دیدگاه واقع گرایانه اسلام درباره زندگی

از دیدگاه اسلام، ارزش ها چنان در هم آمیخته و حالت مجموعه ای دارند که عدالت می باید تمامی آنها را در برگیرد؛ بنابراین، اسلام، مساوات اقتصادی، مفهوم محدود این واژه را که اجباراً …

از دیدگاه اسلام، ارزش ها چنان در هم آمیخته و حالت مجموعه ای دارند که عدالت می باید تمامی آنها را در برگیرد؛ بنابراین، اسلام، مساوات اقتصادی، مفهوم محدود این واژه را که اجباراً حاصل آمده باشد نمی پذیرد. چرا که این امر برخلاف طبیعت است و با حقیقت بارز اختلاف در طبایع و استعدادهای بالقوه افراد مغایرت دارد، از پرورش قابلیت های والا جلوگیری کرده و آن را در حد قابلیت های نازل تر قرار می دهد، موجب می شود که افراد استعدادهای سرشار خود را به سود خود و جامعه به کار نیندازند و جامعه و فرد را از رشد استعدادهای مذکور محروم سازند.‏

انسان ها با استعدادها و توانایی های مختلف و متفاوت از یکدیگر متحول می شوند و برای رسیدن به اهداف زندگی خود، این استعدادها را به کار برده و در مسیر رشد و شکوفایی قرار می دهند. در این مسیر انسان ها تلاش ها و کوشش های متفاوتی از خود نشان می دهند و نسبت به این همت ها و کار پر تلاش خود نتیجه می بینند. بنابراین بخشی از جامعه نسبت به تلاش و کوششی که از خود در جامعه نشان داده است وضعیت و شرایط اقتصادی، مالی و فرهنگی خاصی را به دست می آورد. بنابراین از دیدگاه اسلام زندگی افراد نسبت به تکاپو و کوششی که داشته اند سطح زندگی متفاوتی نسبت به هم خواهند داشت.‏

عدم توجه به استعدادها و مواهبی که به هر حال در قلمرو زندگانی عملی وجود دارد، سودی به بار نمی آورد. چرا که ما نمی توانیم این واقعیت را انکار نماییم که برخی افراد با استعدادها و مواهبی مانند نیکی، کمال یا صبر و بردباری زاده شده اند. حال آنکه افرادی دیگر با بیماری، ناتوانی و ضعف پای در این جهان نهاده اند. به همین گونه، نمی توان انکار نمود که افرادی دیگر با حسن معاشرت و مصاحبت، حسن برخورد و طبع مورد قبول خود از زندگی سود می برند، لذاست که دروازه های پیشرفت و تعالی به روی آنان باز و به روی کسانی که از این مواهب برخوردار نیستند بسته است.‏بنابر مراتب مذکور، انکار وجود استعدادهای سرشار از شخصیت، هوش و روحیه قوی، امر عبثی است که نمی تواند تفاوت های میان افراد را توجیه نماید، لذا، می باید تمامی این استعدادها و مواهب را جدی بگیریم و این فرصت را به وجود آوریم تا بیشترین نتایج را به بار آورند که نفع جامعه نیز در این است. هرگز نباید خود را از نتایج و ثمرات این استعدادها بی بهره سازیم و با قرار دادن استعدادهای مورد بحث در حد قابلیت ها و استعدادهای نازلتر، از کارایی و شکوفایی آنها بکاهیم. لازم است قید و بند را از آنها برداشته و سد راهشان نشویم و در نتیجه جامعه و همچنین نژاد و تبار انسانی را از نتایج آنها محروم نسازیم.‏

اسلام، البته، مساواتی اساسی و نیز عدالتی بنیانی را بین تمامی آحاد و افراد مردم برقرار می نماید، لکن مهمتر از آن، در را بر روی حصول تعالی و پیشرفت از طریق جدیت و سختکوشی باز می گذارد، یعنی ارزشهایی را بنیان می نهد که صرفاً جنبه اقتصادی ندارند، خداوند در سوره مبارکه حجرات آیه ۱۳ می فرماید: "بزرگوارترین شما نزد خدا با تقوی ترین مردمند و خدا (به نیک و بد مردم) کاملاً آگاه است."‏

و در همین زمینه در سوره مبارکه المجادله آمده است: "...خدا مقام اهل ایمان و دانشمندان عالم را (در دو جهان) رفیع می گرداند و خدا به هر چه کنید آگاه است."

خداوند در آیه ۴۶ از سوره کهف می فرماید: "مال و فرزندان زیب و زینت حیات دنیاست اعمال صالح که قیامت باقی است نزد پروردگار بسی بهتر و عاقبت آن نیکوتر است." بنابراین از دیدگاه اسلام، مساوات اقتصادی به این معناست که افراد یا بخشی از اجتماع بدون تلاش و کسب شرایط لازم و بدون طی مراحل مورد نیاز و با استفاده از نفوذ طبقاتی به جایگاه و سطح بالای اقتصادی دست نیابند. بلکه باید تلاش و شایستگی افراد تعیین کننده سطوح اقتصادی و اجتماعی آنها باشد.

یعقوب نعمتی وروجنی