سرفه زنگ خطر تندرستی

هر سال با شروع فصل سرما و ایجاد پدیده مه دود شیمیایی, شاهد افزایش مراجعه بیماران انسداد مزمن ریوی به مراکز درمانی هستیم

هر سال با شروع فصل سرما و ایجاد پدیده مه دود شیمیایی، شاهد افزایش مراجعه بیماران انسداد مزمن ریوی به مراکز درمانی هستیم. از آنجا که شناسایی علائم و علل بیماری برای پیشگیری از ابتلا به‌آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، امسال هفدهم نوامبر (بیست و هفتم آبان)‌ روز جهانی بیماری‌های مزمن ریوی نامگذاری شده است. در آستانه فرا رسیدن این روز، فرصت را غنیمت شمردیم و با دکتر پریسا عدیمی فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

● بیماری‌های مزمن انسداد ریوی چیست؟

بیماری‌های انسداد ریوی، شامل بیماری‌هایی است که مجاری هوایی بزرگ و کوچک ریه را درگیر می‌کند. امروزه علم پزشکی از تعریف جامع و روشنی برای این بیماری خاص قاصر است. در گذشته بیماری براساس شکایات بیمار، بافت ریه و تغییرات ظاهری به دو گروه تقسیم‌بندی می‌شد. دسته نخست را افرادی تشکیل می‌دادند که خلط آنان دو تا سه سال ادامه داشت. گروه دیگر بیماران دارای آمفیزم ریوی هستند. در این حالت ریه افراد به کلی تخریب می‌شود، اما امروزه دیگر این دسته‌بندی منسوخ شده و گفته می‌شود از عوارض بیماری، ابتلا به آمفیزم ( از بین رفتن بافت ریه) و برونشیت (التهاب لوله‌های نایژه)‌ است.

● چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند؟

مسلما افراد سیگاری و کسانی که در تماس مستقیم با حجم زیاد دود هستند. در سال‌های اخیر شیوع این بیماری نزد زنان به علت متداول شدن مصرف سیگار و قلیان بین آنان بیشتر شده است.

● اضافه‌وزن و چاقی هم رابطه‌ای با ابتلا به این بیماری دارد؟

متاسفانه بیماری دیگری به نام «کاهش حجم ریه بر اثر چاقی مفرط» بسیاری از مواقع با این بیماری اشتباه گرفته می‌شود و حتی گاه به اشتباه مورد درمان قرار می‌گیرد. اغلب این افراد کسانی هستند که از دوران نوجوانی وزن بالایی داشته‌اند و میزان توده بدنی آنها که بر حسب نسبت وزن به قد به توان دو محاسبه می‌شود، بیش از ۳۲ است. یعنی قفسه سینه این افراد اغلب به خاطر سنگینی وزن بخوبی قادر به انجام عمل دم و بازدم نیست. به همین میزان اکسیژن خون این افراد در طولانی‌مدت کاهش می‌یابد و بر شدت میزان گازهای سمی مانند کربنیک افزوده می‌شود. در صورتی که این افراد وزن خود را متعادل کنند، بهبودی‌شان ممکن است، اما اگر به مرحله‌ای برسند که وزنشان قابل کم‌کردن نباشد، نارسایی قلب و ریه متوجه آنان خواهد شد و سرنوشتی مانند افراد مبتلا به بیماری‌های انسداد مزمن ریوی در انتظار آنان خواهد بود. بنابراین می‌توان گفت چاقی بالقوه به‌عنوان یک فاکتور خطرناک، ایجادکننده بیماری‌های مزمن انسدادی ریوی نیست، ولی می‌تواند بیماری انسدادی را بدتر کند. به همین دلیل، از دوران کودکی باید از ابتلا به چاقی افراد پیشگیری شود. همچنین زنان باردار باید ورزش کنند و به تناسب اندام و رژیم غذایی توجه ویژه داشته باشند، زیرا اغلب آنها به علت رعایت‌نکردن رژیم غذایی مناسب و کم‌تحرکی پس از هر بار زایمان هفت تا هشت کیلوگرم وزن اضافه می‌کنند. نانواها و افرادی که در کوره‌پزی‌ها مشغول کار هستند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

● آیا سابقه خانوادگی نیز در ابتلا به این بیماری دخیل است؟

بله، یکسری افراد که زمینه وراثتی دارند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری هستند. این افراد حتی در اثر استنشاق کمی دود سیگار ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. اگرچه همه سیگاری‌ها به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، اما ۲۰ تا ۳۰ درصد مبتلایان سیگاری هستند. بخصوص اگر سیگار بیشتری مصرف کنند، این درصد افزایش خواهد یافت. تنها مساله وراثت دخیل نیست و عوامل دیگری نیز موجب ایجاد این بیماری می‌شود.

