Religion همان «دین» نیست!

واژه Religion که در فارسی به «دین» ترجمه می‌شود، دقیقاً به معنی «دین» نیست. اگرچه این گزینه به سبب فرهنگ ترجمه و زبان مسلط غرب که کشورهایی نظیر ما ناچارند فرهنگ آنها را به زبان خود درآورند …

واژه Religion که در فارسی به «دین» ترجمه می‌شود، دقیقاً به معنی «دین» نیست. اگرچه این گزینه به سبب فرهنگ ترجمه و زبان مسلط غرب که کشورهایی نظیر ما ناچارند فرهنگ آنها را به زبان خود درآورند و فرهنگ خود را به زبان آنها، باب است و خلاف آن، شاید به اذهان متبادر نشود.

Religion در اصل به معنی «بازخوانی» بوده و ناظر بر سنت گذشته. لاکتانیوس ظاهراً نخستین کسی بود که کلمه religio را به معنی «الزام‌‌آور» (religare) به کار برده و منظور از آن، سنت‌هایی بوده که الزام آور بوده‌اند. برداشتی که امروزه از واژه religion در غرب وجود دارد، حاصل دوران روشن‌نگری و تلقی دئیسم غربی دوران جدید است.

در سنت غربی religion «روش‌آفرین» نبوده است، بلکه روش‌های عقلانی جدید نشان داده است که religion چیست و چه باید باشد و بدیهی است که برای نشان دادن این چیستی و بایستی عقلانیت دوران روشن‌نگری سهم و تصرف اصلی را داشته است.

Religion در معنی اخیر یک مفهوم انتزاعی حاصل دوران جدید است و در این معنی یک واژه فرهنگی است که بیانگر بخشی از تاریخ فرهنگی- فکری غرب محسوب می‌شود که ریشه در بستر تاریخی متفاوت و خاصی داشته است که با آنچه در فرهنگ ما بوده، متفاوت به نظر می‌آید.

واژه دین در فرهنگ ما کلمه فارسی پهلوی از ریشه اوستایی دئنا است که به معنی نفس، ذات و وجدان بوده و معادل دین، کیش و آئین نیز به‌کار می‌رفته است. در قاموس قرآن، این واژه وقتی به معنی اخیر به‌کار رفته، بر جریانی پیوسته و یگانه دلالت داشته که اسلام خوانده می‌شود.

این نکته بسا تأیید رأی صاحبنظرانی است که با دلایل و دیدگاهی متفاوت برآنند که واژه religion بخشی از فرهنگ غربی است و قابل اطلاق به هندو، یهود و اسلام نیست. «ستال» تصریح دارد که این واژه در فرهنگ‌های غیر غربی معادل ندارد و نمی‌توان آن را به زبان‌های غیرغربی ترجمه کرد زیرا مخصوص فرهنگ و تفکر غربی است.

اما از آن رو که ما امروزه از دیدگاه مدرنیته و با ابزارهای آن به «فرهنگ» خود می‌نگریم، آن واژه غربی را نیز معادل «دین» ترجمه می‌کنیم، بی‌آن‌که به بستر تاریخی متفاوت آن نظر کنیم.