مشهد مقدس قلب ایران

خراسان رضوی هرچند از جاذبه‌ای بسیار زیادی برخوردار است اما وجود مرقد مطهر آقا علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) بزرگترین انگیزه سفر به این استان است. وجود بارگاه روحانی و ملكوتی رضوی باعث شده است كه هرساله میلیونها نفر از داخل و صدها هزار نفر از خارج از كشور به این استان و شهر مقدس مشهد سفر كنند. آمارهای مختلفی از ورود زائران و گردشگران به این استان وجود دارد كه از ۱۲ تا ۲۰ میلیون نفر در نوسان است كه همین عدم ارایه آمار دقیق و رسمی می‌تواند سیاست‌گذاران شهری را با مشكل مواجه كند. وجود مركزی واحد برای بررسی میزان دقیق گردشگران و زائران و ارایه یكدست این آمار می‌تواند كمك موثری برای برنامه‌ریزی‌های مختلف از نظر حمل و نقل، اقامت و سایر نیازها باشد.

●توریسم درمانی

هرساله خراسان رضوی شاهد حضور هزاران نفر از گردشگرانی است كه از اقصی نقاط دنیا و علاوه بر زیارت برای درمان به این استان سفر می‌كنند. حضور مراكز مختلف تخصصی و فوق تخصصی به همراه پزشكان مجرب و نام آشنا انگیزه درمان‌پذیران مختلف را برای سفر به این استان دو چندان كرده است. هزینه درمان بسیار اندك در مقایسه با كشورهای دیگر از یك سو و وجود متخصصان مشهور و توانمند از سویی دیگر باعث شده است كه توریسم درمانی از رونق نسبی در این استان برخوردار باشد. اخیراً نیز بیمارستانی بسیار پیشرفته و مجهز در حاشیه شهر مقدس مشهد به بهره‌برداری رسیده است كه بدون تردید وجود این بیمارستان كه با همت آستان قدس رضوی و با نام بیمارستان رضوی آغاز به كار كرده است نه تنها در ارایه خدمات درمانی به شهروندان دارای اهمیت است كه می‌تواند انگیزه سفر خارجیان به خصوص از كشورهای عربی را بیشتر از گذشته كند.

دعوت از پزشكان متخصص مقیم خارج از كشور جهت فعالیت در این بیمارستان توسط آستان قدس رضوی به همراه تجهیزات مدرن و پیشرفته این امیدواری را به وجود آورده است كه توریسم درمانی از اهمیت به سزایی در این استان برخوردار شود.

●زیارت و سیاحت

هر زائری وقتی به مشهد سفر می‌كند بعد از زیارت حضرت رضا (ع) سعی می‌كند از دیدنی‌های این خطه هم بازدیدی داشته باشد خرید هم جاذبه‌ی خاص خودش را دارد. چرا كه سفر به مشهد و خرید سوغات برای اقوام و دوستان با هم عجین شده است. خوشبختانه در كنار اماكن زیارتی بسیار و مراكز دیدنی مشهد بازارهای سنتی و مدرنی نیز وجود دارد كه هر مسافری را ترغیب به خرید می‌كند. یكی از بازارهای قدیمی مشهد بازار رضا در ضلع شرقی میدان بیت‌المقدس است. این بازار كه از صدها غرفه و فروشگاه در دو طبقه و دو راهروی اصلی تشكیل شده است هرساله میلیونها نفر بازدیدكننده و خریدار دارد علاوه بر این بازار اماكن دیگری هم وجود دارد كه هنوز هم به صورت قدیمی و سنتی خود باقی مانده است كه می‌توان به بازارهای . اشاره كرد. اما در كنار این اماكن می‌توان به مراكز خرید مدرنی هم اشاره كرد كه مدت زمان زیادی از فعالیت‌های آنان نمی‌گذرد. یكی از این مراكز خرید «الماس شرق» نام دارد كه هرچند هنوز تمام غرفه‌های آن فعالیت خود را آغاز نكرده است اما با معماری منحصر به فرد خود چشم هر بازدیدكننده‌ای را خیره می‌كند. این مركز در انتهای بلوار خیام شمالی خودنمایی می‌كند.

فروشگاه بزرگ و مدرن پروما با غرفه‌های متعدد و رستوران‌های زیبا و در بلوار فردوسی جنب میدان جانباز به مركزی مهم برای خرید شهروندان و مسافران تبدیل شده است.

