مرا نترسان, حیوان

اگر خودتان یا فرزندتان از حیوانات وحشت دارید, بخوانید

ترس از حیوانات مشکلی است که شاید خیلی از ما کوچک و بزرگ با آن مواجه باشیم. خیلی از افراد وقتی با گربه یا سگی روبرو می‌شوند تپش قلب می‌گیرند و حالشان بد می‌شود...

خیلی از این ترس‌ها یا فوبیاها از دوران کودکی در افراد شکل می‌گیرد مثلا مادری که از حیوان خاصی می‌ترسد ناخودآگاه این ترس را به کودکش هم منتقل می‌کند.

از طرفی دیگر، متاسفانه در کشور ما آنگونه که باید، آموزش‌های لازم درباره رفتار با حیوانات داده نمی‌شود و شاید همین مساله باعث شده که خیلی از کودکان یا از حیوانات فراری‌ باشند یا آنها را آزار دهند. در «پرونده» این هفته درباره این ترس خاص با متخصصان صحبت کرده‌ایم.

● شوکت حجت دوبلور:

ترس‌هایمان را به بچه‌هایمان منتقل نکنیم

شوکت حجت از دوبلوران با سابقه‌ای است که تا به حال مدیریت بسیاری از انیمیشن‌های معروف را به عهده داشته است. از جمله آنها می‌توان به شکرستان، دانشمندان ایرانی، میتی‌کومان و... اشاره کرد. او درباره تاثیر صدا روی جان گرفتن شخصیت‌های کارتونی و تاثیر این جان گرفتن روی کم‌کردن ترس کودکان از این طریق برایمان گفته است.

▪ صدا در کارتون‌ها چه تاثیری در تعدیل ترس کودکان از حیوانات مختلف دارد؟

طبیعی است که تاثیر زیادی دارد اما به نظر من در وهله اول باید سوژه و داستان مناسب باشد مثلا نمی‌شود روی یک گرگ زشت و بد ادا، صدای خوب بگذاریم! باید همه چیز درست در کنار هم قرار بگیرد تا برای کودکان قابل‌باور و پذیرش باشد. متاسفانه گاهی در کارهایمان آنقدر عجله می‌کنیم که کیفیت فدای کمیت می‌شود و به همین دلیل گاهی بعضی از کارها خوب از آب در نمی‌آید و کودکان آنگونه که باید، از انیمیشن‌ها استقبال نمی‌کنند. کارتون و دوبله آن روی ذهن بچه‌ها اثر مهمی می‌گذارد.

▪ به‌نظر شما ترس کودکان از حیوانات چگونه به‌وجود می‌آید و والدین چه تاثیری در تعدیل این ترس دارند؟

به‌نظرم ترس از حیوانات عمدتا اکتسابی است چون کودک در بدو تولد ترس را نمی‌شناسد و بعدها با توجه به شرایط و عکس‌العمل‌هایی که از اطرافیان (مخصوصا والدینش) می‌بیند، او نیز واکنش نشان می‌دهد و می‌ترسد مثلا خود من از سوسک نمی‌ترسیدم اما وقتی مدتی با کسی که از سوسک می‌ترسید زندگی کردم، ناخودآگاه ترس او پس از مدتی به من هم منتقل شد. به نظر من حتی اگر از چیزی می‌ترسیم، نباید در مقابل کودکمان واکنش نشان دهیم.

▪ خانم حجت! چرا در کارتون‌های ما رفتار با حیوانات آنگونه که باید آموزش داده نمی‌شود؟

چون خیلی‌وقت‌ها مسائل مالی مهم‌تر از هر چیز دیگری است. متاسفانه نه‌تنها در مورد حیوانات، بلکه درباره خیلی از چیزهای مهم زندگی مثل محیط‌زیست به کودکان آموزش‌های لازم داده نمی‌شود. کودکان امروز خیلی کم درباره محیط‌زیست می‌دانند.

▪ شما چه راهکاری برای رهایی از فوبیاهای مختلفی که در کودکان وجود دارد پیشنهاد می‌کنید؟

به نظر من محیط در ایجاد فوبیاها تاثیر بسیاری دارد اما می‌توانیم با وقت گذاشتن وحرف زدن با کودکان این فوبیاها را از بین ببریم. البته قطعا کارتون‌ها و دوبله آنها نیز در این مورد بسیار نقش دارند و می‌توانند کودکان را از باورهای غلط دور کنند.

