عراق فاجعه قابل پرهیز

بلر موفق شد حزب کارگر را از نو شکل دهد و سه دوره پیاپی با کسب پیروزی در انتخابات عمومی در مقام ریاست حزب و نخست وزیری باقی بماند پیروزی درخشانی که هیچ یک از روسای پیشین حزب کارگر در رسیدن به موفقیتی نظیر آن کامیاب نشدند اما این جا باید پرسید هدف بلر چه بود

در مقایسه عملکرد دوران صلح نخست وزیرهای بریتانیا از پایان جنگ جهانی دوم به این سو، تنها شمار اندکی از آنها توانسته اند دستاوردهای قابل توجهی داشته باشند و این موجب می شود قضاوت تاریخ به سود دوران نخست وزیری تونی بلر تغییر کند.

برای مثال در مقایسه عملکرد بلر با آمار درهم و برهم دولت محافظه کار پیشین به نخست وزیری جان میجر حتی می توان دولت بلر را موفق ارزیابی کرد، اما در مقایسه با توقعاتی که در سال ۱۹۹۷ از دولت جدید بریتانیا وجود داشت (در دورانی که جنگ عراق هنوز وارد معادلات نشده بود) یا با قرار دادن مبنای این قضاوت تاریخی بر وضعیت امروزی جامعه بریتانیا، ۱۰ سال دوران نخست وزیری بلر را باید فرصتی از دست رفته قلمداد کرد؛ دورانی که وعده های بسیاری داده شد اما در قیاس با وعده های بسیار، تنها دستاوردهای اندکی حاصل شد.

البته بلر موفق شد حزب کارگر را از نو شکل دهد و سه دوره پیاپی با کسب پیروزی در انتخابات عمومی در مقام ریاست حزب و نخست وزیری باقی بماند؛ پیروزی درخشانی که هیچ یک از روسای پیشین حزب کارگر در رسیدن به موفقیتی نظیر آن کامیاب نشدند. اما این جا باید پرسید هدف بلر چه بود؟

نمی توان انکار کرد که یک دهه رونق اقتصادی پایدار و ثبات اقتصادی که در سال های اخیر در بریتانیا نظیر نداشته است دستاورد بزرگی برای دولت بلر محسوب می شود ولو اینکه گوردون براون معمار و طراح اصلی تمام این برنامه های موفق اقتصادی بوده باشد.

در زمینه دستاوردها مربوط به قانون اساسی، می توان گفت سیاست دولت بلر در اعطای قدرت و مسوولیت بیشتر به بخش های محلی در اسکاتلند و ولز، لااقل در کوتاه مدت موفقیت آمیز بوده است هرچند که ممکن است برخی این اقدام بلر را در جهت دفاع از خود بدانند تا کنار گذاشتن چالش های مخرب ملی که تمامیت ارضی بریتانیا را (لااقل در مورد اسکاتلند) به خطر انداخته اند. و همین طور درباره ایرلند شمالی به رغم اینکه بلر پروسه اعطای اختیارات بیشتر به نهادهای محلی را آغاز نکرده، مذاکرات دولت او موسوم به «توافق جمعه خوب» گام مهمی در آغاز تحولات اساسی به منظور بهبود شرایط در این باره به شمار می رود.

اما با این همه دوران بلر دوران سودمندی ارزیابی نمی شود چرا که سوءاستفاده از انتشار برخی اطلاعات به نحوی که تنها به سود دولت بلر باشد و همچنین به خدمت گرفتن شمار زیادی از مشاوران انتصابی (در برابر آنهایی که انتخاب می شوند) از جمله اقدامات دولت بلر به شمار می رود که به زیان دموکراسی بوده است.

۱۰ سال حکومت گردانی بلر به سبک و سیاق رئیس جمهورها به شدت به اتوریته و قدرت مجلس عوام آسیب رسانده و اکنون اصلاحات تاثیرگذار در مجلس اعیان نیز تنها رویایی دور از دسترس برای بریتانیا محسوب می شود. حقیقت این است که توقعات سال ۱۹۹۷ کاملاً غیرواقع بینانه بودند. مردم در شادی اینکه بالاخره پس از مدت ها از شر دولت های کهنه و بی مایه محافظه کاران خلاص شده اند، امیدهای واهی به دولت جدید حزب کارگر بستند که دور از حقیقت بود.

