناگزیریم مفهوم زندگی روزمره را در نظریه ای درباره تاریخ اجتماعی بر مبنای روابط بین زندگی روزمره و غیر روزمره به كار ببریم.به طور كلی می توان گفت زندگی روزمره معرف قلمرو بازتولید فردی است. در حالی كه زندگی غیر روزمره قلمرو بازتولید اجتماعی را دربرمی گیرد. زندگی روزمره به عنوان مفهومی عمومی برای فعالیت های گوناگون تضمین كننده بقا و باز تولید فردی مورد استفاده قرار می گیرد. فعالیت هایی مثل خوردن، خانه داری، مسافرت و زندگی جنسی، به معنی به دست آوردن و مصرف نیازهای روزمره به منظور تضمین تداوم زندگی فیزیكی فردی است، همچنان كه همكاری و بستگی بر مبنای عواطف طبیعی و مناسبات خونی با استفاده از زبان روزمره به عنوان میانجی مطرح است و همچنین ازدواج ها، مراسم تدفین، دید و بازدیدها، دادن و گرفتن هدایا و مفهوم سازی كه با انواع گوناگون فعالیت های روزمره همراه است. زندگی روزمره معمولا به عنوان قلمرو فعالیت های یكپارچه، آزاد، خودبه خودی و طبیعی در نظر گرفته می شود كه مبتنی است بر اعمال و مفاهیم تكرارپذیر. زندگی غیر روزمره واژه ای عمومی برای فعالیت های گوناگونی است متضمن تداوم بازتولید اجتماعی. این زندگی در پایان دوران جماعت های اولیه و در طول تقسیم كار اجتماعی، تفكیك و جداشدگی میان تولید مادی و معنوی و پدیداری طبقه و دولت شكل گرفت و پیشرفت كرد. زندگی غیر روزمره شامل دو جنبه اساسی است: فعالیت های اجتماعی در مقیاس سازمان یافته و كلان مثل تولید اجتماعی شده، اقتصاد، سیاست، فعالیت های تكنیكی، مدیریت امور عمومی .... و تولید معنوی انسانی مثل علم، هنر و فلسفه.این توضیح مختصر بنایی برای تعریف همكاری روزمره و غیرروزمره به دست می دهد: همكاری روزمره عبارتست از همكاری بین انسان ها در زندگی روزمره، در حالی كه همكاری غیر روزمره، همكاری بین آنان است در زندگی غیر روزمره. البته این تعریفی بسیار ابتدایی است؛ اما می توانیم بر همین مبنا مقایسه هایی میان همكاری روزمره و غیرروزمره در نظر بگیریم. به طور مثال بر مبنای مكان، می توان خصوصیات انسان های در پیوند و روش های همكاری را بررسی كرد. چنین بررسی هایی نه فقط ادراك عمیق تری از همكاری روزمره و غیر روزمره به دست می دهد بلكه همچنین در فهم ما از ساختار و خصوصیات عمومی همكاری مؤثر است.

۱ _ همكاری روزمره و غیر روزمره بر حسب مكان: همكاری روزمره بین افراد در مكان نسبتاً محدود و بسته ای روی می دهد. در حالی كه همكاری غیر روزمره در مكان به تدریج گسترش پذیری انجام می گیرد. زندگی روزمره در محیط بی واسطه خانواده و جماعت طبیعی فرد جریان دارد. بنابراین به طور اجتناب ناپذیری بسته و محدود است. برعكس، همچون نتیجه گسترش نقل و انتقالات و ارتباطات و نیز پیشرفت در همگرایی جهانی، جنبه های خاص همكاری غیر روزمره متداوماً توسعه می یابد. با شروع از مبنایی ترین همكاری در حوزه تولید و مكان كار، نمونه های اصلی همكاری را می توان برحسب توسعه یابندگی مكان همكاری آور دسته بندی كرد: مثل همكاری مدیریت، گردش كالایی منطقه ای، همكاری سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان مناطق مختلف و همكاری سیاسی، اقتصادی، تكنولوژیكی و فرهنگی فراتر از مرزهای ملی و جز آن.