● حرف اول

دکتر حامد محمدی‌کنگرانی

روان‌پزشک، عضو کمیته روان‌درمانی و رسانه انجمن روان‌پزشکان

آنها ترسیدن را بلد نیستند

ما یادشان می‌دهیم!

وقتی بچه‌ها به دنیا می‌آیند، از چیزی نمی‌ترسند و اصلا با واژه «ترس» آشنا نیستند. یک کودک یکی،‌دو ساله حتی ممکن است دم‌ گربه‌ای را بگیرد و داخل دهانش کند. کودک کم‌کم و به مرور زمان با ترس آشنا می‌شود چون ترسیدن یک نوع مکانیسم دفاعی است که برای ادامه زندگی لازم است اما پدر و مادر‌ها باید سعی کنند در مقابل فرزندشان رفتار خود را کنترل کنند چراکه رفتار و واکنش‌های آنها روی کودکان بسیار اثر می‌گذارد؛ مثلا ما با تنبیه کردن فرزندمان در اتاق تاریک باعث می‌شویم او از تاریکی بترسد پس رفتارها و حتی کلام پدر و مادر در ترسیدن کودکان از چیزهای مختلف نقش دارد.

این را هم باید اضافه کنم که متاسفانه در کشور ما بحث دوستی با حیوانات زیاد مطرح نیست. ما باغ‌وحش تروتمیز و استانداردی نداریم که بتوانیم کودکانمان را به آنجا ببریم تا از نزدیک حیوانات را ببینند یا لمس کنند. فقط یاد گرفته‌‌ایم بگوییم به فلان حیوان دست نزن کثیفه، گازت می‌گیره، می‌خوردت و... اما در خیلی از کشورها بچه‌ها به راحتی می‌توانند به حیوانات نزدیک شوند و به آنها غذا بدهند و از همان کودکی می‌آموزند که چطور با محیط‌زیست و حیوانات آشنا شوند و دوست باشند. بچه‌ها باید یاد بگیرند حیوانات هم مانند انسان‌ها حق حیات دارند. در این میان کارتون‌ها نیز نقش بسزایی ایفا می‌کنند. کارتون‌های والت‌دیزنی واقعا برای بچه‌ها جذاب‌اند و بچه‌ها خیلی راحت با شخصیت‌های آن ارتباط برقرار می‌کنند و برایشان جالب است. مثلا کارتون اسباب‌بازی نشان داد بچه‌ها باید مراقب اسباب‌بازی‌هایشان باشند یا «نمو» به کودکان آموزش می‌داد همه موجودات زنده به آزادی و استقلال نیاز دارند یا در کارتون «گربه و سگ» کاملا مفاهیم انسانی وجود داشت بنابراین تصویرسازی چه در کتاب‌های داستانی و چه در کارتون‌ها در این مورد بسیار موثر و مهم هستند. خیلی از افراد ممکن است در موقعیتی قرار بگیرند که مجبور شوند چند روزی را به مکانی بروند که در آنجا حیوان زندگی می‌کند. برای اینکه فرد آرامش بیشتری در آن محل داشته باشد، باید قرص ضداضطراب مصرف و تا جایی که می‌تواند خودش را کنترل کند اما اگر مجبور باشد طولانی‌مدت در آنجا بماند، باید از قبل دوره درمانی را طی کند. به هر حال این ترس قابل درمان است مثلا من بیماری داشتم که به شدت از گربه می‌ترسید و مادر شوهرش برعکس عاشق گربه بود و گربه‌های زیادی هم در خانه داشتند. این خانم مجبور شد برای غلبه بر این ترس ۶ ماه دوره درمانی را طی کند و حالا به جایی رسیده که از گربه نمی‌ترسد. به هر حال می‌شود با رفتاردرمانی این مشکل را حل کرد و مطمئن بود که درمان قطعی دارد.

● سارا نامجو کارگردان انیمیشن‌:

شیرشاه و تام و جری دروغ نمی‌گویند

سارا نامجو کارگردان انیمیشن است و تا به‌حال کارهای زیادی را ساخته که از مهم‌ترین آنها می‌توان به «لالایی‌های ایرانی» که مدتی است از شبکه پویا پخش می‌شود اشاره کرد.

