نشانه های رنج آور بیماری

آشنایی با دردهای سر و صورت با منشاء بینی و سینوس

سردرد بیماری نیست ، بلکه نشانه یی از اختلال یا بیماری زمینه یی است . منشاء سردرد می تواند داخل یا خارج جمجمه باشد. درد با منشاء داخل جمجمه یی هنگامی ایجاد می شود که کشش یا انبساط عروق خونی در مغز و ساختمان های اطراف آن وجود داشته باشد، به گونه یی که فشاری مستقیم روی اعصاب مغزی یا گردنی حاوی رشته های آوران درد، وارد آید. درد صورتی خارج جمجمه یی ممکن است از وارد آمدن محرک ها به ساختمان های خاص خارج جمجمه یی مانند چشم ، سینوس ، بینی یا دندان و در اثر انبساط یا التهاب عروق خونی حساس به درد، انقباض عضلات اسکلتی یا غلاف اعصاب مغزی منشأ بگیرد.

▪ سینوزیت؛ درد سینوس ها یک علت شایع درد صورت است. این درد معمولاً به روی همان سینوس درگیر محدود است ، مگر در عفونت های سینوس اسفنوئید که در این حالت درد، مرکزی یا گسترده تر است . سینوس ها توسط مخاط مژک داری پوشیده شده اند که به تغییرات التهابی، شیمیایی، ضربه ها و حتی تغییرات سریع در فشار هوا حساس است.

▪ باروتروما؛ عبارت است از آسیب ناشی از تغییرات فشار هوا. باروترومای سینوس پیشانی به طور کلی با درد به دنبال پرواز با هواپیما، غواصی یا استفاده از بالابرهایی با سرعت بالا یا ارتفاع زیاد مرتبط است . سایر سینوس ها نسبت به باروتروما کمتر تاثیرپذیرند. درد باروتروما اغلب به سینوس فکی انتشار می یابد. هدف درمان ، از بین بردن تنگی های منافذ سینوس و درمان عفونت های اضافه شده است.

▪ دردهای راینوژنیک؛ در گذشته بسیاری از پزشکان تا زمانی که علائم قابل توجهی در رابطه با سینوس های بیمار وجود نداشت، تشخیص سردرد مرتبط با مشکلات سینوس را مد نظر قرار نمی دادند. اختلالات بینی و سینوس به صورت نقاط تماس بین دو سطح مخاطی می توانند سردردهای ارجاعی ایجاد کنند و علائم آنها دقیقاً مشابه سردردهای با علل دیگر باشد. جدیدترین بررسی های انجام شده روی بیمارانی که به علت تماس مخاطی در سیستم بینی و سینوس دچار سردرد هستند، نشان می دهد آزادسازی ماده یی به نام ماده «P» از سطوح مخاطی در حال تماس موجب برانگیختن درد در سیستم تحت سیطره عصب پنجم مغزی می شود. غلظت این ماده در مخاط سالم بیشتر از مخاط ملتهب است. بنابراین تماس مخاطی در فردی که زمینه عفونت و التهاب مزمن ندارد، درد بیشتری ایجاد می کند.

به همین دلیل است که بسیاری از این بیماران به دلیل نداشتن عفونت در عکسبرداری های رادیوگرافی و سی تی اسکن به گمان دردهای عصبی، درمان های طولانی مدت با داروهای اعصاب را تجربه می کنند که برای آنها کارساز نیست. بنابراین نیازی به وجود علائم سینوزیت نیست تا با مشاهده آنها تشخیص سردرد مرتبط با سینوس داده شود. آندوسکوپی بینی و سینوس این امکان را فراهم ساخته که در این دسته از بیماران یافته های تشخیصی باارزشی یافت شود که در برخی از موارد کلید حل معمای درد است. در آندوسکوپی بینی نقاط تماس مخاطی قابل تشخیص است. بی حس کردن این نقاط حین آندوسکوپی تشخیصی موجب کاهش موقت درد می شود و برعکس تحریک این نقاط موجب القای درد می شود که این امر تشخیص سردردهای ناشی از تماس مخاطی را محتمل تر می کند. درمان اساسی در این حالت شامل کاهش یا رفع نقاط تماسی است.

بنابراین در مورد این بیمار در وهله اول اقدامات تشخیصی شامل آندوسکوپی بینی در کنار بررسی سی تی اسکن راهگشای تشخیص است. تجربه در مورد سردردهای تماس مخاطی نشان می دهد در اکثر موارد در صورت تشخیص دقیق، سردردهای بیمار کمتر می شود و تا ۷۰ درصد بیماران این پاسخ درمانی را تجربه می کنند. با این وجود از آنجا که سردرد علامت شایعی از بسیاری از اختلالات جسمی و روانی است، صرف تشخیص یا درمان نقاط تماس مخاطی نمی تواند در تمام بیماران درمان کننده باشد. توجه به اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، دردهای میگرنی و... همیشه باید مد نظر باشد. درمان تماس مخاطی بر اساس علت و نوع تماس مخاطی متغیر است. به عنوان مثال در صورتی که علت تماس مخاطی تورم بافتی مخاط بینی در اثر آلرژی یا حساسیت باشد، با درمان آلرژی بهبودی نسبی حاصل می شود. در بسیاری از موارد علت اصلی تماس مخاطی وجود ناهنجاری هایی در ساختمان های ظریف داخل بینی است که موجب تحت فشار قرار دادن نقاط حساس به درد در بینی و سینوس ها بدون ایجاد سینوزیت می شود.

دردهای تماسی با استفاده از بی حس کننده های موضعی یا ضداحتقان ها، به طور موقت بهبود می یابد. بهبود دائمی با اصلاح ناهنجاری حاصل می شود. شاید شناخته شده ترین نوع این تماس ها به خاطر انحراف تیغه بینی به همراه بزرگ شدن یکی از شاخک ها باشد که در این حالت تیغه بینی و دیواره جانبی آن در تماس با یکدیگر قرار می گیرند. تماس بین تیغه بینی و شاخک تحتانی سبب درد در محل تماس و انتشار درد به فک فوقانی و گونه می شود. تماس شاخک میانی با تیغه بینی یا دیواره طرفی بینی ، سبب درد موضعی و درد در ناحیه گونه ، اطراف چشم یا پیشانی می شود. این درد معمولاً بسته به تغییرات داخلی بینی ناشی از شرایط محیطی، کم و زیاد می شود. یک ناهنجاری ساختمانی بسیار شایع در شاخک میانی بینی به نام «کونکا بولوزا» عامل بسیاری از موارد دردهای تماسی است.

«کونکا بولوزا» حالتی است که در آن شاخک میانی بینی به جای یک لایه استخوان حاوی دو لایه استخوان است. بین این دو لایه فضای خالی حاوی هوا وجود دارد. این حالت موجب چند برابر شدن حجم شاخک میانی بینی و در نتیجه اثرات فشاری آن روی نواحی حساس به درد بینی و سینوس می شود. درمان «کونکا بولوزا» برداشتن استخوان مضاعف اضافی به روش جراحی آندوسکوپیک است. ناهنجاری های متعدد دیگری نیز در شاخک میانی وجود دارد که ممکن است عامل دردهای تماسی باشد. تمام این شرایط در صورت تشخیص دقیق، به روش آندوسکوپیک قابل درمان اند.

دکتر محسن نراقی

فوق تخصص جراحی بینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران