شایع ترین اختلالات گوارشی

اختلالات گوارشی یکی از شایع ترین اختلالات در بسیاری از جوامع از جمله ایران است

اختلالات گوارشی یکی از شایع ترین اختلالات در بسیاری از جوامع ازجمله ایران است. دستگاه گوارش اولین جایی است که به طور مستقیم با غذا در ارتباط است و بدیهی است که رژیم غذایی نامناسب نیز در وهله اول سیستم گوارش را تحت تاثیر قرار می دهد. اختلالات گوارشی از همان دوران کودکی با انواع گوناگون مانند قولنج، دل پیچه، نفخ و دل درد با ماست و سپس در دوران بزرگسالی همه ما کمابیش با علایمی مانند تهوع، نفخ و... روبه رو می شویم. در پیش گرفتن رژیم غذایی سالم، مصرف به اندازه مواد مغذی و ویتامین ها و کاهش مصرف نمک و چربی به اندازه کافی گفته شده است اما به هر حال آشنایی با مهم ترین و شایع ترین اختلالات گوارشی و دانستن علایم آن ها می تواند در موارد بسیاری کمک کننده باشد. به این منظور با دکتر نادر میثاق، متخصص داخلی و جراح گفت وگو کردیم. دکتر میثاق با اشاره به این که دستگاه گوارش انسان از حلق شروع می شود و تا ناحیه مخرج ادامه دارد، می گوید: طول این دستگاه در برخی افراد به ۶ متر می رسد.

علاوه بر مجرای دستگاه گوارش ضمائمی هم در کنار دستگاه گوارش وجود دارد مثل کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا که ترشحات گوارش را وارد دستگاه گوارش می کنند تا بدن مواد مغذی را بهتر جذب کند. مری لوله ابتدایی دستگاه گوارش است که به چندین طریق می تواند درگیر شود یکی از شایع ترین آن ها سوزش سردل است. این عارضه گاه خود را به صورت درد پشت قفسه سینه نشان می دهد و بیمار به اشتباه تصور می کند قلبش درد می کند و گاه با علایم تنفسی تظاهر پیدا می کند. حتی مشاهده شده این عارضه در کودکان با آسم اشتباه گرفته می شود، در حالی که بازگشت محتویات اسیدی معده به داخل حلق و سپس راه های هوایی منجر به سرفه شدید، تنگی نفس و خس خس سینه کودک می شود و در برخی موارد به عفونت های ریوی منجر می شود. علت اصلی این عارضه نارسایی مدخل ورودی مری به معده است که باعث ورود اسید معده به مری می شود.

این عارضه در افرادی که اضافه وزن دارند یا عادت به پرخوری دارند و به مصرف غذاهای چرب و شیرین می پردازند بیشتر دیده می شود. چای پررنگ، قهوه، کاکائو و مصرف سیگار هم می تواند این عارضه را تشدید کند. در مورد نوزادان هم باید گفت نحوه شیر دادن غلط، پر کردن بیش از حد معده کودک و غلط خواباندن کودک می تواند به بازگشت اسید معده در کودک منجر شود. در بسیاری از اوقات خوردن مواد قلیایی می تواند مشکل را برطرف کند. خوردن آب، کمی شیر، پرهیز از خوردن غذاهای چرب و شیرین، ترک سیگار، نخوابیدن بلافاصله پس از صرف غذای سنگین می تواند در از بین بردن عارضه نقش مهمی داشته باشد.

اما بعضی از افراد به سوزش سردل مستعدتر هستند و افرادی هستند که اصلا چنین عارضه ای را تجربه نکرده اند. دلیل این امر از زبان دکتر میثاق این است که افرادی که به کرات به سوزش سردل یا به اصطلاح ترش کردن دچار می شوند، یا سابقه ژنتیکی دارند و یا دچار نارسایی مدخل مری به معده هستند. از طرفی عادات تغذیه ای هم نقش مهمی در تشدید بیماری دارد. عادت به خوردن غذاهای چرب و استراحت بلافاصله پس از خوردن غذا جزو عادت های غلطی است که عارضه را تشدید می کند.

