كاربردهای سازمانی خودشیرینی

كسب و كارهای موفق توسط افرادی هدایت می شوند كه چاپلوسی فریبنده زیردستان را نادیده می گیرند و به مهمترین ویژگی كاركنان مثل صداقت و درستكاری پاداش می دهند

این مقاله تاكتیك های سازمانی را به طوركلی و خودشیرینی را به عنوان تاكتیكی كه ازطریق آن فرد تلاش می كند تا جذابیت و نفوذ خویش را در چشم دیگر اعضای سازمان و مدیریت افزایش دهد، بررسی می كند.

در ادامه از تعریف و تمجید، لطف و مرحمت، همسویی عقاید و خودنمایی به عنوان چهار تاكتیك شناخته شده افراد خودشیرین در سازمان نام برده شده است. سپس این موضوع بررسی خواهدشد كه خودشیرینی توسط متغیرهای شخصیتی نظیر ماكیاولیسم، مركز كنترل و شاخص بودن وظیفه در سازمان و متغیرهای وضعیتی تحت تاثیر قرارمی گیرد. در پایان مقاله نیز نتایج تحقیقات درمورد اثر خودشیرینی بر روی موفقیت حرفه ای بررسی خواهدشد.

واژه سیاست و قدرت اغلب به جای هم استفاده می شوند. اگرچه این دو واژه با هم مرتبطند. اما دارای معانی متفاوتی هستند. ففر سیاسی كاری (POLITICAL TACTICS) سازمانی را چنین تعریف می كند: آن دسته از فعالیتها كه در درون سازمان به منظور كسب، گسترش و استفاده از قدرت و دیگر منابع سازمانی صورت می گیرد تا در شرایطی كه عدم اطمینان و عدم توافق درمورد گزینه ها وجود دارد، افراد به اهداف و نتایج دلخواه خویش دست یابند.(۱)

به عبارت دیگر، سیاسی كاری سازمانی، كاربرد قدرت در سازمان است. كلمه سیاسی كاری تا حدی بار معنایی منفی دارد و بدین گونه تعبیر می شود كه فردی تلاش می كند تا ابزاری را به كار ببرد و یا به اهدافی دست یابد كه ازنظر سازمان مشروع نیستند. درواقع، رفتار سیاسی به آن صورتی كه تعریف شد كاملاً بی طرفانه و خنثی است. قدرت نیز به طور ذاتی یك مفهوم منفی نیست. گرچه اغلب به سیاسی كاریهای سازمانی به عنوان نوعی اختلال یا سوءعملكرد در سازمان نگریسته می شود، اما باتوجه به تعریف فوق از قـــــــدرت و سیاست، سیاسی كاریها در سازمان می توانند دارای نتایج مفید و سودمند و یا مضر و زیان بخش باشند. (۲)

در حوزه سیاست هر فردی می تواند یك بازیگر باشد. نمایش رفتار سیاسی ازطرف همه افراد سازمان امری غیرعادی نیست. زیردستان هم می توانند همانند مدیرانشان در ساخت و پاخت ها و بده بستانهای سیاسی سازمان درگیر شوند.

‌● انواع رفتارهای سیاسی

انواع گوناگون رفتارهای سیاسی وجود دارند كه توسط كارمندان سطوح مختلف سازمانی استفاده می شوند كه عبارتند از:

۱ ) تشكیل ائتلافها و شبكه ها:

این تاكتیك سیاسی ایجاد و اتحاد شبكه های ارتباطی با افراد مهم در سازمان را دربرمی گیرد. گرچه ممكن است این افراد در موقعیتی باشند كه فاقد هرگونه ارزش سازمانی باشند اما مشاغل آنها برایشان امكان دستیابی به اطلاعاتی را فراهم می آورد كه می تواند بسیار سودمند باشد. برقراری ارتباطات دوستانه با سطوح عالی مدیریت هم می تواند به افراد برای دستیابی به اطلاعات مهم كمك كند.

۲ ) مدیریت تاثیر:

یك شیوه ساده كه كم و بیش توسط هر فردی به كار برده می شود، مدیریت رفتار ظاهری است. اكثر سازمانها رفتارهای مشخص و ویژه ای مانند وفاداری، درستكاری، نظم، آراستگی، اجتماعی بودن و... را برای افراد سازمان ترجیح می دهند. كاركنان می توانند با نمایش این رفتارها اثر مثبتی از خود بر روی افراد موثر و پرنفوذ سازمان بگذارند.

