آب را با فلسفه بنوشید

توصیه های دکتر ضیاءالدین مظهری برای رفع عطش در این روزهای گرم

فصل تابستان به همین راحتی تمام شد. فصل آفتاب داغ و تشنگی‌های تمام‌نشدنی و البته آب خنک و حسی که نوشیدن یک جرعه آب در گرمای آن روزها داشت. اما شاید اصلا به این موضوع فکر نکرده باشیم که خوردن این آب چه تاثیری بر فیزیولوژی و حیات ما داشته و دارد. در این مورد با دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

▪ آقای دکتر! اگر بخواهیم جایگاهی برای آب در زندگی انسان ترسیم کنیم، شما این جایگاه را چطور می‌بینید؟

ـ اگر بخواهیم نیازهای زیستی را به ترتیب اولویت نام ببریم بدون‌شک اولین نیاز زیستی موجودات زنده در سطح کره خاکی، هوا است. اما بعد از هوا مهم‌ترین و اساسی‌ترین ماده برای تداوم حیات انسان و موجودات زنده دیگر آب است. در واقع انسان می‌تواند فقط با مصرف آب و الکترولیت‌ها تا مدت زیادی بدون نیاز به غذا زندگی کند ولی تداوم حیات بدون در نظر گرفتن نقش آب حتی برای زمان‌های کوتاه هم غیر‌ممکن است.

▪ چرا نقش آب تا این حد مهم است؟

ـ اولین نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد این است که این ماده قسمت اعظم حجم بدن ما را تشکیل می‌دهد. حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد وزن نوزادان، هنگام تولد از آب تشکیل شده است. به تدریج این درصد کاهش پیدا می‌کند و در بزرگسالی به ۶۰ تا ۶۵ درصد می‌رسد. آب، تشکیل‌دهنده سیتوپلاسم سلول‌های بدن است و در تمام بافت‌ها و سلول‌ها حضور دارد و نقش ساختمانی را در بدن موجودات زنده ایفا می‌کند. این مایع حتی وظیفه رساندن مواد مغذی به سلول‌ها و نیز انتقال مواد زاید از بافت‌های بدن به کلیه و دفع آن را نیز به عهده دارد. نقش دیگر آب تنظیم حرارت بدن است. آب همانند یک دستگاه تهویه هوا به وسیله تعریق غیرمریی و مریی می‌تواند حرارت بدن را در دما‌های مختلف تنظیم کند. بنابراین، وجود آن همواره برای بدن ضروری است و کاهش آن عوارض متعددی را برای انسان به دنبال خواهد داشت.

▪ پس با توجه به تعریق بدن، ما مدام به آب و جبران آن نیاز داریم!

ـ بله، اما باید توجه داشته باشیم که این دریافت آب، صرفا از راه آب نوشیدنی نیست. حتی خشک‌ترین مغزدانه‌هایی که در طبیعت وجود دارند، حداقل دارای ۱۰ تا ۱۵ درصد آب هستند. ۹۰ درصد از حجم سبزی‌ها و میوه‌ها نیز آب است. مایعاتی مثل شیر نیز بیش از ۹۵ درصد از آب تشکیل شده‌اند که همه این موارد می‌توانند قسمتی از نیاز بدن به آب را تامین کنند.

▪ نیاز ما به آب چگونه تعیین می‌شود؟

ـ بررسی‌ها نشان داده‌اند که افراد در ازای هر کیلوکالری باید یک میلی‌لیتر آب مصرف کنند. یعنی در شرایط معمولی برای هر فرد عادی به‌طور متوسط ۶/۱ تا ۵/۲ لیتر آب در شبانه‌روز لازم است که مقدار دقیق آن با توجه به میزان آبی که فرد در طول روز از دست می‌دهد تعیین می‌شود. در واقع اگر بخواهیم به زبان ساده‌تر بگوییم میزان دریافت آب در طول شبانه‌روز باید با میزان دفع آن برابر باشد.