در جغرافیای جهانگردی، مكانهای مذهبی به عنوان نیرومندترین قطب جذب گردشگر شناخته شده است و در ایران شهر «مشهد» بزرگترین زیارتگاه و در سطح جهان كلان‌شهر مذهبی محسوب می‌شود.

«مشهد» مركز استان خراسان، در شمال شرقی ایران، در مختصات جغرافیایی ۳۶ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۲ دقیقه طول شرقی و به فاصله ۹۸۰ كیلومتری تهران قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر است.

وسعت شهر مشهد، حدود ۳۰۰ كیلومتر مربع و جمعیت آن، حدود دو میلیون و پانصد هزار نفر در سال (۱۳۷۹) می‌باشد شهر مشهد به جهت موقعیت مذهبی، صنعتی و اقتصادی، بعد از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود.

مشهد، ابتدا دهكده كوچكی بود به نام (سناباد) كه در ۲۴ كیلومتری «توس» قرار داشت. آنچه باعث ایجاد و آبادی این شهر شد، مدفون شدن حضرت امام رضا (ع) امام هشتم شیعیان جهان است كه در سال ۲۰۳ هجری قمری به شهادت رسیدند، در سالیان بعد سنابادبه «مشهدالرضا» موسوم گردید.

همه ساله، میلیون‌ها زائر از سراسر ایران و كشورهای اسلامی برای زیارت مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) به این شهر مشرف می‌شوند زیرا یكی از عبادات اسلامی، حضور بر تربت پاك ائمه دین و سلام به ارواح پاك آنان می‌باشد. تا با این حضور و ارتباط، از زندگی آنان الهام گرفته، رفتار خود را بر سنت آنان منطبق سازند.

حرم مطهر رضوی از عظیم‌ترین و با شكوه‌ترین اماكن مذهبی ایران به شمار می‌رود كه در آن دین و هنر اسلامی به هم پیوند خورده است.

در این كانون معنوی، چه بسا كه هنرمندان، عمرشان را برای ساختن مناره با ایجاد محرابی به پایان رسانده باشند.

در شهر مشهد دهها كودكستان، نزدیك به ۲۵۰۰ دبستان، مدرسه راهنمایی تحصیلی، دبیرستان و هنرستان (دولتی) وجود دارد كه در آنها بیش از ۰۰۰/۸۰۰ دانش‌آموز به تحصیل اشتغال دارند همچنین چند مركز تربیت معلم در سطح فوق دیپلم برای آموزش دانشجویان دایر می‌باشد.

دانشگاه فردوسی مشهد با دهها رشته تحصیلی و حدود یكصد هزار دانشجو به فعالیت علمی و تحقیقی مشغول است. این دانشگاه یكی از قدیمی‌ترین و بزرگترین دانشگاههای كشور محسوب می‌شود. دانشگاه علوم پزشكی مشهد نیز چند هزار دانشجو دارد و در رشته‌های مختلف پزشكی و پیراپزشكی به تربیت دانشجو مشغول است.

دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد اسلامی در این شهر، مراكز آموزشی دارند. دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدرسه علمیه برای آموزش طلاب علوم دینی نیز بر اعتبار علمی و مذهبی مشهد می‌افزاید.

در شهر مشهد صدها دانشجوی خارجی و عمدتاً كشورهای مسلمان، مشغول به تحصیل می‌باشند. در مشهد چندین موسسه تحقیقاتی دولتی و غیر دولتی نیز فعالیت می‌نمایند. در مشهد چندین موسسه انتشاراتی وجود دارد همچنین دو روزنامه سراسری (خراسان و قدس) و چندین هفته‌نامه، ماهنامه و فصلنامه چاپ می‌شود. بعضی از این نشریات به صورت بین‌المللی توزیع و منتشر می‌شوند.

در مشهد صدها مسجد و حسینیه و تكیه تحت پوشش و نظارت اداره اوقاف برای عبادت و انجام وظایف و مراسم مذهبی مردم موجود می‌باشد. در مشهد علاوه بر كتابخانه آستان‌قدس رضوی و مسجد گوهرشاد، چندین كتابخانه عمومی وجود دارد.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مركز مشهد، تمام مناطق استان خراسان را زیر پوشش دارد. در این مركز همچنین یك شبكه مستقل تلویزیونی و یك شبكه مستقل رادیویی دارد و در ایام نوروز و تابستان شبكه رادیویی محلی به صورت روزانه برنامه‌های متنوعی را تحت عنوان صدای زائر جهت استفاده مسافران پخش می‌كند.