۲ _ ۱ _ موضوع همكاری روزمره و غیر روزمره: همكاری معرف رابطه انسان با انسان است. نه رابطه ذهن و عین بلكه یكی از روابط ذهن با ذهن است. بنابراین در مطالعه موضوع همكاری باید به خصوصیات خود افراد و نیز وضعیت رابطه شان با یكدیگر توجه خاصی داشته باشیم. تا آنجا كه فرد مورد نظر است، دست كم سه تفاوت بین همكاری روزمره و غیر روزمره وجود دارد:

الف: نوع ایجاد همكاری بین افراد: به طور كلی باید گفت همكاری روزمره اساساً میان افراد برقرار می شود. به طور مثال بین زن و شوهر، پدر و پسر، برادران یا دوستان و یا همسایگان و نیز همكاری بین اعضای دو خانواده از سوی دیگر همكاری غیرروزمره معمولا همكاری آگاهانه اجتماعی است. افراد در این همكاری می توانند مثلا كسانی باشند كه در محیط كار، سازمان ها، اتحادیه ها، دولت و... در ارتباط با یكدیگر قرار می گیرند. از این رو محدوده افراد در همكاری روزمره به طور نسبی كوچك و انحصاری است: در حالی كه از آن همكاری غیرروزمره به طور نسبی پیچیده و متنوع است.

ب: تمایزاتی در مناسبات میان افراد گوناگون وجود دارد. در كل، رابطه بین افراد در همكاری روزمره به طور نسبی ثابت بوده و در میان اعضای خانواده و یا وابستگان خونی، مردمانی با وابستگی منطقه ای و دوستان روی می دهد. در حالی كه افراد در همكاری غیر روزمره اغلب تغییر می كنند.

پ: در همكاری تفاوتی نیز از نقطه نظر وضعیت افراد نسبت به یكدیگر وجود دارد. هر دو نوع همكاری می تواند برابر یا نابرابر باشد. پیوستگی آزاد و برابر، آرمانی است. اما در عینیت، همكاری به واسطه بسیاری عوامل، مشخص، محدود و مشروط می شود. مبانی نابرابری میان افراد در همكاری های روزمره و غیر روزمره بسیار متنوع است. در همكاری روزمره نابرابری مبتنی است بر اصول طبیعی مانند خویشاوندی های خونی و تقسیم كار. در حالی كه در همكاری غیر روزمره، نابرابری افراد، بازتاب اصول اجتماعی مبتنی بر تقسیم اجتماعی كار و یا مناسبات سلسله مراتبی یا سلطه جویانه و یا استثماری است. بنابراین نابرابری در همكاری روزمره، طبیعی است در حالی كه در همكاری غیر روزمره اغلب حاصل بیگانه شدگی است.

۳ _ ۱- خصوصیات فعالیت ها در دو نوع همكاری: فهم الگوهای اساسی فعالیت تعاملی به ارائه تعریف جامع و كامل از همكاری می انجامد. از این لحاظ دو نوع همكاری ذاتا از یكدیگر متمایزند.به طور كلی بر زندگی روزمره عمل و اندیشه تكراری تسلط دارد؛ در حالی كه زندگی غیر روزمره با تسلط اندیشه و عمل خلاق متعین می شود. در زندگی معمولی روزمره مردم نیازی به پرسیدن «چرا» و «چگونه» احساس نمی كنند. آنها به طور خودبه خودی و برمبنای تجربه، دانش عمومی، آداب و رسوم و سنتهای نسل ها عمل می كنند. در زندگی غیر روزمره مثلا در فعالیت های سازمان یافته اجتماعی و تولید آگاهانه معنوی، طرح و حل مسایل نمی تواند بدون تفكر خلاق و منطق علمی _ فلسفی انجام پذیرد. الگوهای دو نوع همكاری دربردارنده این گونه تفاوت های ذاتی است. الگوی همكاری روزمره مقدمتاً با دو عامل مشروط می شود: اول سنت ها، آداب و رسوم، تجارت انتقال یافته و فعالیت های تعیین شده به وسیله اخلاق و دین و دوم عواطف طبیعی مبتنی بر مناسبات خونی و یا طبیعی. الگوی غیر روزمره نیز با دو عامل مشروط می گردد: اول قانون و مقررات گوناگون سازمان یافته و نهادینه شده و دوم اندیشه عقلانی كه مبتنی بر عواطف نیست.

به طور كلی بر زندگی روزمره عمل و اندیشه تكراری تسلط دارد؛ در حالی كه زندگی غیر روزمره با تسلط اندیشه و عمل خلاق متعین می شود. در زندگی معمولی روزمره مردم نیازی به پرسیدن «چرا» و «چگونه» احساس نمی كنند. آنها به طور خودبه خودی و برمبنای تجربه، دانش عمومی، آداب و رسوم و سنتهای نسل ها عمل می كنند. در زندگی غیر روزمره مثلا در فعالیت های سازمان یافته اجتماعی و تولید آگاهانه معنوی، طرح و حل مسایل نمی تواند بدون تفكر خلاق و منطق علمی _ فلسفی انجام پذیرد

---