ساواک مولود کودتای ۲۸ مرداد

در ۲۳ اسفند سال ۱۳۳۵ خورشیدی نمایندگان مجلس شورای ملی قانونی را به تصویب رساندند که منجر به تشکیل ساواک شد این سازمان با نظارت مستقیم سرویسهای اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل تشکیل شد

در ۲۳ اسفند سال ۱۳۳۵ خورشیدی نمایندگان مجلس شورای ملی قانونی را به تصویب رساندند که منجر به تشکیل ساواک شد. این سازمان با نظارت مستقیم سرویسهای اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل تشکیل شد .

آمریکا از جنبش های ملی ایران به ویژه از حوادث دوران حکومت مصدق و ملی شدن صنعت نفت تجربه تلخی داشت. پس از کودتای ۲۸ مرداد آمریکایی ها تعریفی جدید از امنیت ملی در ایران ارائه کردند و بر مبنای آن تلاش خود را بر تقویت پایه های امنیتی حکومت پهلوی دوچندان نمودند. در این راستا شاهد شکل گیری ساواک در سال ١٣٣٥ بودیم. قانون تشکیل سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک ) در اسفند ۱۳۳۵ به تصویب مجلسین شورای ملی و سنا و سپس به امضای شاه رسید. بر اساس ماده اول قانون مذکور هدف از تاسیس ساواک ، حفاظت از امنیت کشور و جلوگیری از هر گونه توطئه علیه مصالح عمومی کشور بود. ساواک از نظر تشکیلاتی وابسته به نخست وزیری بود و رئیس آن سمت معاونت نخست وزیر را داشت و با فرمان شاه منصوب می شد [۱]

ساواک با طرح و برنامه ریزی مستشاران آمریکایی تاسیس شد و تیمور بختیار که تا آن زمان فرمانداری نظامی را بر عهده داشت و نزد مستشاران آمریکایی شاغل در اداره دوم ارتش محبوبیت زیادی بدست آورده بود با نظر آمریکایی ها به ریاست ساواک منصوب شد [۲] سازماندهی ساواک توسط مستشاران آمریکایی و بر اساس سازماندهی « سیا »[۳] انجام گرفت . با این تفاوت که « سیا » تنها وظیفه بررسی اطلاعات خارجی را بر عهده داشت و وظیفه امنیت داخلی آمریکا بر عهده اف . بی . آی[۴] بود اما ساواک هم اطلاعات خارجی و هم امنیت داخلی را در حیطه وظیفه و اختیار خود داشت . در حقیقت ساواک از نظر کارکرد ترکیبی از وظایف دو سازمان « سیا » و اف . بی . آی را بر عهده داشت .

با تاسیس ساواک فعالیت های ضد براندازی و ضد جاسوسی از عهده شهربانی خارج شد و اداره کل سوم ساواک مسئول مبارزه با براندازی و اداره کل هشتم آن مسئول عملیات ضد جاسوسی شد. گردآوری اطلاعات غیرنظامی از کشورهای همسایه و کشورهای هدف از عهده رکن دوم ستاد ارتش خارج و به اداره کل دوم ساواک محول شد و اداره کل هفتم ساواک مسئول بررسی اینگونه اطلاعات گردآوری شده قرار گرفت [۵] ساواک پس از تاسیس رسمی باتوجه به خواست آمریکایی ها اسرائیلی ها وارد مرحله ارتباط وهمکاری با سازمانهای اطلاعاتی و جاسوسی این دو کشور موسوم به سیا و موساد گردید . شدند . این دو سازمان ماموران ساواک را آموزش می دادند. ساواک دارای تشکیلات وسیعی بود و از سه قسمت زیر تشکیل یافته بود :

١ ـ اداره کل یکم : در راس این اداره رئیس ساواک قرار داشت و شامل بخش های کارگزینی ، ارتباط و مخابرات ، عملیات سری ، بخش تشریفات ، مشاوران و بازرسان و دبیرخانه بود.

٢ ـ اداره کل دوم : کار این شعبه کسب اطلاعات در خارج از کشور بود و با ستاد ارتش همکاری داشت .

٣ ـ اداره کل سوم : این شعبه به کمیته شهرت داشت و مسئولیت حفظ امنیت داخلی کشور را به عهده داشت . کمیته مرکب از نمایندگان ارتش ، شهربانی و ژاندارمری بود.

با این همه ساواک در برنامه ریزی اعلام نشده خود برای اهداف زیر به وجود آمده بود :

الف ) تامین امنیت منافع آمریکا و رژیم استبدادی شاه و سرکوب مردم ناراضی . این سرکوب نه تنها از طریق کشتار ، شکنجه ، زندان ، تبعید ، احضار و ممنوع کردن اجتماعات انجام می گرفت ، بلکه از راه هایی چون خبرچینی ، پرونده سازی ، دخالت در زندگی شخصی افراد ، توطئه چینی و ایجاد اختناق در محیط کار و زندگی صورت می گرفت و توسعه می یافت.