●مزارات و ابنیه تاریخی و مذهبی مشهد

▪مقبره شیخ بهایی

«بهاءالدین محمد عاملی» معروف به «شیخ بهایی» به سال ۹۳۵ ه. ق در «بعلبك» متولد شد. در هفت سالگی با پدرش به ایران آمد. وی مدتی وزیر «شاه عباس» صفوی بود. در سیاست و فرهنگ ایران نقش مهمی داشت. از این دانشمند تالیفات متعددی به جا مانده است.

نسبت «شیخ بهایی» به «حارث همدانی» از صحابه معروف حضرت علی (ع) می‌رسد. مقبره این دانشمند بین صحن امام و صحن آزادی قرار دارد.

▪مدرسه عباسقلی خان

این مدرسه در ابتدای خیابان نواب صفوی قرار دارد. بانی آن «عباسقلی خان بیگلربیگی» بوده و تاریخ بنای آن سال ۱۰۷۷ ه. ق است.

▪گنبد خشتی

این آرامگاه در خیابان طبرسی، كوچه نوغان، نزدیك فلكه طبرسی واقع شده است. در این مكان (امام‌زاده محمد) مدفون است نسبت این امامزاده با هجده واسطه به «امام سجاد» (ع) می‌رسد. گنبد این آرامگاه آجری است و به همین علت، گنبد خشتی نامیده شده است. سبك معماری آرامگاه به بناهای دوره صفویه شباهت دارد.

▪گنبد سبز

در اواسط خیابان دكتر باهنر (خاكی) و در فلكه گنبد سبز واقع شده و به جهت رنگ فیروزه‌ای آن، به گنبد سبز معروف می‌باشد. این بنا مدفن «شیخ محمد مومن» عارف استرآبادی است كه به سال ۹۰۴ ه. ق وفات یافته است. كتاب «تحفه حكیم مومن» در طب قدیم، اثر این دانشمند است. این ساختمان به سال ۱۰۱۱ هجری قمری به دستور «شاه عباس» ساخته شده است. مدتی این محل خانقاه گروهی از صفویه بوده است. هم اكنون این آرامگاه توسط اداره میراث فرهنگی حفاظت می‌شود.

▪پیر پالاندوز

«شیخ محمد عارف» متوفی به سال ۹۸۵ ه. ق مشهور به پیر پالاندوز از زهاد معروف زمان خود بوده است. از آن جهت كه این عارف برای امرار معاش، پالاندوزی می‌كرد؛ به «پیر پالاندوز» شهرت یافته است. آرامگاه وی مقابل بست پایین واقع شده است. اصل بنا در زمان «سلطان محمد خدابنده» ساخته شده و در سالهای اخیر توسط آستان قدس بازسازی گردیده است.

▪آرامگاه نادر (گنجینه باغ نادری)

در چهار راه شهدا مشهد، میان باغ مصفایی آرامگاه نادر بنا شده است. این ساختمان توسط انجمن آثار ملی درسال ۱۳۳۸ هجری شمسی ساخته شد. مجسمه نادر در حالی كه سوار بر اسبی است و تبرزینی در دست دارد، بر فراز آرامگاه نصب شده است. این مجسمه توسط موسسه مجسمه‌سازی (Bruni) در ایتالیا ساخته شده است. ارتفاع این مجسمه ۵ متر می‌باشد. وزن تقریبی آن حدود ۱۴۰۰۰ كیلوگرم است. در داخل آرامگاه، موزه‌ای وجود دارد كه اسلحه، كلاه‌خود، زره و لوازم رزمی زمان نادر كه شامل تعداد ۱۳۰ نوع اسلحه آن زمان است نگهداری می‌شود. این آرامگاه در سال ۱۳۴۲ گشایش یافته است. «نادرشاه» در شوال سال ۱۱۴۸ ه. ق به سلطنت رسید و در جمادی‌الثانی ۱۱۶۰ ه. ق به دست افراد قزلباش در قوچان كشته شد. در محوطه آرامگاه وی كتابخانه‌ای عمومی به نام كتابخانه «علامه طباطبایی» وجود دارد.

راضیه جویباری