غدیر

سال دهم هجرت كه مسلمانان همراه پیامبر اكرم ص مراسم حج را به پایان رساندند و آن سال, بعدا «حجهٔ الوداع » نام گرفت, پیامبر اكرم ص عازم مدینه گردید

● مقدمه:

سال دهم هجرت كه مسلمانان همراه پیامبر اكرم(ص) مراسم حج را به پایان رساندند و آن سال، بعدا «حجهٔ الوداع‏» نام گرفت، پیامبر اكرم(ص) عازم مدینه گردید.

فرمان حركت صادر شد. هنگامی كه كاروان به سرزمین «رابغ‏» در سه میلی جحفه كه میقات حجاج است، رسید امین وحی در مكانی به نام «غدیرخم‏» فرود آمد. آیه:«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمك من الناس‏».نازل شد كه ای پیامبر، آنچه از طرف خدا فرستاده شده، به مردم ابلاغ كن. اگر این كار را نكنی، رسالت‏خود را تكمیل نكرده‏ای و خداوند تو را از گزند مردم حفظ خواهد كرد. سوره مائده، آیه دستور توقف در آن مكان صادر شد. همه مردم ایستادند. وقت ظهر هوا، بشدت گرم بود. پیامبر اكرم(ص) نماز ظهر را با جماعت‏خواند سپس در حالی كه مردم دور او را گرفته بودند، بر روی نقطه بلندی كه از جهاز شتران برپا شد، قرار گرفت و با صدای رسا خطبه خواند و سپس فرمود:

«مردم نزدیك است من دعوت حق را لبیك گویم و از میان شما بروم من مسؤولم و شما هم مسؤولید».

سپس مطالبی گرانبها بیان كرد و فرمود:

«من دو چیز نفیس در میان شما به امانت گذاردم، یكی كتاب خدا و دیگری عترت و اهل بیت من، این دو هرگز از هم جدا نشوند. مردم بر قرآن و عترت من پیشی نگیرید و در عمل به آنها كوتاهی نورزید كه هلاك می‏شوید».

در این هنگام دست علی(ع) را گرفت و او را بلند كرد و به همه مردم معرفی نمود، سپس فرمود:

«سزاوارتر بر مؤمنان از خود آنان كیست؟ همگی گفتند: خدا و پیامبر او داناترند».

پیامبر اكرم(ص) فرمود:

«خدا، مولای من و من، مولای مؤمنانم و من بر آنها از خودشان اولی و سزاوارترم‏».

بعد فرمود:

« من كنت مولاه فهذا علی مولاه‏اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و... »

«ای مردم هركس من مولای اویم، علی مولای اوست، خداوندا كسانی را كه علی را دوست دارند، دوست بدار و كسانی كه او را دشمن دارند، دشمن دار و...»

سپس فرشته وحی نازل شد و آیه «الیوم اكملت لكم دینكم...» را نازل فرمود و آن روز در تاریخ اسلام جاودانه و حماسه‏ساز شد.

آری غدیر، روز حماسه جاوید، روز ولایت، روز امامت، روز وصایت، روز اخوت، روز رشادت و شجاعت و شهامت و حفاظت و رضایت و صراحت‏شناخته شد. روز نعمت، روز شكرگزاری، روز پیام رسانی، روز تبریك و تهنیت، روز سرور و شادی و هدیه فرستادن، روز عهد و پیمان و تجدید میثاق، روز تكمیل دین و بیان حق، روز راندن شیطان، روز معرفی راه و رهبر، روز آزمون، روز یاس دشمن و امیدواری دوست و خلاصه روز اسلام و قرآن و عترت، روزی كه پیروان واقعی مكتب حیات‏بخش اسلام آن را گرامی می‏دارند و به همدیگر تبریك می‏گویند.

از احادیث بر می‏آید كه ائمه: آن روز را جشن می‏گرفتند و در آن روز مراسم ویژه‏ای داشتند، شبیه مراسمی كه ما ایرانیان امروز در عید نوروز داریم.

از فیاض بن محمد طوسی نقل شده: روز غدیر به حضور امام هشتم(ع) رسید. دید گروهی از افراد ویژه در خدمت‏حضرت هستند كه امام آنان را برای افطار در خانه‏اش نگهداشت و به منزل آنان غذا و لباس و كفش و انگشتر و هدایای دیگر فرستاد و آن روز وضع او و اطرافیان او كاملا عوض شده بود و فضائل آن روز را برای آنان یادآوری می‏كرد. (بحار الانوار، ۹۷: ۱۱۲، ح ۸. )

در حدیث دیگری است: روزی از روزهای خلافت علی(ع) جمعه و عید غدیر به یك روز افتاد. امام(ع) خطبه مفصلی خواند و فرمود:

«این مجمع اكنون به پایان می‏رسد و شما همگی به خانه‏هایتان بر می‏گردید، بروید - خدای بر شما رحمت فرستد - و بر خانواده خود فراخ گیرید و به برادران خود نیكی كنید.