● مشکلات ریشه دار

در این میان ماشین تبلیغات دولت بلر با ادعاهایی که از سر هیجان ناشی از پیروزی بیان می کرد، در گسترش این امیدهای غیرواقعی مقصر بود. آنها اعلام می کردند که نخست وزیری بلر آغاز دوران تازه ای است و چنین شعاری شرایطی را پدید می آورد که در آن خیال پردازی غیر قابل اجتناب است.

در حقیقت، مشکلات ریشه داری که در ساختار نظام اداری، بهداشت، آموزش و حمل و نقل وجود داشت در کنار مسائلی مانند جرایم، مشکلات جوانان، پوسیدگی بافت های شهری، محرومیت در مرکز شهر و بسیاری مشکلات دیگر، فارغ از این که چه دولتی سرکار باشد، هرگز ممکن نبود طی ۱۰ سال حل شوند.

حتی با این همه، پیشرفت هایی ولو جزیی در حل هریک از این مشکلات که بتوان آن را نتیجه ۱۰ سال فعالیت دولت بلر دانست به نحو حیرت انگیزی اندک هستند و این به ویژه در بین طبقات ضعیف جامعه بیشتر قابل رویت است. در اینجا باید پرسید که اگر حزب کارگر برای خدمت و رسیدگی به وضعیت چنین افرادی نیست پس به چه کاری می آید؟

البته باید اعتراف کرد که تعریف حداقل دستمزدها در سطحی قابل قبول گامی درست در این جهت بوده است، اما به رغم این و برخلاف تبلیغات دولت بلر که با استفاده مکرر از آمارها، از پیشرفت های بزرگی خبر می داد که در زمینه حل مشکلات بهداشت، آموزش، کاهش جرم و از این قبیل به دست آمده، امروز کمتر بریتانیایی پیدا می شود که این تبلیغات را پذیرفته باشد. در واقع حجم تبلیغات و تکرار آمارها به حدی بود که بیشتر مردم بریتانیا را منزجر می کرد.

برای بسیاری از افرادی که در محله های محروم مرکز شهر زندگی می کنند، کاهش ناامنی ناشی از وقوع جرایم، کاهش بی نظمی و تخریب اموال عمومی و کاهش رفتارهای ضد اجتماعی مساله ای تقریباً نامفهوم است.

به رغم پول زیادی که در سیستم بهداشت تزریق شده، خدمات بهداشتی هنوز ضعیف هستند. در مدارس، ساختمان های جدید شرایط بهتری را برای کلاس های درس فراهم کرده اند اما فشار بر معلم ها افزایش یافته است و دانش آموزان ناچار به پرداخت شهریه های سنگین تری هستند. با این حال معدودی از اساتید دانشگاه از بهبود شرایط در دانشگاه ها خبر می دهند.

پزشکان، پرستاران، نیروهای پلیس، معلم ها و بسیاری از اقشار دیگر از جمله کسانی هستند که بیش از پیش از بوروکراسی و نظام اداری ظالمانه جدید و از فرهنگ کنترل که در دولت بلر باب شده، رنج می برند.

در کل می توان گفت دولت بلر در حالی صحنه را ترک می کند که فهرست بلندبالای مشکلات بریتانیا همچنان بر جای خود باقی است و به واسطه عملکرد او نه دیگر مردم به سیاست های حزبی اعتماد دارند و نه حتی سیاستمداران حزب کارگر چنین اطمینان به نفسی دارند که ادعا کنند می توانند مشکلات اجتماعی بریتانیا را بهتر از حزب محافظه کار حل کنند.

با این حال آن چه قضاوت نهایی آیندگان را درباره بلر و دوران نخست وزیری اش شکل خواهد داد، بیش از مشکلات داخلی، فاجعه جنگ در عراق است. عراق برای همیشه در تاریخ نخست وزیری بلر پررنگ و به رنگ سرخ باقی خواهد ماند. جنگ عراق فاجعه ای بود که می شد از آن اجتناب کرد، اما چنین نشد و به همین خاطر نشان آن برای همیشه بر بلر ماند.تنها یک جمله می تواند توصیف کننده عمق شکست بلر در جمع بندی کل دوران نخست وزیری اش باشد؛ برای آنتونی ایدن کانال سوئز، برای چمبرلین معاهده صلح با هیتلر و برای بلر عراق.

ایان کرشاوہ

استاد تاریخ مدرن در دانشگاه شفیلد

منبع: بی بی سی