قواعد حاكم بر قراردادهای الكترونیكی

عـدم بهره گیری از تجـارت الكترونیكـی به معنای از دست رفتن فرصتهای لحظه ای زودگذر در تجارت جهانـی, تضعیف موقعیت رقابتی و منزوی گشتن در عرصه تجارت بین المللی است رشد این تجارت با طرح مسائل حقوقی متعددی در زمینه قواعد حاكم بر قــراردادها, صلاحیتهای فـراملـی, انتخاب قـانـون حاكم و ادله اثبات دعوی همـراه بوده است كه یافتن پاسخی برای آن در نظامهای حقوقی ضرورتی انكار ناپذیر می باشـد

عـدم بهره‌گیری از تجـارت الكترونیكـی به معنای از دست رفتن فرصتهای لحظه‌ای زودگذر در تجارت جهانـی، تضعیف موقعیت رقابتی و منزوی گشتن در عرصه تجارت بین المللی است. رشد این تجارت با طرح مسائل حقوقی متعددی در زمینه قواعد حاكم بر قــراردادها، صلاحیتهای فـراملـی، انتخاب قـانـون حاكم و ادله اثبات دعوی همـراه بوده است كه یافتن پاسخی برای آن در نظامهای حقوقی ضرورتی انكار ناپذیر می‌باشـد.تجارت الكترونیكی به معنای انعقاد قـرارداد انتقال كالا، خدمات، پول و اسناد تجاری از طـریق ابزارهای پیشرفتـه الكترونیكی می‌باشد. اهمیت این پدیده به لحاظ نقش آن در دگـرگـون نمودن بازار جهانی است كه بخشهای بزرگی همانند تجارت، مخابرات، آمـوزش و پرورش، بهداشت و حتی دولت را تحت تأثیر قــرار می‌دهـد. عـدم بهره‌گیری از تجـارت الكترونیكـی به معنای از دست رفتن فرصتهای لحظه‌ای زودگذر در تجارت جهانـی، تضعیف موقعیت رقابتی و منزوی گشتن در عرصه تجارت بین المللی است. آگاهـی بر این امر، كشـورهای مختلف را به توسعه تجارت الكترونیكی رهنمون كرده است؛ اما رشد این تجارت با طرح مسائل حقوقی متعددی در زمینه قواعد حاكم بر قــراردادها، صلاحیتهای فـراملـی، انتخاب قـانـون حاكم و ادله اثبات دعوی همـراه بوده است كه یافتن پاسخی برای آن در نظامهای حقوقی ضرورتی انكار ناپذیر می‌باشـد. از این رو كشـورهای مختلف و سازمانهای بین‌المللی و منطقه‌ای در صدد وضع و پیش‌بینی قانـون در این زمینه بر آمده‌اند. سیستم حقـوقـی كشور ما نیز از این گردونه خارج نمی‌باشد و در این راستا می‌توانـد از تجارب دیگر ملتها و الگوهای نهادهای بین‌المللی بهره بگیرد. قواعد حاكم بر قراردادهای الكترونیكی مجموعه مقالاتی است كه نخستین بخش آن مشتمل بر مفهوم، اهمیت، انواع و منابع تجارت الكترونیكی ارائه می‌گردد. بررسی تدابیر ایمنی و قواعد راجع به انعقاد قرارداد و آثار مترتب بر آن كه تعمق در دیدگاههای فقهی را نیز بهمراه دارد، در قسمتهای آتی خواهد آمد. استفاده از ابزارهای الكترونیكی در انعقاد قراردادها پدیده‌ نوینی نیست. سالها است كه تجار با استفاده از تلفن، تلگرام، تلكس و… قراردادهای خود را منعقد می‌كنند،‌ اما، ظهور رایانه در قرن بیستم شتابی افزون‌تر و ابعادی گسترده‌تر به این امر داده است. چنانكه، ‌هم اكنون تجارت الكترونیكی و بررسی ضوابط حقوقی مربوط به آن، ذهن حقوقدانان و قانون‌گذاران را در كشورهای مختلف به خود معطوف كرده است. در كشور ما نیز، سیستم حقوقی گریزی از پذیرش این تحول و تبیین ضوابط حقوقی مربوط به آن ندارد. این ضوابط می‌تواند انعكاس قواعد عمومی قراردادهای ما باشد. زیرا رایانه، تنها، ابزاری نوین است كه انعقاد قرارداد از طریق آن صورت می‌گیرد و حسب قاعده نوع ابزار تأثیری در اعمال قواعد عمومی ندارد. مع‌هذا، گاه، طبع قراردادهای الكترونیكی وضع قواعدی خاص را می‌طلبد. در بررسی قواعد حاكم بر قراردادهای الكترونیكی، تبیین مفهوم تجارت الكترونیكی، ذكر اهمیت آن، سیر تحول این پدیده و گفتگو از منابع قابل استفاده گام اول است. در بخشهای آتی،‌ به بررسی تدابیر ایمنی و ضوابط راجع به انعقاد قرارداد و آثار مترتب بر آن – با توجه به حقوق داخلی و مبانی فقهی – می‌پردازیم.