خداوند را بر این نعمت كه شما را بخشیده است، سپاس گزارید. متحد شوید تا خدا كمكتان كند. نیكویی كنید تا خدا دوستیتان را پایدار كند. از نعمتهای خداداد، یكدیگر را هدیه فرستید.

خداوند در این روز چندین برابر دیگر عیدها پاداش دهد.

این گونه پاداش جز در این روز (غدیر) دیگر نخواهید یافت. نیكویی‏كردن در این روز مال را بسیار كند و عمر را زیاد.

مهربانی كردن باعث رحمت‏خدا شود و مهربانی او. در این روز به برادران و خاندان از مال خدا داده ببخشید، هر اندازه كه بتوانید. همواره چهره خندان دارید. چون به یكدیگر رسیدید، شادمانی كنید، و خدا را بر نعمتهایش سپاس گوئید. بروید و به آنان كه امیدشان به شماست، نیكی بسیار كنید در خورد و خوراك، خود و زیردستانتان یكسان باشید. این یكسانی و مساوات را تا جایی كه توانایی دارید عملی سازید، كه پاداش یك درهم در این روز، صد هزار درهم است و بركت به دست‏خداست.

روزه این روز را نیز خداوند مستحب قرار داده است و در برابر آن پاداشی بس بزرگ نهاده. اگر كسی در این روز، نیاز برادران خود را برآورد - پیش از تمنا و درخواست - و با میل و غبت‏خوبی كند، پاداش او چنان باشد كه این روز را روزه داشته است و شب آن را با عبادت به بامداد رسانیده.

و هركس در این روز به روزه‏داری افطاری دهد، چنان است كه گویی دسته دسته مردم را افطاری داده است...

همین كه به یكدیگر رسیدید همراه سلام، مصافحه كنید و نعمتی را كه در این روز نصیبتان شده است به یكدیگر تبریك گویید. باید این سخنان را آن كه بود و شنید به آن كه نبود و نشنید، برساند. باید توانگران به سراغ مستمندان روند و قدرتمندان به دنبال ضعیفان، پیامبر(ص) مرا به این چیزها امر كرده است‏».(ترجمه این روایت تا اینجا از استاد محمدرضا حكیمی است كه از حماسه غدیر، ص ۷۱ گرفته شده است.) بعد امام(ع) خطبه جمعه را خواند و نماز جمعه را نماز عیدش قرار داد، بعد با فرزند و شیعیانش به منزل امام حسین(ع) برگشت كه غذا آماده كرده بودند و آن شیعیان نیازمند و بی‏نیاز با هدایای او به طرف خانواده خود برگشتند. (بحار الانوار ۹۷: ۱۱۷.)

به امید روزی كه همه مسلمانان بویژه مردم مسلمان ایران روز عید غدیر را بزرگترین عید خود قرار داده و این روزه آنطور كه بایسته و شایسته آن است، گرامی بدارند.

● غدیر در قرآن

الیوم اكملت لكم دینكم‏و اتممت علیكم نعمتی‏و رضیت لكم الاسلام دینا.

مائده: ۳.

امروز (روز غدیر خم) دین شما را به حد كمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام كردم و اسلام را بعنوان دین برای شما پسندیدم.

▪ فصل اول:

جایگاه عید غدیر در مكتب

۱) عید خلافت و ولایت

روی زیاد بن محمد قال:

دخلت علی ابی عبد الله(ع) فقلت:

للمسلمین عید غیر یوم الجمعهٔ والفطر والاضحی؟

قال: نعم، الیوم الذی نصب فیه رسول‏الله(ص) امیرالمؤمنین(ع). مصباح المتهجد: ۷۳۶.

زیاد بن محمد گوید:

بر امام صادق(ع) وارد شدم و گفتم: آیا مسلمانان عیدی غیر از عید قربان و عید فطر و جمعه دارند؟ امام(ع) فرمود:

آری، روزی كه رسول خدا(ص) امیرمؤمنان(ع) را (به خلافت و ولایت) منصوب كرد.

۲) برترین عید امت

قال رسول الله(ص):

یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی و هو الیوم الذی امرنی الله تعالی ذكره فیه بنصب اخی علی بن ابی طالب علما لامتی، یهتدون به من بعدی و هو الیوم الذی اكمل الله فیه الدین و اتم علی امتی فیه النعمهٔ و رضی لهم الاسلام دینا. امالی صدوق: ۱۲۵، ح ۸.

رسول خدا(ص) فرمود:

روز غدیر خم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است كه خداوند بزرگ دستور داد; آن روز برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچمدار (و فرمانده) امتم منصوب كنم، تا بعد از من مردم توسط او هدایت‏شوند، و آن روزی است كه خداوند در آن روز دین را تكمیل و نعمت را بر امت من تمام كرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.

۳) عید بزرگ خدا

عن الصادق(ع) قال:

هو عید الله الاكبر،و ما بعث الله نبیا الا و تعید فی هذا الیوم و عرف حرمته و اسمه فی السماء یوم العهد المعهود و فی الارض یوم المیثاق الماخوذ و الجمع المشهود. وسائل الشیعه، ۵: ۲۲۴، ح ۱.