۳ ) مدیریت اطلاعات:

تاكتیك بعدی مدیریت اطلاعاتــی است كه با دیگران درمیان گذاشته می شود. پخش آگاهانه اطلاعات می تواند تاثیر مهمی بر افزایش نفوذ بر دیگران داشته باشد. اعلام اخبار مهم خوب و بد می تواند باعث وابستگی افراد سازمان شود و درنتیجه دستیابی به اهداف شخصی را برای فرد تضمین كند. البته افرادی كه مدیریت اطلاعات را انجام می دهند، به پخش اطلاعات معتبر و دقیق برای جلوگیری از خدشه واردشدن بــــــه اعتبارشان اقدام می نمایند. (۳)

۴ ) كمك به پیشرفت رقبا:

ممكن است عجیب به نظر برسد اما یك راه برای حذف رقبا كمك به آنان برای پیشرفت ودرنتیجه انتقال به قسمتهای دیگر سازمان است. پیشنهاد به رقبا برای كاری جدید و یا حتی مناسب تر در قسمت دیگری از سازمان می تواند زندگی كاری فرد را تا حدودی راحت تر كند.

۵ ) اتخاذ مسئولیت صفی:

در درون هر سازمان مشاغل صفـــی نه تنها تصمیمات مهم را اخذ می كنند بلكه احتمال بیشتری دارد كه به مشاغل اجرایی در سطوح بالاتر ترقی كنند. بنابراین، یك راه برای به دست آوردن نفوذ در سازمان كسب یك مسئولیت صفی در سازمان است.

۶ -) خودشیرینی (INGRATIATION):

این تاكتیك رفتارهایی مانند تعریف، تحسین و یا لطف به همكاران یا افراد مافوق را دربرمی گیرد. برای توضیح رفتــار خودشیرینی می توان از مفهوم بده بستان اجتماعی سود جست.

در بده بستان اجتماعی یك الزام اجتماعی برای نشان دادن واكنش مناسب در برابر رفتار مثبت طرف مقابل، در فرد احساس می شود. اگرچنانچه فردی شما را تحسین كند،‌ادب حكم می كند شما هم به تعریف و تمجید وی بپردازید.

به صورت مشابه خودشیرینی نشان دادن رفتاری مطلوب در برابر فرد هدف است با این انتظار كه وی خود را ملزم به نشان دادن واكنش مناسب به شكل دیگری در مقابل این رفتار ببیند.(۳)

وقوع رفتار خودشیرینی در سطوح بالاتر سازمانی بیشتر است. درهر سطح سازمانی افراد مافوق تمایل كمتری به استفاده از این گونه رفتارها نسبت به زیردستان دارند. درواقع از خودشیرینی بیشتر به عنوان فرایندی برای نفوذ به بالا استفاده می شود تا نفوذ به پایین. (۴)

قبل از توضیح مفصل تر در این مورد لازم است بـــه دیگر روشها و استراتژی های سیاسی كاری كه به اندازه شش مورد ذكر شده فوق موثر و مثبت نیستند، اشاره شود. اینگونه تاكتیك ها در قالب سیاسی كاریهای غیراخلاقی (كثیف) سازمانی گنجانده می شوند.

● تاكتیك های غیراخلاقی سیاسی

بخشی از رفتارهای سیاسی ماهیتاً غیراخلاقی نیستند. استفاده از ابزارهای مشروع برای افزایش قدرت و نفوذ جزو این گونه رفتارها قرار می گیرند. اما بخشی دیگر از رفتارهای سیاسی با استدلالهای اخلاقی قابل توجیه نیستند(۵) كه در ادامه به سه مورد از آنها اشاره می شود:

▪ رحم نكنید:

گاهی اوقات افراد برای دستیابی به اهداف و یا پیشرفت حرفه ای خود به اقداماتی نظیر تنزل مقام، انتقال و یا اخراج و یا قطع حقوق افراد دیگر سازمان دست می زنند. در این شیوه افراد سعی می كنند رقبای سیاسی خویش را در سازمان و یا افرادی كه ممكن است سابقه بدی از آنان در ذهن داشته باشند، به روش ظالمانه حذف كنند.

▪ تفرقه بینداز و حكومت كن:

این تاكتیك ایجاد زمینه عداوت و دشمنی بین دو یا چند نفر برای جلوگیری از تقویت آنها و درنتیجه عدم توانایی برای تقابل با فرد است. افرادی كه این تاكتیك را انتخاب می كنند، معمولاً ازطریق گسترش شایعات یا ترویج رقابت بین گروههای سازمان، جدال و جر و بحث و اختلافات را درسازمان تشویق می كنند. البته این تاكتیك به علت اینكه گروه های داخل سازمان باتوجه به شواهد، سرانجام متوجه مسئولیت شخص دیگری در این كشمكشها بشوند، دارای خطرات زیادی است.