یکی دیگر از اختلالات شایع مری، اختلال بلع است که به ویژه در بسیاری از سالمندان وجود دارد. فردی که دچار این اختلال است در خوردن غذاهای جامد مشکل دارد و اگر این اختلال پیش رونده باشد و فرد در طول زمان فقط بتواند مایعات بنوشد، نیاز فوری به مشورت با متخصص دارد، زیرا این اختلال یکی از علایم سرطان مری است. اما علت بروز این اختلال در جوان ها می تواند اختلالات حرکتی مری باشد. کسانی که به این عارضه مبتلا هستند نمی توانند مایعات سرد بنوشند و ممکن است به اختلال بلع مبتلا شوند، بنابراین نیازمند پی گیری و معالجه فوری هستند.دردهای شکمی نیز جزو دردهای بسیار شایع است و انواع مختلفی دارد. ممکن است خفیف و گذرا باشد، بدون علامت باشد، بر اثر سوءهاضمه به وجود آید یا پس از پرخوری رخ دهد.

در بسیاری از موارد دردها خود به خود برطرف می شود، اما اگر این دردها پایدار باشند و به مدت چند ساعت ادامه پیدا کنند و همراه با علایمی مثل بی اشتهایی، تهوع، تب، اسهال و زردی باشند، قابل پی گیری هستند. دردهای شکمی بسیار گسترده است و می تواند ناشی از احشاء مختلف شکم باشد. دردهای مربوط به زخم معده و اثنی عشر یا ورم معده که بسیار شایع است در نواحی سردل گزارش می شود. اگر درد ناشی از زخم معده باشد، به هنگام خوردن بیشتر می شود، اما درد ناشی از زخم اثنی عشر با خوردن غذا یا یک لیوان شیر تسکین پیدا می کند. زخم اثنی عشر معمولا در افرادی که مشاغل حساس و کلیدی دارند مشاهده می شود اما زخم معده در افراد سالمند و مبتلایان به سوءتغذیه بیشتر دیده می شود. گاهی اوقات این دردها ممکن است شدید و ناگهانی باشد که نشانه پارگی زخم است و نیاز به معالجه فوری دارد.

خوب است در مورد درد آپاندیسیت هم بدانید که این دردها معمولا خفیف هستند و شروع آن شدید نیست و معمولا از ناحیه سردل شروع می شود و کم کم به سمت راست و پایین شکم می رود. زمانی که این درد با بی اشتهایی و تهوع و استفراغ همراه شد، می توان آن را به آپاندیسیت نسبت داد و به هیچ عنوان نباید تحت خوددرمانی قرار بگیرد و ضروری است که با متخصص مشورت شود. درد آپاندیسیت بدون سابقه قبلی رخ می دهد و اغلب به آسانی با سایر دردهای ناحیه شکمی افتراق داده می شود درد زیر دنده راست پس از خوردن غذاهای چرب و سنگین، همراه با تهوع و استفراغ در خانم ها اغلب درد سنگ صفراست. این عارضه بیشتر در زنان چاق گزارش می شود و گاه درد به پشت و شانه راست کشیده می شود و نیازمند پی گیری است. در اکثر موارد این دردها که به قولنج صفراوی معروف هستند پس از ۳ تا ۴ ساعت خود به خود رفع می شوند و یا پس از مصرف مسکن بهبود پیدا می کنند. اما نکته این جاست که این درد را نباید کم اهمیت جلوه داد زیرا ممکن است به پارگی صفرا، عفونت و یا زردی و یا ورم لوزالمعده منجر شود.