امام صادق(ع) فرمود:

روز غدیر خم عید بزرگ خداست، خدا پیامبری مبعوث نكرده، مگر اینكه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان و در زمین، روز پیمان محكم و حضور همگانی است.

۴) عید ولایت

قیل لابی عبد الله(ع):

للمؤمنین من الاعیاد غیر العیدین و الجمعهٔ؟

قال: نعم لهم ما هو اعظم من هذا، یوم اقیم امیرالمؤمنین(ع) فعقد له رسول الله الولایهٔ فی‏اعناق الرجال والنساء بغدیر خم.

وسائل الشیعه، ۷: ۳۲۵، ح ۵.

به امام صادق(ع) گفته شد:

آیا مؤمنان غیر از عید فطر و قربان و جمعه عید دیگری دارند؟ فرمود:

آری، آنان عید بزرگتر از اینها هم دارند و آن روزی است كه امیرالمؤمنین(ع) در غدیر خم بالا برده شد و رسول خدا مساله ولایت را بر گردن زنان و مردان قرار داد.

۵) روز تجدید بیعت

عن عمار بن حریز قال دخلت علی ابی عبد الله(ع) فی‏یوم الثامن عشر من ذی الحجهٔ فوجدته صائما فقال لی:

هذا یوم عظیم عظم الله حرمته علی المؤمنین و اكمل لهم فیه الدین و تمم علیهم النعمهٔ و جدد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق.

مصباح المتهجد: ۷۳۷.

عمار بن حریز گوید:

روز هجدهم ماه ذیحجه خدمت امام صادق(ع) رسیدم و آن حضرت را روزه یافتم. امام به من فرمود: امروز، روز بزرگی است، خداوند به آن عظمت داده و آن روز دین مؤمنان را كامل ساخت و نعمت را بر آنان تمام نمود و عهد و پیمان قبلی را تجدید كرد.

۶) عید آسمانی

قال الرضا(ع): حدثنی ابی، عن ابیه(ع) قال:

ان یوم الغدیر فی السماءاشهر منه فی الارض.

مصباح المتهجد: ۷۳۷.

امام رضا(ع) فرمود:

پدرم به نقل از پدرش (امام صادق(ع)) نقل كرد كه فرمود:

روز غدیر در آسمان مشهورتر از زمین است.

۷) عید بی‏نظیر

قال علی (ع):

ان هذا یوم عظیم الشان،فیه وقع الفرج، ورفعت الدرج و وضحت الحجج وهو یوم الایضاح والافصاح من المقام الصراح،ویوم كمال الدین و یوم العهد المعهود...

بحارالانوار، ۹۷: ۱۱۶.

علی(ع) فرمود:

امروز (عید غدیر) روز بس بزرگی است.

در این روز گشایش رسیده و منزلت (كسانی كه شایسته آن بودند) بلندی گرفت و برهان‏های خدا روشن شد و از مقام پاك با صراحت‏سخن گفته شد و امروز روز كامل شدن دین و روز عهد و پیمان است.

۸) عید پربركت

عن الصادق(ع):

والله لو عرف الناس فضل هذا الیوم بحقیقته لصافحتهم الملائكهٔ فی كل یوم عشر مرات...

وما اعطی الله لمن عرفه ما لایحصی بعدد.

مصباح المتهجد: ۷۳۸.

امام صادق(ع) فرمود:

به خدا قسم اگر مردم فضیلت واقعی «روز غدیر» را می‏شناختند، فرشتگان روزی ده‏بار با آنان مصافحه می‏كردند و بخششهای خدابه‏كسی‏كه‏آن روز را شناخته، قابل‏شمارش نیست.

۹) عید فروزان

قال ابو عبد الله(ع):

... و یوم غدیر بین الفطر والاضحی‏و یوم الجمعهٔ كالقمر بین الكواكب.

اقبال سید بن طاووس: ۴۶۶.

امام صادق(ع) فرمود:

... روز غدیر خم در میان روزهای عید فطر و قربان و جمعه همانند ماه در میان ستارگان است.

● منابع

۱) قرآن كریم .

۲) امالی شیخ صدوق، كتابخانه اسلامیه.

۳) قرب الاسناد، عبد الله جعفر الحمیری، آل البیت.

۴) مصباح المتهجد، شیخ طوسی، مؤسسهٔ فقه الشیعه.

۵) وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، مكتبهٔ الاسلامیهٔ.

۶) سفینهٔ البحار، شیخ عباس قمی، اسوه.

۷) جامع الاخبار، محمد سبزواری، آل البیت.

۸) بحار الانوار، علامه مجلسی، دار الكتب الاسلامیه.

۹) حماسه غدیر، محمدرضاحكیمی، مؤلف.

۱۰) اقبال الاعمال، سید بن طاووس مؤسسهٔ الاعلمی.

۱۱) اصول كافی، كلینی، دار الكتب الاسلامیه.

۱۲) الغدیر، علامه امینی دار الكتب الاسلامیه.

---