جهان آینده و عطش آب شیرین

بحران کمبود آب شیرین دیگر صرفاً به مناطق خشک یا نیمه خشک اختصاص ندارد, چرا که شواهد متعددی حکایت از آن دارد که حتی مناطقی که قرن ها با فراوانی آب روبه رو بوده اند, امروزه با مشکلاتی جدی روبه رو هستند تخریب جنگل ها, احداث سدهای عظیم, ورود مواد آلاینده به سفره های زیرزمینی, افزایش جمعیت زمین, مصرف بیش از اندازه آب در عرصه کشاورزی و دامپروری و

بحران کمبود آب شیرین دیگر صرفاً به مناطق خشک یا نیمه خشک اختصاص ندارد، چرا که شواهد متعددی حکایت از آن دارد که حتی مناطقی که قرن‏ها با فراوانی آب روبه‏رو بوده‏اند، امروزه با مشکلاتی جدی روبه‏رو هستند. تخریب جنگل‏ها، احداث سدهای عظیم، ورود مواد آلاینده به سفره‏های زیرزمینی، افزایش جمعیت زمین، مصرف بیش از اندازه آب در عرصه کشاورزی و دامپروری و...

از جمله مواردی است که به عمق این بحران دامن می‏زند. بی‏شک در صورت تداوم این پدیده، باید شاهد مشکلات و پیامدهای جدی‏تری باشیم که تقریباً همه جهانیان را در هر نقطه‏ای تهدید می‏نماید.

آب شیرین که ظاهراً زمانی به عنوان منبعی بادوام و پایان‏ناپذیر شناخته می‏شد، هم‏اکنون در بسیاری از نقاط جهان به ماده‏ای کمیاب تبدیل شده است. در خلال سال‏های ۱۹۴۰ تا ۱۹۸۰ مصرف آب جهان دو برابر شده است. اکنون ۷۰% آب موجود در بخش کشاورزی و دامداری مصرف می‏شود و پیش‏بینی‏ها حکایت از آن دارد که در آغاز هزاره سوم به واسطه افزایش حجم زمین‏های زیر کشت، مصرف آب مورد نیازمان ۲۵ تا ۳۰% افزایش خواهد یافت.

امروزه اکثر نقاط جهان خشک‏سالی‏های کوتاه مدت و یا بلندمدت را تجربه کرده‏اند. در تگزاس، زمین‏ها، حیوانات و مردم، شدیدترین خشک‏سالی ممکن را از دهه ۱۹۳۰ - که در آن بر اثر توفان شن، جامعه کشاورزی آمریکا فرو پاشید - را در حال تجربه کردن می‏باشند. جیره‏بندی آب نیز به مسأله‏ای رایج تبدیل شده است. در حال حاضر، بسیاری از کشاورزان توانایی آبیاری مزارع خود را هم ندارند. آب چاه که از اعماق زمین و سفره‏های پایین دستی استخراج می‏شود، در بسیاری از نواحی غرب ایالات متحده به کالایی ارزشمند تبدیل شده است. در بورکینافاسو که سرزمینی محصور در خشکی در غرب آفریقاست، خشک‏سالی سبب شده تا هزاران نفر مناطق روستایی را ترک و به کارگرانی با دستمزدهای پایین در شهرها تبدیل شوند.

چرابونجی، شهری در شمال هند که با هزار اینچ بارندگی سالانه، بیشترین میزان بارندگی در جهان را به خود اختصاص داده است، در شرایطی قرار گرفته که مردم این شهر کوهستانی در دامنه هیمالیا، اغلب برای دستیابی به آب شرب مسافت‏هایی طولانی را طی می‏کنند و حتی به منظور صرفه‏جویی، هفته‏ای تنها یک بار استحمام می‏کنند و حتی در آبیاری مزارع خود هم با مشکلاتی مواجه می‏باشند.

به واسطه چنین مسایلی است که دیگر جای تعجبی باقی نمی‏ماند که سازمان ملل در گزارش جدید خود، نه نفت بلکه آب را دلیل جنگ‏های آینده بداند. گزارش‏ها بیانگر آن است که هم اینک یک میلیارد نفر از ساکنان زمین به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند.

هفتاد و پنج سال پیش بود که آلدو لپولد، دلتای کلورادو را به عنوان منطقه‏ای بکر با حیات وحش قابل توجه و حجم زیاد آبزیان در اعماق آب‏های آن توصیف نمود، اما امروزه به واسطه احداث سد بر روی این رودخانه و انتقال آب آن به غرب آمریکا، این دلتا به زمین باتلاقی با سطحی نمکین و حوضچه‏هایی کثیف تبدیل شده است. ساندرا پوستال در نشریه «پیپل اند پلانت» می‏نویسد: «با افزایش میزان مصرف مردم است که آب بیشتر و بیشتری به شهرها، کارخانه‏ها و بخش صنعت و مزارع انتقال می‏یابد و در این روند است که آب کارکردهای اکولوژیکی و طبیعی خود را از دست می‏دهد. امروزه رودخانه نیل در شمال شرق آفریقا، گنگ در هند، آمودریا و سیردریا در دهانه دریاچه آرال، رودخانه زرد در چین و رود کلورادو از جمله مهم‏ترین رودخانه‏هایی هستند که بر روی آنها سدهایی احداث شده و در نتیجه انتقال و انحراف آب، در بسیاری از دوره‏های زمانی، هیچ آب شیرینی به دریاها وارد نمی‏شود. در چنین مناطقی است که شاهدیم، درگیری و خصومت بین کشورها بر سر آب بروز و ظهور بیشتری دارد.