ب ) اشاعه فرهنگ استعماری و سرکوب فرهنگ مذهبی و ملی مردم

اشاعه فرهنگ نو استعماری از طریق ایجاد سازمانهایی که گاه به طور مستقیم از طریق شبکه های جاسوسی صورت می گرفت. مانند انجمن های دوستی ایران و آمریکا ، ایران و انگلیس ، سپاهیان صلح ، میسیون های مذهبی ، کلوپ های مختلف ، کنفرانس های علمی که بودجه آن از طریق بنیادهای خصوصی و گاه ازطریق ساواک تامین می شد. این سازمان با در دست داشتن رادیو ، تلویزیون ، اداره هنرهای زیبا ، سازمان هدایت جوانان ، کاخ جوانان ، بنگاه های تعاونی روستایی ، سازمان های دولتی دانشجویی به اشاعه فرهنگ استعماری می پرداخت . همکاری ساواک با سازمان های جاسوسی بیگانه برای توطئه ، خرابکاری ، پرونده سازی ، تربیت گروه های ضدچریکی ، و مبارزه با نقشه های کودتا بود. همکاری ساواک با پلیس در کشورهای خارجی و روابط با سازمان های جاسوسی آن ها به منظور پرونده سازی برای دانشجویان مبارز خارج از کشور و توطئه علیه آنان و سازمان های آن ها بود.

پس از برکناری بختیار ریاست ساواک بر عهده پاکروان قرار گرفت و حسین فردوست با عنوان قائم مقام ساواک وارد آن سازمان شد. در این دوره ماموران ساواک توسط یکی از اساتید سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد) تحت آموزش « بازجویی » قرار گرفتند. به نظر سیا، نقش اصلی که ساواک باید ایفا میکرد حفظ ثبات کشور بود[۶] رژیم شاه باهدایت آمریکاییها به استفاده از مربیان و متخصصان اسرائیلی اقدام نمود و اسرائیلی ها هم با استفاده از فرصت به دست آمده، ضمن آموزش نیروهای ساواک، قسمت اعظم اطلاعات خود را درباره کشورهای عربی از طریق ساواک به دست می آوردند. فردوست در این خصوص می گوید:

«هنگامی که از انگلستان و آمریکا درخواست اسناد ضد براندازی کردم، صلاحشان نبود که بفرستند و می خواستند که ساواک وابسته و متکی به اسرائیل باشد ».

وی همچنین اشاره میکند:

«... در آغاز، دو یا سه تیم و هر تیم مرکب از ده نفر از ادارات کل عملیاتی (دوم، سوم، هشتم) برای آموزش به اسرائیل اعزام شدند. مدت آموزش هر تیم بین یک تا دو سال و نتیجه آموزش، عالی بود».

یکی از مهمترین و اصلی ترین اهداف اسرائیل در امر آموزش و تجهیز امکانات اطلاعاتی کشورهای گوناگون دست یابی به متحدانی تحت سلطه و تشکیل پایگاههای اطلاعاتی در نقاط مختلف جهان بوده است . اگرچه رژیم صهیونیستی با ارسال تجهیزات تکنولوژیک نظامی اطلاعاتی خود به منافع بیشمار مادی دسترسی پیدا می کند ولی در واقع اغراض خاص دیگری را پیگیری می کند. صهیونیست ها با وابسته کردن کشورها آن ها را تحت انقیاد خود درآورده و سران آنها را وادار به پذیرش روابط رسمی و شناسائی رژیم غاصب به عنوان یک کشور در عرصه جهانی می کنند.

یکی از اهداف اساسی اسرائیل ایجاد ارتباط اطلاعاتی و سپس تقویت و گسترش آن در ابعاد سیاسی فرهنگی و اقتصادی است . ارتباط اطلاعاتی از جایگاه ویژه ای نزد سران صهیونیستی برخوردار است. امر آموزش و تجهیز نیز سرفصل ارتباط اطلاعاتی اسرائیل با دیگر کشورهاست . اسرائیل تحت پوشش آموزش در بدنه سازمان اطلاعاتی کشورها نفوذ می کند و آنگاه با گسترش روابط خود در جنبه های مختلف فنی و فرهنگی نیز رسوخ می کند. این شیوه بارها توسط اسرائیل مورد استفاده قرار گرفته است .