▪ دورنگهداشتن رقبا:

تاكتیك كثیف دیگری كه توسط بعضی از افراد به كار گرفته می شود، دورنگه داشتن رقبا از اتفاقات مهم سازمانی نظیر ملاقاتهای مهم و برنامه ریزیهای اصلی است. مثلاً در مواقع تعطیلات و یا مسافرتهای شغلی كه رقبا در سازمان نیستند، برای امور مهم سازمانی برنامه ریزی می كنند. (۳)

● خودشیرینی

۱ ) مفهوم خودشیرینی:

امروزه كاركنان سازمـــانهای كسب و كار به استفاده از استراتژی های مدیریت مسیر شغلی برای پیشرفت و موفقیت حرفه ای خود تمایل زیادی نشان می دهند. یك راه برای افزایش نفوذ و موقعیت حرفه ای، نشان دادن سطح بهره وری بالا در كار است و بهره وری بالا به میزان زیادی در موفقیت حرفه ای فرد و پاداشهای دریافتی وی موثر است. اما در كنار آن برای اعضای سازمان این امكــان وجود دارد كه موفقیت حرفه ای خویش را از طریق یك سری رفتارهای سیاسی موجه نظیر خودشیرینی بهبود بخشند. برای مثال، زیردستان ممكن است سعی كنند تا از خودشیرینی برای افزایش دستمزد و ارتقای خویش بهره ببرند. (۶)

باید توجه كرد كه رفتارهای خودشیرینی مانند سیاسی كاریهای سازمانی لزوماً فعالیتهای نامشروع و غیرقانونی نیستند. حتی بیشتر استراتژی های خودشیرینی غیراخلاقی هم نیستند. هرچند اگر خودشیرینی به صورت افراطی به كار گرفته شود، می تواند برای سازمان زیان آور باشد. به خصوص اینكه این رفتار نه تنها در سطح فردی بلكه به صورت سازمانی هم مطرح است.

از آنجایی كه اینگونه رفتارها عموماً در هر سازمانی وجود دارند و حتی به علت غیراخلاقی نبودن آنها و درصورت مساعدبودن جو و فرهنگ سازمانی می توانند به یك ویژگی مهم سازمانی هم تبدیل شوند، درك و آگاهی از این نوع رفتارها برای مدیران جهت كنترل و مدیریت آنها در سازمان و جلوگیری از بروز اثرات منفی شان كاملاً ضروری است. (۷)

۲ ) تعاریف خودشیرینی:

بخش عمده ای از رفتارهای سیاسی تاكتیك های نفوذ روبه بالایی هستند كه توسط كاركنان برای مدیریت مسیر شغلی و پیشرفت حرفـــــه ای به كار گرفته می شوند. خـــــودشیرینی ازجمله این تاكتیك های نفوذ است. در اینجا به چند تعریف از خودشیرینی توجه كنید:

جونز خودشیرینی را یك سری رفتارهای استراتژیك می داند كه به صورت نامشروع برای نفوذ بر یك فرد خاص، باتوجه به ویژگیها و جذابیتهای شخصی، طراحی شده اند.(۸)

وارتمن و لینزنمیر خودشیرینی را نوعی رفتار استراتژیك تعریف می كنند كه توسط فرد برای افزایش جذابیتهای خویش در نزد دیگران انتخاب می شوند. (۶)

رندی گوردون خودشیرینی را یك نوع استراتژی رفتاری می داند كه فرد از آن برای كسب وجهه مناسب و درنتیجه پیشرفت و ارتقای شغلی بهره می گیرد و اگر با زیركی انتخاب گردد كاركنــــــان را به جلو سوق می دهد.(۹) این تعریف، خودشیرینی را نوعی رفتار منفی و نامشروع نمی داند و به افراد پیشنهاد می كند كه از خودشیرینی به عنوان وسیله ای برای افزایش محبوبیت و جلب توجه استفاده كنند.

گردآوری و ترجمه:علیرضا مقدسی ، تهمینه ناطق

منابع و ماخذ:

۱ - PFEFFER, J. (۲۲۰۱). “POWER IN ORGANIZATIONS”. PITTMAN, BOSTON, MA.

۲ - KUMAR, P. AND R. GHADIALLY (۲۰۰۳). “ORGANIZATIONAL POLITICS AND IT’S EFFECTS ON MEMBERS OF ORGANIZATIONS”. HUMAN RELATIONS JOURNAL, VOL. ۴۲,PP.۳۰۵-۳۱۴.

۳ - VECCHIO, R.P. AND S.H. APPELBAUM (۲۰۰۱). “MANAGING ORGANIZATIONAL BEHAVIOR: A CANADIAN PERSPECTIVE”. HARCOURT BRACE AND COMPANY, CANADA.

۴ - ALLEN, R.W., D.L. MADISON, L.W. PORTER AND B.T. MAYES (۲۰۰۰). “ORGANIZATIONAL POLITICS: TACTICS AND CHARACTERISTICS OF ITS ACTORS”. CALIFORNIA MANAGEMENT REVIEW, VOL.۲۲, PP.۷۷-۸۳.

۵ - DUBRIN, A. (۲۰۰۳). “WINNING OFFICE POLITICS”. BALLANTINE, NEW YORK.

بقیه منابع در دفتر مجله موجود است. علیرضا مقدسی: كارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام

تهمینه ناطق: دانشجوی كارشناسی ارشد مدیریت دولتی دانشگاه علامه طباطبایی

---