▪ فکر می‌کنید ترس از حیوانات در کودکان از کجا و چطور به وجود می‌آید؟

کودکان در مرحله اولیه از شناخت خود و جهان قرار دارند و هنوز همانند انسان‌های بالغ، نمی‌توانند تفاوت چندانی بین وجود خود، طبیعت و محیط اطراف قائل شوند. به همین علت ویژگی‌های خود و محیط را (از جمله موجودات دیگر) یکی می‌دانند. در دنیای آنها حیوانات می‌توانند حرف بزنند، بازی کنند، لباس بپوشند و مدرسه بروند. از این رو می‌توان مطمئن بود ترس از حیوانات به صورت ذاتی و بالفطره در کودکان وجود ندارد و ترسی صددرصد اکتسابی و آموختنی است که متاسفانه بزرگسالان آن را به کودک می‌آموزند.

▪ نقش والدین در تعدیل شدن این ترس چقدر است؟

ترس از حیوانات عمدتا از طریق اطرافیان و والدین به بچه‌ها آموخته می‌شود. خیلی از والدین به دلیل روحیه مراقبت‌گری که دارند، سعی می‌کنند فرزندشان را از ارتباط سالم با طبیعت بازدارند. البته دلایل آنها به نظر گاهی منطقی می‌رسد زیرا تماس با برخی حیوانات ممکن است به علت واکنش حیوانات و همینطور بعضی آلودگی‌هایی که با خود حمل می‌کنند، سلامت کودک را تهدید کند. اما ارتباط توام با احتیاط و حساب شده با حیوانات یک موضوع است و ترس توام با نفرت که در بعضی خانواده‌ها نسبت به حیوانات وجود دارد، موضوع دیگر. وقتی والدین از ترس دیدن یک سوسک یا موش جیغ و فریاد به راه می‌اندازند، کودک که توان تمییز بین موش و مثلا

گربه بی‌آزار خیابان ندارد، این نفرت را در ذهنش تعمیم می‌دهد و می‌آموزد که از حیوانات متنفر باشد. همینطور آزار دادن حیوانات از رفتار‌های نابهنجاری است که برخی پدر و مادرها سعی در پیشگیری از آن نمی‌کنند، در حالی که در تعالیم دینی‌مان هم بر حقوق حیوانات به عنوان آفریدگان خداوند تاکید شده است.

▪ کارتون‌ها چقدر می‌توانند این ترس را در کودکان کاهش دهند؟

اینکه انیمیشن‌ چقدر در کاهش ترس موثر است باید بگویم بسیار و شاید در حدی که فقط قصه‌ها می‌توانند رقیبش باشند. سال‌هاست که انیمیشن‌ها، محبوب‌ترین رسانه نزد کودکان هستند و تقریبا همه سازندگان آن در همه جای دنیا می‌دانند که می‌توان مسائل آموزشی و تربیتی را به‌راحتی از این طریق به کودکان فهماند.

▪ چرا در انیمیشین‌های ایرانی، دوستی با حیوانات و برخورد با آنها کمتر دیده می‌شود؟

اتفاقا این موضوع در انیمیشن‌های ایرانی بسیار وجود دارد. اصلا اگر شخصیت‌های حیوانی را از انیمیشن بگیریم، دوسوم صنعت انیمیشن در ایران و جهان تعطیل خواهد شد. ما در ادبیاتمان نیز داستان‌های زیادی با محوریت شخصیت‌های حیوانی داریم. «کلیله و دمنه» معروف‌ترین نمونه آن است. البته تا همین اواخر کیفیت ساخت انیمیشن‌های ایرانی پایین بود و توان رقابت با نمونه‌های خارجی را نداشت که خوشبختانه این کیفیت روز به روز بهتر می‌شود. یادمان باشد فیلمنامه‌نویس ما در همان فرهنگی زندگی کرده که در آن حتی آزار حیوانات در بعضی خانواده‌ها چندان غیرطبیعی تلقی نمی‌شود و بنابراین باید ابتدا معضل حیوان‌آزاری و تبعات ناگوار روانی و فرهنگی آن درشت‌نمایی و روی آن کار فرهنگی انجام شود تا برای فیلمنامه‌نویس هم به‌عنوان یک موضوع قابل‌بحث در ارجحیت قرار گیرد.