طبق گزارش پیتر ساگ، مدیر برنامه‏ریزی انجمن آمورت که از سازمان‏های امدادی می‏باشد، در نتیجه تخریب جنگل‏های شمال بورکینافاسو، ۵۰% جنگل‏های این منطقه از بین رفته است. وی در این‏باره می‏گوید: «زمانی که پوشش جنگل‏ها نابود می‏شود، دیگر زمین قادر به جذب آب باران نیست، سپس خاک این مناطق در معرض بادهای گرم قرار گرفته و رفته رفته خاک‏های سطحی این مناطق از بین می‏رود.»

چرابونجی که زمانی به عنوان مرطوب‏ترین منطقه جهان شناخته می‏شد هم‏اکنون در نتیجه پدیده تخریب جنگل‏ها به یک بیابان تبدیل شده است. گسترش فزاینده شبکه‏های حمل و نقل، افزایش جمعیت و فراگیر شدن نظام‏های نوین آموزشی، همه و همه سبب شده تا بومیان این منطقه دیگر اعتقادی به تقدس جنگل‏ها نداشته باشند. از همین روست که در این منطقه، در روندی خیره‏کننده شاهد نابودی جنگل‏ها بوده‏ایم تا هم اینک این منطقه شرایطی همانند یک خشک‏سالی جدی را تجربه کند. در نتیجه فقدان پوشش جنگلی است که بارندگی‏ها، خاک‏های سطحی را نابود کرده و به منابع آب آسیب وارد نموده است تا آن جا که در تابستان شاهدیم که روستاییان برای دسترسی به آب شیرین با مشکلات جدی روبه‏رو هستند.

دیگر عامل اصلی خشک‏سالی‏ها را می‏توان «انقلاب سبز» برشمرد؛ مفهومی که غربیان در دهه هفتاد و با هدف رهایی جهان سوم از فقر و قحطی مطرح نمودند. در نتیجه این انقلاب، مصرف آب زراعی گسترش قابل توجهی یافت تا آن‏جا که حتی آب‏های زیرزمینی در برخی نواحی کاملاً به اتمام رسید.

در حال حاضر، اکثر آب شیرین در ایالات متحده صرف پرورش احشام می‏شود که از نتایج آن، کمبود شدید آب در این کشور است. این میزان مصرف به حدی است که فرگوسن از فعالان برجسته محیط زیست و نویسنده کتاب «گاوهای مقدس در آبشخورهای عمومی» می‏نویسد: «اگر گاوها را از جامعه آمریکا بیرون ببریم، میزان آب‏های داخلی این کشور به میزان آب‏های سال‏های پیش از دهه اول قرن بیستم می‏رسد.»

طبق نظر جرمی ریفکین، حدود نیمی از آب مصرفی در ایالات متحده، صرف کشت محصولات کشاورزی می‏شود که به مصرف احشام می‏رسد، به طوری که تولید یک پوند گوشت استیک، نیازمند صدها گالن آب می‏باشد تا در نتیجه این مصرف، محصولات زراعی به حد کافی کشت شود و سپس به مصرف گاوها برسد.

فرانسیس مورلپه نویسنده کتاب «رژیم غذایی برای سیاره کوچک» می‏نویسد: «آب مصرفی برای تولید ده پوند گوشت، برابر با مصرف یک سال آینده خانواده وی است.»

اما تولید احشام صرفاً مشکلی برای جوامع صنعتی نیست. در کشوری چون مالی یعنی کشوری که حدود ۴۰ میلیون گاو و گوسفند در آن وجود دارد، شاهدیم که احشام برای سیر شدن، به هر جای سرسبزی پای می‏گذارند که نتیجه آن تخریب جنگل‏ها، خشک‏سالی و بیابان‏زایی است. در حال حاضر، سطح سفره‏های آب‏های زیرزمینی این کشور هفتاد و پنج فوت پایین افتاده است و این روند کماکان ادامه دارد.

جان روبینز، مؤسس سازمان نجات زمین مدعی است که تولید یک پوند پروتئین گوشتی نیازمند پانزده برابر آب، در مقایسه با تولید یک پوند پروتئین گیاهی است. آمارها بیانگر آن است که یک آمریکایی از طبقه متوسط، سالانه بیش از یک تن غلات و دانه‏های گیاهی مصرف می‏کند که ۸۰% آن به طور غیرمستقیم یعنی توسط احشام مصرف می‏شود و سپس گوشت آنها به مصرف مردم می‏رسد.

بی‏شک افزایش فزاینده جمعیت جهان مسأله تغذیه را به موضوعی دردسر آفرین تبدیل می‏سازد.

با این اوصاف، دیگر آب کشاورزی، منبعی پایان‏ناپذیر نیست. دانشمندان اخیراً موارد متعددی را ارائه نموده‏اند که براساس آن استفاده از آب چاه‏ها در دامداری‏ها سبب شده تا سطح آب‏های زیرزمینی به ویژه در مناطق نیمه خشک به شدت کاهش یابد. همچنین آنها مدعی‏اند که مسایلی چون تخریب جنگل‏ها، چرای بی‏حساب و کتاب دام‏ها و ورود علف‏های غیربومی از دلایل اصلی گسترش بیابان‏ها در سطح جهان است.

در برخی از چاه‏های عمیق نیز مخلوط شدن مواد معدنی سنگین و به ویژه نمک با آب، سبب شوری و ناباروری زمین‏ها شده است. هم‏اکنون استرالیا نمونه‏ای بارز از این پدیده محسوب می‏شود.

خلاصه این که بحران کنونی آب انعکاس پدیده‏ای بیش از وجود محیط زیست نامتعادل و یا استفاده نادرست از منابع می‏باشد. به عبارت دیگر، این بحران را می‏توان انعکاس خشک‏سالی روحی و معنوی بشریت برشمرد.

محسن داوری

رور جونز

منبع: WWW.resurgence.org