الف ) مفهوم تجارت الكترونیكی

تجار، از نیمه دوم قرن نوزدهم، استفاده از شیوه‌های الكترونیكی را جانشین بكارگیری شیوه‌های كاغذی نمودند چنانكه ترجیح می‌دادند بجای ارتباطات مكاتبه‌ای از تلگراف، تلفن و تلكس استفاده كنند. به یك تعبیر، كاربرد تلگراف، تلكس و سایر ابزارهای الكترونیكی در قلمرو روابط تجاری نیز، تجارت الكترونیكی تلقی می‌شود. اما، آنچه از این عبارت مورد نظر ماست پدیده نوینی می‌باشد كه با ظهور رایانه به وجود آمده است. اصطلاحات تجارت الكترونیكی[۱] و داد و ستد الكترونیكی[۲] گاه، بجای یكدیگر به كار می‌روند. هر دو مقوله بیانگر موقعیتهایی می‌باشند كه در آن فن آوریهای اطلاعاتی نوین شیوه‌های تجارت را دگرگون كرده است.اما، هر یك از این دو اصطلاح در برهه‌ای از زمان به وجود آمده‌اند و دارای مفاهیمی متفاوت می‌باشند.داد و ستد الكترونیكی، اصطلاحی كه در اواخر دهه ۹۰ به وجود آمده است، بر همه جنبه‌های تجارت اطلاق می‌گردد كه فن آدرسهای اطلاعاتی می‌تواند بر آن مؤثر باشد. چنانكه این اصطلاح عام قراردادها، مدیریت اطلاعات. طراحی منابع انسانی. سرمایه‌گذاری و غیر آن را شامل می‌شود. بطور كلی «داد و ستد الكترونیكی» معرف شیوه‌ای از داد و ستد است كه در آن از فن آوری اینترنت به منظور بهبود فرآیند داد و ستد و ارتقاء سطح ارائه خدمت به مشتری استفاده می‌شود(http://www.ecommerce.gov) اصطلاح تجارت الكترونیكی یا تبادل الكترونیكی داده‌ها قدمتی فزونتر از داد و ستد الكترونیكی دارد. این اصطلاح حدوداً ۲۰ تا ۳۰ سال پیش، هنگامی كه رایانه برای نخستین بار در تبادلات تجاری به كار گرفته شد، رواج یافت. بدین گونه كه دو یا چند رایانه با استفاده از كابل به یكدیگر متصل می‌شدند و تبادلات الكترونیكی میان آنها برقرار می‌شد. مثلاً دو یا چند بانك پس از اتصال كابلی رایانه‌های خود به یكدیگر نقل و انتقالات پول و اسناد تجاری را، بجای استفاده از شیوه‌های فیزیكی، از این طریق انجام می‌دادند. اشكال سیستم كابلی در هزینه‌های سنگین و محدودیت ذاتی‌اش بود كه اتصال رایانه‌ها در فواصل دور را عملاً غیر ممكن می‌نمود.

---