▪ دوبله روی انیمیشن‌هایی که درباره حیوانات است، چقدر در تعدیل این نوع ترس نقش دارد؟

اگر منظور سخنگویی حیوانات است بسیار بااهمیت است اما نکته مهمی در این باره وجود دارد؛ بازیگری اصل مهمی در باورپذیری نقش حیوانات است. در واقع نه فقط صداهای خوب و خوش‌آهنگ بلکه توان بازی یک نقش صحیح باید جزو ویژگی‌های گویندگان انیمیشن در نظر گرفته شود. در مهد تولیدات انیمیشن در جهان، معروف‌ترین بازیگران ایفاکننده نقش‌های شخصیت‌های انیمیشن‌ می‌شوند زیرا باورپذیر شدن نقش، بی‌اغراق تا ?? درصد به عهده صداپیشگان است.

▪ چرا انیمیشن‌هایی مانند شیر شاه، نمو، تام و جری و... هنوز که هنوز است برای بچه‌ها جذاب‌اند؟

چون «تام و جری» و «شیرشاه» و سایر انیمیشن‌های موفق دنیا به کودکان دروغ نمی‌گویند، معلم‌مدار نیستند و سعی در خوراندن خوراک آموزشی و تربیتی و تبلیغاتی به کام کودک ندارند. داستان‌هایی را روایت می‌کنند که برای کودک قابل تجربه است، حس شیطنت را در او ارضا می‌کنند و ضمنا در همه آنها بعد از سپری شدن ماجراها و اتفاق‌های مختلف، این دوستی‌هاست که پایدار می‌ماند. بدی‌ها تنبیه می‌شوند و خوب‌ها قدر می‌بینند. در این انیمیشن‌ها حیوانات که کودکان با آنها همذات‌پنداری زیادی دارند، از پس آزمون‌ها برمی‌آیند. آنها به اندازه کافی هیجان و شادمانی برای کودک تولید می‌کنند نه کمتر و نه بیشتر و بیش از همه از کمدی موقعیت بهترین بهره را می‌برند یعنی تنها نوع کمدی که برای کودک بسیار نشاط‌آور است اما در ایران اغلب این اتفاق نمی‌افتد. انیمیشن‌ها دقیقا برای کودک ساخته شده‌اند و بنا دارند کودکان را سالم بار بیاورند.

مجتبی ظرفیان دامپزشک و مجری برنامه‌های کودک

خرگوش با یک تبخال می‌میرد،

گربه با یک قرص

مجتبی ظرفیان را بیشتر مخاطبان تلویزیونی با نام «عمو مهربان» می‌شناسند. او علاوه بر اجرای برنامه‌های کودک در تلویزیون، دامپزشک هم است و بی‌ارتباط نبود که با او در ارتباط با این گزارش صحبت کنیم.

▪ فکر می‌‌کنید ترس از حیوانات در کودکان از کجا و چطور شروع می‌شود؟

فکر می‌کنم از اتفاق‌های خیلی ساده شروع می‌شود. مثلا بچه‌‌ای که یک بار در تاریکی گیر می‌افتد، ممکن است در آینده از تاریکی بترسد و نتواند بر این ترس غلبه کند. به این گونه ترس‌ها «فوبیا» می‌گویند. مثلا ممکن است کسی فوبیای گربه یا فوبیای سگ داشته باشد. حتی من خیلی از افراد بزرگسال را می‌بینم که فوبیای مرغ و خروس دارند و وقتی با این پرنده‌ها مواجه می‌شوند، خودشان را به بلندترین نقطه می‌رسانند تا با آنها برخورد نداشته باشند.

▪ به‌نظر شما چطور می‌شود بر این ترس غلبه کرد؟

فکر می‌کنم آموزش، آن هم از دوران کودکی، بهترین راهکار باشد. مثلا در بسیاری از کشورها، بچه‌ها خیلی راحت در محل‌‌هایی که حیوانات هستند، رفت‌وآمد می‌کنند و حتی به آنها غذا می‌دهند. به این ترتیب دیگر ترسی در آنها ایجاد نمی‌شود اما در ایران حیوانات گاهی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و طبیعتا جرات نمی‌کنند با آدم‌ها روبرو شوند.