« در دهه ۱۹۵۰ و اواسط دهه ۱۹۶۰ آموزش ساواک غالبا به وسیله سازمانهای اطلاعاتی بین المللی انجام می شد اما از سال ۱۹۶۶ / ۱۳۴۵ ساواک قادر به آموزش پرسنل خود از لحاظ مبانی کار اطلاعاتی بود . اگرچه ماموران ساواک اغلب برای آموزش تخصصی به آمریکا، اسرائیل، انگلیس، فرانسه و آلمان می رفتند و مربیانی از این کشورها گهگاه برای آموزش به ایران می آمدند [۷] .. »

در آن دوران روابط ایران و اسرائیل در سطحی گسترده تر و در قالب ارتباطهای دوجانبه و سه جانبه ادامه داشت :

« ... بتدریج ساواک در زمینه آموزش به خودکفایی رسید و اساتید کافی تربیت شد ولی رابطه با اسرائیل قطع نشد و گاهی از اساتید اسرائیلی دعوت به عمل می آمد و گاهی هیئتهای ۵ ـ۶ نفره در مواردی که استاد مربوطه نمی توانست به تهران بیاید به اسرائیل اعزام می شد. ... » [۸]

نیروهای اطلاعاتی کشوری که به آموزش و بازسازی سازمان اطلاعاتی و امنیتی کشور دیگر مبادرت می کند خواسته یا ناخواسته و در درازمدت می کوشد سازمانی مشابه سازمان خود بازسازی و پرورش دهد. برای نمونه در ابتدا آمریکایی ها با تاسیس « سازمان اطلاعات و امنیت کشور » در صدد برآمدند تا سازمان فوق را عینا شبیه سازمان های سیا و اف . بی .آی بازسازی کنند و در راستای اغراض خود مورد استفاده قرار دهند. اسرائیل پس از حضور در صحنه آموزش و تجهیزات ساواک ساختار آن را به گونه ای مشابه سازمان های اطلاعاتی خود سامان داد. به عبارت دیگر « سازمان اطلاعات و امنیت کشور » طی یک برنامه ریزی منظم و دقیق به شعبه ای از سازمان های جاسوسی اسرائیل تبدیل شد. لذا اسرائیل نیز از فرصت حضور در ایران عصر پهلوی ـ به عنوان یک کشور اسلامی و خصوصا شیعه استفاده کرده از آن به عنوان نیرویی متحد و کارامد در پشت سر کشورهای اسلامی بهره می گرفت. استخدام نیرو در دوره های آموزشی به اسرائیل اختصاص نداشت وکشورهای دیگر نیز به بهانه آموزش سعی می کردند نیروهای مستعد را شناسایی و سپس آنها را به استخدام سازمان مطبوع خویش درآورند. از جمله می توان به عملکرد سیا در سال های اولیه تاسیس ساواک و زمان آموزش توسط کارشناسان آمریکایی در ایران اشاره کرد. سیا در این دوره می کوشید روابط نزدیک با ساواک را حفظ کند تا بر فعالیتها و کارآیی ساواک نظارت داشته باشد و با این هدف تلاشهایی برای به استخدام درآوردن پرسنل ساواک به عضویت سیا انجام می شد.

مطالب ارائه شده به خوبی گویای اهداف ایالات متحده از تاسیس ساواک می باشد. آمریکایی ها با تاسیس ساواک و در ادامه با سوق دادن آن به سمت اسرائیل به دنبال تامین منافع خود بودند . لهذا ترتیباتی را ایجاد نمودند تا با رشد دیکتاتوری محمدرضا پهلوی و حمایتهای همه جانبه از او به عنوان یکی از مزدوران خود در خاورمیانه و از بین بردن آزادی مردم ایران منافع خود رابیش از پیش تثبیت نمایند.

پی نوشت ها:

[۱] - پیترآوری تاریخ معاصر ایران ج ۳ ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی عطایی چاپ دوم ۱۳۷۱ بخش ضمایم ص ۹۰

[۲] - حسین فردوست ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ج ۱ تهران انتشارات اطلاعات چاپ اول ۱۳۷۰ صص ۴۱۷ ـ۴۱۶ و۴۲۳

[۳] - :C . I . ACentral Intelligence Agency

[۴] - Federal Bureau of Investigation

[۵] - حسین فردوست ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ج ۱ تهران انتشارات اطلاعات چاپ اول ۱۳۷۰ ص ۴۹۴

[۶] - کریستین دلانوآ ساواک ترجمه عبدالحسین نیک شهر طرح نو چاپ اول ۱۳۷۱ ص ۲۲۲

[۷] - سیاست خارجی امریکا و شاه بنای دولتی دست نشانده در ایران مارک . ج . گازیوروسکی ; ترجمه : فریدون فاطمی نشر مرکز تهران ۱۳۷۱ ص .۲۰۴

[۸] - ظهور و سقوط سلطنت پهلوی موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ج ۱ ص .۴۴۵

امید وقوفی