دکتر میثاق با اشاره به دردهای شکمی مخصوص خانم ها که ناشی از رحم و تخمدان است می گوید: در بسیاری از اوقات این دردها به هنگام نزدیک شدن به دوران قاعدگی به فرد عارض می شود اما گاهی درد شدید و ناگهانی مربوط به عوارضی مثل چرخش تخمدان، پارگی کیست تخمدان، پارگی حاملگی های خارج از رحم، عفونت های رحم و تخمدان است. این دردها در قسمت پایینی شکم و لگن به وجود می آیند. تمامی این دردها نیازمند پی گیری هستند و خانم ها باید با مراجعه به پزشک متخصص معالجه را هرچه زودتر شروع کنند.

گاه درد شکمی از قسمتی از شکم شروع و به سرعت منتشر می شود، این درد اهمیت زیادی دارد و باید به پارگی معده، اثنی عشر، کم خونی روده ها، نرسیدن خون به روده ها، چرخش بعضی از احشاء داخلی شکم فکر کرد. پیچش روده یا التهاب لوزالمعده ناشی از قولنج صفراوی هم می تواند درد بسیار شدیدی ایجاد کند. درد احشاء توخالی شکم مثل روده ها همراه با استفراغ زردرنگ، نفخ، عدم دفع گاز و عدم دفع مدفوع و قولنج ناشی از انسداد روده است. انسداد روده می تواند به علل متفاوتی رخ دهد مثل فتق، وجود جسم خارجی و چسبندگی که پزشک متخصص با توجه به علت انسداد، از عمل جراحی یا دارودرمانی برای رفع عارضه استفاده می کند.

دسته دیگری از دردهای شکمی مربوط به خون ریزی های گوارشی است. دکتر میثاق با اشاره به اهمیت خون ریزی های گوارشی و اولین علامت آن یعنی استفراغ خونی می گوید: این دسته از بیماری ها را به هیچ عنوان نباید دست کم گرفت. در بسیاری اوقات علت خون ریزی ممکن است گاستریت باشد که پس از مصرف آسپرین یا بروفن با شکم خالی به وجود آمده است. گاه زخم معده یا اثنی عشر، واریس مری یا سرطان مری به خون ریزی منجر می شود که نیازمند پی گیری و معالجه فوری توسط متخصص است.

گاه خون ریزی از قسمت های تحتانی دستگاه گوارش رخ می دهد. مدفوع خونی می تواند چند علت داشته باشد. رنگ روشن خون، رگه خونی، خون ریزی قطره ای در انتهای مدفوع یا ابتدای آن معمولا به علت بیماری های ناحیه مقعد به وجود می آیند مثل انشقاق، بواسیر و پولیپ ها. اما ممکن است علامت سرطان روده به ویژه در سالمندان باشد و نیازمند مراجعه فوری به پزشک است.اما اسهال خونی یا مکوس آغشته به خون ناشی از بیماری های التهابی روده مثل پولیپ ها هستند.

پولیپ های عفونی با اسهال خود را نشان می دهند اما پولیپ اولترو یک بیماری التهابی روده است. بیمار مبتلا به این نوع پولیپ دل پیچه های شدید دارد و به هنگام اجابت مزاج درد دارد و یا اجابت مزاج کاذب دارد. این بیماران هم باید عارضه خود را جدی بگیرند و تحت درمان قرار گیرند. نکته این جاست که در انواع سرطان ها فرد ممکن است خونریزی از ناحیه مقعد داشته باشد و به همین دلیل است که این نوع خون ریزی را باید جدی گرفت و علت آن را یافت.نفخ شکم به گفته دکتر میثاق یک اصطلاح کلی است که می تواند علل متفاوتی داشته باشد. نفخ حاد یا احساس پری شکم در درجه اول به خصوص اگر با درد همراه باشد، ناشی از انسداد روده است. گاهی هم ممکن است تنبلی روده ها علت عارضه باشد. کسانی که داروهای آرام بخش یا موادمخدر مصرف می کنند یا بی تحرک هستند و یا مبتلا به چاقی یا دیابت هستند ممکن است به درجاتی از نفخ مبتلا شوند. گاهی اوقات بیماری های مجاور باعث نفخ می شود مثل سنگ کلیه یا عفونت شکم و... نفخ بنا به علت آن،قابل درمان است.