به‌عنوان مثال، اگر فردی ۲۰ سال به طور مداوم هر روز یک پاکت سیگار مصرف کند، به احتمال زیاد در آینده دچار این بیماری خواهد شد. نکته حائز اهمیت این است که فرزندان این افراد نیز اگر زمینه وراثتی داشته باشند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، زیرا ظرفیت ریه این افراد نسبت به دیگران کمتر است؛ چراکه سلول‌های تنفسی تا هشت سالگی رشد می‌کند و این رشد در ۳۰ سالگی به تثبیت می‌رسد و به مرور ظرفیت ریه حتی در فرد سالم هم کاهش می‌یابد. بنابراین چنانچه این افراد در معرض هوای آلوده، مواد شیمیایی یا هر عاملی که به ریه صدمه بزند قرار بگیرند، ظرفیت ریه آنان زودتر از دیگران افت می‌کند.

● آیا جنسیت نیز در احتمال ابتلا به این بیماری تاثیر دارد؟

طبق مطالعات بالینی که دانشمندان جهان به انجام رسانده‌اند، میزان این بیماری در مردان به علت استعمال بیشتر دخانیات بیش از زنان است، اما متاسفانه تحقیقات بالینی و میدانی برخی کشورها ازجمله ایران نشان داده است امروزه میزان ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی افزایش یافته است.

اشکال عمده بیماری این است که درگیری از مجاری هوایی بزرگ آغاز می‌شود و بتدریج مجاری هوایی کوچک را درگیر می‌کند. اغلب افرادی که به پزشک مراجعه می‌کنند، معتقدند تا یک هفته پیش حال عمومی‌شان کاملا خوب بوده، اما یک‌مرتبه دچار این مشکل شده‌اند. از آنجا که این بیماری بتدریج پیشروی می‌کند، بدن به شرایط پیش‌آمده عادت می‌کند، اما زمانی که تغییرات بسیار شدید شود، بیش از ۵۰ درصد ریه درگیر خواهد شد و علائم آن در فرد بروز می‌کند و فرد با حال عمومی بد به پزشک مراجعه خواهد کرد که ممکن است هیچ‌گاه به حالت اولیه خود برنگردد. نکته عمده این است که بیماران دفع خلط، تنگی نفس و سرفه مکرر دارند. اگر این علائم همراه با یک سرماخوردگی ساده باشد، حال عمومی فرد بسیار نامساعد خواهد شد و برشدت تنگی نفس او نیز افزوده خواهد شد. این افراد هنگامی که وضع کنونی‌شان را با قبل از سرماخوردگی مقایسه می‌کنند، احساس می‌کنند نسبت به قبل ناتوان‌تر شده‌اند. همچنین باید گفت این بیماری فقط مجاری تنفسی را درگیر نمی‌کند، بلکه سایر قسمت‌های ریه مانند پارانشیم را نیز می‌تواند درگیر کند و محل تبادل اکسیژن را از بین ببرد.

● مهم‌ترین عوارض این بیماری چیست؟

یکی از مهم‌ترین عوارض بیماری، افت اکسیژن خون است. از آنجا که سیستم قلب، ریه و عضلات در ارتباط مستقیم هستند و مجموع فعالیت این سیستم‌ها باعث حرکت اسکلت بدن و انجام عمل تنفس می‌شود این فعالیت‌ها باعث می‌شود تا فشار‌های مختلفی برقلب وارد و سمت راست قلب دچار بزرگی شود. اگر این عمل در طولانی‌مدت ادامه داشته باشد، حتی اگر فرد تحت درمان ویژه باشد، دچار نارسایی قلب خواهد شد که مهم‌ترین علامت آن، تورم اندام‌های تحتانی، تنگی نفس شدید و دل‌دردهای شدید بر اثر بزرگ‌شدن کبد است.

● آیا این بیماری قابل درمان است؟

برای بیمارانی که در تماس مستقیم با سیگار هستند از نظر درمانی نمی‌توان کار زیادی کرد و سلامت آنها برگشت‌پذیر نیست، اما اگر این افراد سیگارشان را کنار بگذارند و شغلشان را عوض کنند، قادر خواهند بود، وضع خودشان را ثابت نگه دارند. البته چنانچه بیماری پیشروی ‌کند، نیاز به اکسیژن‌درمانی و دارودرمانی است. اقدامات دارودرمانی فقط شکایات ظاهری بیمار را بهتر می‌کند اما بیمار را به حالت اول برنمی‌گرداند. در مرحله اکسیژن‌درمانی می‌توانیم مانع بزرگ‌شدن قلب شویم، به همین دلیل پیشگیری از بیماری بسیار مهم‌تر از درمان آن تلقی می‌شود.

فرزانه صدقی