▪ و اگر برابر نباشد؟

ـ اگر میزان دریافت آب بدن کمتر از میزان دفع آن باشد ابتدا از حجم ادرار کاسته می‌شود. در مرحله بعد، از حجم مایعات کاسته خواهد شد و اگر این شرایط به همین نحو ادامه پیدا کند، فرد با از دست دادن آب میان بافتی دچار عوارض متعددی خواهد شد که حتی گاهی جبران آن غیرممکن است.

▪ دریافت بیش از اندازه آب هم می‌تواند ایجاد عارضه کند؟

ـ بله، اگر میزان آب دریافتی فرد در شبانه‌روز بیش از میزان دفع این ماده باشد، می‌تواند در اندا‌م‌های وی ایجاد خیز، اِدِم یا تورم کند. این حالت معمولا در افرادی که داروهایی مثل کورتون مصرف می‌کنند، در خانم‌های باردار، بیماران کلیوی یا کسانی که به غذاهای پرنمک عادت دارند، رخ می‌دهد. در این حالت آب میان بافتی انباشته شده و خود را به صورت تورم ظاهر می‌کند.

▪ ولی فرد از کجا باید بفهمد که بدن او به آب نیاز دارد؟

ـ شاید ساده‌ترین و در دسترس‌ترین راهی که هر فرد را متوجه کمبود آب بدنش می‌کند، ایجاد حالت تشنگی در وی باشد ولی در واقع فرد نباید برای نوشیدن آب منتظر ایجاد حالت تشنگی باشد. تشنگی در واقع نشان‌دهنده حالت اضطراری بدن برای دریافت آب است و نیاز به این ماده پیش از بروز تشنگی به وجود آمده است. فرد باید در زمان‌های مختلف در طول شبانه‌روز آب مصرف کند و خوردن آن را تنها محدود به هنگام صرف وعده‌های غذایی نکند. البته اگر از حالت مُدِر (ادرارآور بودن) ترکیبات چای صرف‌نظر کنیم، بخش عمده‌ای از نیاز به آب مردمان مشرق زمین از طریق مصرف مکرر چای در طول روز جبران می‌شود.

▪ آقاای دکتر! برخی افراد عادت به نوشیدن آب سرد دارند ولی در مقابل برخی دیگر این عمل را مضر می‌دانند. نظر شما در این مورد چیست؟

ـ آبی که می‌تواند یک دمای دلنشین برای نوشیدن داشته باشد، نباید از ۴ تا ۶ درجه سانتی‌گراد پایین‌تر باشد. مصرف آب با دمایی کمتر از این مقدار نمی‌‌تواند راه چندان توصیه‌شده‌ای برای رفع تشنگی‌ و جبران آب از دست‌رفته بدن باشد. این اختلاف شدید دما حتی در مواردی می‌تواند به اعضای درونی دستگاه گوارش نیز صدمه وارد کند.

▪ در تابستان، تشنگی آدم به این راحتی برطرف نمی‌شود. برای رفع تشنگی در این فصل چه باید کرد؟

ـ در تابستان، آب به تنهایی نمی‌تواند عطش ما را برطرف کند. در این شرایط بهتر است ما به آب کمی نمک یا آبلیمو اضافه کنیم تا هم بتوانیم نیاز بدن به آب را تامین کرده باشیم و هم عطش خود را فرو بنشانیم. اضافه کردن نمک یا لیمو در واقع جبران الکترولیت‌هایی را می‌کند که از طریق تعریق از بدن دفع شده‌اند و تعادل یونی داخل و بیرون سلول را برقرار می‌سازند.

▪ میزان این مواد افزودنی به آب چقدر باید باشد؟

ـ در مواردی که افت فشار در افراد بروز می‌کند، حل کردن یک سوم قاشق چایخوری جوش‌شیرین، یک دوم قاشق چایخوری نمک و آب لیمو و یک قاشق مرباخوری عسل در یک لیتر آب می‌تواند افت فشار و قند خون را در فرد تا حدود زیادی جبران کند.

پیمان صفردوست