پشه و بیماری ها

ریسک ابتلای به تب نیل غربی, مالاریا یا تب دانگ با نیش زدن پشه ها, اندک, ولی بروز ناراحتی ناشی از محل گزش بسیار آزار دهنده است و این مساله ممکن است لذت گشت و گذار در هوای آزاد را از ما بگیرد

ریسک ابتلای به تب نیل غربی، مالاریا یا تب دانگ با نیش زدن پشه‌ها، اندک، ولی بروز ناراحتی ناشی از محل گزش بسیار آزار دهنده‌ است و این مساله ممکن است لذت گشت و گذار در هوای آزاد را از ما بگیرد. زمان فعالیت پشه‌ها عمدتاً در عصر و موقع غروب آفتاب است که درست در همان زمانی است که ما معمولاً به بیرون از منزل می‌رویم.

معمولاً به دنبال گزش پشه ابتدا نقاط برجسته بر پوست بدن ایجاد می شود که قرمز و خارش دار خواهند شد. این علائم بلافاصله یا در مدت دو روز از زمان گزش ظاهر می‌شود و معمولاً بین ۳/۰ تا ۱ سانتی‌متر قطر دارند ولی در صورت حساسیت فرد به نیش پشه ممکن است قطر یا خارش بیشتری پیدا کند. به ندرت این وضعیت ممکن است با آنافیلاکسی همراه شود.

این پشه‌های ماده هستند که با خونخواری، مقداری از بزاق خود را به پوست بدن فرد وارد می‌کنند. بزاق آنها حاوی پروتئین‌هایی است که در پوست باقی می‌مانند و بر اثر واکنش‌ سیستم ایمنی بدن، باعث بروز برجستگی‌ و خارش می‌شوند.

پشه‌ها قربانیان خود را برحسب ارزیابی بو، دی‌اکسید کربن دفعی و مواد شیمیایی موجود در عرق افراد انتخاب می‌کنند. ولی تمایل آنها به گزش جنس مذکر، افراد دارای گروه خونیO و افراد چاق بیشتراست.

به علاوه، گرما در جذب پشه‌ها مؤثر است. بنابراین، پوشیدن لباس‌های تیره که جاذب حرارت هستند، قادر است پشه‌ها را به سمت خود جذب کند. به نظر می‌رسد که کودکان نسبت به افراد بالغ در برابر تأثیر نیش پشه‌ها حساس‌تر باشند که شاید به این علت باشد که بزرگسالان در مدت عمر خود به دفعات بیشتری گزیده شده‌اند و به این ترتیب در آنها در برابر نیش‌پشه‌ها واکنش‌ کمتری بروز می‌کند.

بروز عفونت ثانوی به دنبال خاراندن محل گزش، ابتلای به بیماری‌های منتقله توسط پشه‌ها مانند تب نیل غربی، مالاریا، تب زرد یا تب دانگ بسته به محل جغرافیایی سکونت و یا به ندرت بروز واکنش‌های حساسیتی شدید مانند تورم در ناحیه‌ی حلق، بروز کهیر قابل توجه یا ویزینگ ممکن است از پیامدها و عوارض گزش پشه‌ها باشد.

برای کاهش خطر نیش زدن پشه‌ها باید از جمعیت آنها در مناطق اطراف خانه کاست یا از مواد دافع آنها و یا لباس‌های محافظ استفاده کرد. پشه‌ها برای تولید مثل نیاز به آب‌های راکد دارند. بنابراین به خصوص پس از بارندگی باید این کارها را انجام داد:

ناودان‌ها را تمیز کرد، ظروف آب پرندگان یا استخرشنای اطفال حداقل هفته‌یی یک بار یا بیشتر تعویض شوند. تایرهای کهنه‌ی موجود در حیاط را دور انداخت (ممکن است محلی برای تجمع آب شود)، باید به طورمرتب گلدان‌ها یا ظرف‌های بدون استفاده و خالی رها شده در داخل حیاط از آب خالی شوند یا باید آنها را به صورت واژگون قرارداد تا مانع جمع شدن آب در آنها شود. روش‌های دیگری نیز وجود دارد که تأثیر آنهاکاملاً شناخته شده نیست، مانند: به کارگیری سیستم‌های الکترونیک‌ کنترل پشه، شمع با تولید رایحه‌ی سیترونلا (سنبل هندی) در هنگام سوختن، تعویض لامپ‌های خارج از منزل با نور زرد، جلب پرندگان و پستاندارانی که از پشه‌ها تغذیه‌ می‌کنند مانند پرستوی ارغوانی و خفاش.

استفاده از رپلانت‌ها در صورت مصرف صحیح ‌برای افراد بالغ و کودکان خطری در بر ندارد. این مواد قادر به کشتن پشه‌ها نیستند ولی شناسایی قربانیان را برای آنها دشوار می‌سازد. مانند DEET: این ماده را می‌توان باغلظت ۱۰ تا ۳۰ درصد بر پوست بدن و لباس به کاربرد. غلظت آن را باید بر اساس زمانی از روز به کاربرد که بیشترین حفاظت در آن موقع روز لازم است.

غلظت‌های بالاتر با اثر حفاظتی طولانی‌تری همراه است. مثلاً غلظت ۱۰ درصدی برای مدت ۲ ساعت کفایت می‌کند. این مواد ممکن است اثرات سمی هم داشته باشند. بنابراین، مقداری ازآنها باید مصرف شود که برای مدتی که بیرون از خانه هستیم، کافی باشد. روی دست بچه‌های کوچک یا زیر ۲ سال نباید استفاده شود.

ماده‌ی مشابه و تقریباً بی‌بوی دیگر پیکاریدین است که نداشتن بو از مزایای آن محسوب می‌شود. دیگر روغن ‌اوکالیپتوس لیمو با منشا گیاهی است که تأثیری معادل «دی ای ای تی» ‌در غلظت‌های کم آن دارد و در اطفال زیر ۳ سال نباید تجویز شود. البته رپلانت‌های با اثر کوتاه مدت تر هم وجود دارند که منشا آنها از روغن‌های گیاهی است مانند روغن ‌شمعدانی عطری، درخت سدر، سنبل هندی و ... که البته اثر محافظت کنندگی‌ محدودی دارند. پیش از مصرف، دستورالعمل استفاده از این مواد را باید مطالعه کرد. نحوه‌ی پوشش لباس، به خصوص در مناطق پرخطر جغرافیایی باید به این صورت رعایت شود: پوشیدن لباس با آستین‌های بلند، شلوار و جوراب بلند و وارد کردن پاچه‌ی‌شلوار در داخل جوراب و در بر کردن لباس‌هایی با رنگ روشن.

می‌توان رپلانت های حاوی پرمترین را بر لباس‌ و کفش و وسایل خواب در مدت اقامت درکمپ به کاربرد یا آن که از ابتدا لباس‌هایی را خریداری کرد که در آنها پرمترین به این منظور به کار رفته باشد. همچنین باید از کلاه‌های پوشاننده‌ی‌ کامل سر و گردن استفاده کرد. می‌توان روی پوست دچار گزش از کرم نیم تا یک درصد هیدروکورتیزون، لوسیون کالامین یا خمیر جوش شیرین (سه قاشق مرباخوری جوش شیرین در یک قاشق مرباخوری آب)، چند بار در روز، تا رفع علائم تجویز کرد. کمپرس سرد یا کیسه‌ی ‌یخ در تخفیف علائم التهابی موضعی ممکن است مؤثر باشد.

در صورت بروز واکنش‌های شدیدتر، برای تخفیف آن، تجویز آنتی‌هیستامین‌هایی حاوی دیفن هیدرامین، کلرفنیرامین مالئات و لوراتادین کمک کننده است.

دکتر سنبل‌طارمیان

عفونی