▪ نقش کارتون‌ها را در تعدیل این‌گونه ترس‌ها در کودکان چطور ارزیابی می‌کنید؟

به نظرم کارتون‌ها در این زمینه نقش بسزایی دارند. مثلا زمانی که مجموعه اسکیپی پخش می‌شد، خیلی از بچه‌ها آرزو داشتند یک کانگورو داشته باشند. این مساله نشان می‌دهد نمایش‌های این‌گونه برنامه‌ها به کم شدن ترس‌ از حیوانات بسیار کمک می‌کند.

▪ آیا حیوانات هم متوجه ترس افراد می‌شوند؟

بله، حیوانات از چشم‌ها و حالت‌های افراد می‌توانند متوجه اضطراب آنها شوند و خودشان را برای هرگونه واکنشی آماده می‌کنند. مثلا فردی که از سگ ترسیده، ممکن است به طرف او چوب پرت کند و او قاعدتا واکنش نشان خواهد داد بنابراین بهتر است اگر کسی از حیوانی هم می‌ترسد، سعی کند در مقابل آن آرام باشد و خونسردی خود را حفظ کند.

▪ شما چه راهکاری را برای کمتر شدن این‌گونه ترس‌ها پیشنهاد می‌کنید؟

ببینید، هرکسی ممکن است از چیزی بترسد. مثلا اگر کودکی از حیوانی می‌ترسد، بهتر است به کمک دیگران کم‌کم حساسیت‌زدایی برایش انجام شود تا بتواند بر ترسش غلبه کند چون در آینده می‌تواند مشکلات فراوانی برایش ایجاد کند و باعث اختلال‌هایی در زندگی او شود.

▪ از بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان بگویید. خیلی از پدر و مادرها از این‌ بیماری‌ها وحشت دارند و به همین علت اجازه نمی‌دهند کودکانشان به حیوانات نزدیک شوند.

بیماری‌های زیادی بین انسان و حیوان مشترک است که خطرناک هم می‌توانند باشند مثل آنفلوانزای مرغی، اما یک مساله دیگر هم وجود دارد؛ اینکه ممکن است ما بیماری‌مان را به حیوانات منتقل کنیم؛ مثلا خرگوش بر اثر تبخال می‌میرد و یک گربه ممکن است با خوردن یک قرص اشتباه تلف شود.

● حرف آخر

دکتر نسرین امیری

روان‌پزشک

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌بهزیستی و توانبخشی

درمان ترس به روش حساسیت‌زدایی

ترس از حیوانات زمینه ژنتیکی دارد و هر ژنی در محیط خودش بزرگ می‌شود بنابراین والدین به راحتی می‌توانند ترس خود از حیوانات را به فرزندانشان منتقل کنند. به‌خصوص افراد مضطرب بیشتر باعث بروز این ترس در کودکانشان می‌شوند. خیلی از افراد، برای از بین رفتن این ترس، آموزش را پیشنهاد می‌کنند در صورتی که آموزش کلامی کارآمد نیست چون این‌گونه ترس‌ها بیشتر با هیجان همراه هستند. ما باید رفتارهایمان را تغییر دهیم. مثلا بچه‌‌ای که می‌بیند مادر یا پدرش از گربه می‌ترسند و با دیدن آن مضطرب می‌شوند، ناخودآگاه از گربه می‌ترسد در حالی که باید با رفتارهایمان به بچه‌ها بیاموزیم حیوانات هم حق زندگی دارند و باید این حق را برای آنها قائل شویم.

علاوه بر این، می‌توانیم با حساسیت‌زدایی، این ترس را از خودمان و کودکانمان دور کنیم یا از روش فلوتینگ (غوطه‌ورسازی) استفاده کنیم. در این روش از کسی که مثلا از گربه می‌ترسد، خواسته می‌شود یک گربه را بغل کند. در این صورت ترسش می‌ریزد. البته من روش حساسیت‌زدایی را ترجیح می‌دهم.

باید بگویم کارتون‌ها هم در تعدیل این ترس نقش موثری دارند. مثلا هاچ، زنبورعسل، به کودکان آموخت زنبور مزایایی برای انسان و چه زندگی شگفتی در طبیعت دارد. به هر حال حیوانات هم برای خودشان حق حیات دارند و باید به آنها درست نزدیک شویم.

محبوبه ریاستی