سفر به آرامستان های شاعرانه

نگاهی به ۱۰ آرامگاه شاعرانی که امروزه مقاصد گردشگری شده اند

آرامستان‌گردی و بازدید از آرامگاه افراد مشهور سیاسی، ورزشی، فرهنگی و هنری رویداد تازه‌‌ای در گردشگری جهان نیست. سال‌های سال است که گردشگران به دیدن آرامگاه افراد خاص،علاقه‌مند هستند. ایران هم که از دیرباز مهد شعر و ادب بوده است و شاعران نامدار بسیاری در این سرزمین خفته‌اند. هر ساله بازدید از آرامگاه شاعران نامی کشور، رقم بالایی از آمار گردشگری داخلی را به خود اختصاص می‌دهد. این رقم همچنین در آمار گردشگران خارجی نیز سهم قابل توجهی را دارد. نگاهی داریم به ده آرامگاهی که امروزه از چارچوب آرامگاه صرف خارج شده و به دلیل نوع معماری و بنا، تزئینات و هنری که در ساختمان آرامگاه‌ها به کار رفته و شهرت شاعر یا هنرمند تبدیل به سایت‌های گردشگری پررونق کشور شده است.

● فردوسی ـ مشهد

فردوسی بحق مشهور‌ترین شاعر پارسی زبان است و شاهنامه، از ارزشمندترین متون تاریخ زبان فارسی به شمار می‌‌رود که توسط وی سروده شده است.‌ مجموعه باغ و آرامگاه فردوسی در ۲۰ کیلومتری شهر مشهد به سمت قوچان قرار دارد. جالب این که مکان دفن فردوسی تا سال ۱۳۰۵ خورشیدی ـ یعنی کمتر از صد سال پیش ـ نامشخص بود.

بنای فعلی مقبره فردوسی توسط آندره گدار و پرفسور هرتسفیلد طراحی و توسط حسین لرزاده اجرا شده است. این بنا ‌سال‌۱۳۱۳ به مناسبت جشن هزاره فردوسی افتتاح شد. برای گسترش این مجموعه ‌ سال ۱۳۴۸ باغ را وسعت بخشیدند و با طرحی از هوشنگ سیحون آرامگاه را گسترده‌تر کردند و موزه‌ای در کنارش ساختند. مهدی اخوان ثالث از شاعران نامی معاصر نیز در باغ این مجموعه آرمیده است.

● صائب تبریزی ـ اصفهان

صائب تبریزی، غزلسرای قرن یازدهم و بزرگ‌ترین شاعر عصر صفویه به حساب می‌آید. صائب ‌سال ۱۰۸۱ هجری قمری در اصفهان درگذشت و در باغ شخصی خود به خاک سپرده شد. معماری بنای آرامگاه الهام گرفته از دوران صفوی است. این آرامگاه دارای ایوانی بسیار زیباست که دو متر از سطح باغ بالاتر ساخته شده است. قوس‌های جناغی‌شکل به همراه آیینه‌کاری‌هایی با طرح شطرنجی، زیباترین تزئینات بنا محسوب می‌شوند. در مقابل ایوان آرامگاه، حوض و آبنمای بزرگی ساخته شده است که شباهت فراوانی به حوض عمارت چهل‌ستون دارد. بالای قبر صائب، دو قبر دیگر نیز هست که یکی متعلق به فرزند صائب و دیگری متعلق به یکی از نوادگان اوست. هرچند این آرامگاه به شهرت سعدیه و حافظیه نیست، اما هستند علاقه‌مندانی که راه این‌ آرامگاه را در پیش می‌گیرند تا به بهانه قرائت فاتحه‌ای برای شاعر بزرگ ایرانی دمی هم از هوای باغ این آرامگاه استفاده برند.

● خواجوی کرمانی ـ شیراز

کمال‌الدین ابوالعطا متخلص به خواجوی کرمانی از شاعران و عارفان برجسته قرن هشتم هجری است. آرامگاه خواجوی کرمانی در شمال شیراز و ابتدای جاده شیراز به اصفهان در تنگه الله‌اکبر و ‌دامنه کوه صبوی قرار دارد.

قبر خواجو که مشرف بر دروازه قرآن است، مزاری است ساده و بدون هیچ گونه بنا یا معماری نمادین. تنها دو ستون در بالا و پایین قبر وجود دارد که نشان از رسمی قدیمی است که بر مزار شعرا بنا می‌شد. با تمام سادگی، محوطه آرامگاه خواجو یکی از سایت‌های گردشگری شیراز محسوب ‌می‌شود.

آب چشمه معروف رکن‌آباد از کنار این مزار عبور می‌کند. سه غار در بخش شمالی مقبره دیده می‌شود که محل عبادت و گوشه‌نشینی شیوخ بوده و گویا خود خواجو نیز در آن به عبادت می‌پرداخته است.

● عطار - نیشابور

فریدالدین عطار نیشابوری شاعر و عارف نامی قرن ششم هجری است که آثار ارزشمندی چون منطق‌الطیر را به یادگار گذاشته است. باغ و آرامگاه عطار نیشابوری در فاصله شش کیلومتری شرق نیشابور، در نزدیکی امامزاده محروق و آرامگاه خیام واقع شده است.

آرامگاه عطار بنایی است هشت ضلعی به همراه گنبدی فیروزه‌ای و کاشیکاری شده است. این بنای تاریخی در دوره تیموری توسط امیرعلی شیرنوایی روی مزار عطار نیشابوری ساخته شده است. آرامگاه عطار دو بار در دوره پهلوی و دهه ۷۰ مرمت شده است. مقبره کمال‌الملک نقاش مشهور معاصر نیز در باغ آرامگاه شیخ عطار نیشابوری قرار دارد.

● سعدی ـ شیراز

آرامگاه سعدی در شیراز، شهر شعر و ادب، یکی از مقاصد گردشگری ایرانیان است. آرامگاه این شاعر که به مجموعه سعدیه معروف است در ‌شمال شرق شهر شیراز در کنار باغ دلگشا قرار دارد.

برای نخستین بار در قرن هفتم مقبره‌ای برای این شاعر در این مکان ساخته شد که اواخر قرن دهم ویران شد.

مقبره فعلی ‌سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم‌خان زند در دو طبقه بنا شده است. این مجموعه که یکی از مکان‌های فرهنگی و فراغتی معروف شیراز است گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را در طول سال پذیراست.

● باباطاهر ـ همدان

باباطاهر از شاعران و عارفان معروف ایرانی قرن چهار و پنج هجری است. آرامگاه این دوبیتی‌سرای مشهور در شمال شهر همدان وسط میدان بزرگی همنام خود شاعر قرار دارد.

این آرامگاه در گذشته دارای بنایی آجری و هشت‌ضلعی متعلق به قرن ششم بوده است. بنای فعلی آرامگاه که متعلق به قرن معاصر است، توسط مهندس هوشنگ سیحون و مهندس محسن فروغی طراحی شده است.

این شاهکار ارزشمند تلفیقی از معماری سده هفت و هشت هجری و معماری مدرن است. در بخش داخلی آرامگاه ۲۴ دوبیتی از سروده‌های باباطاهر روی ۲۴ قطعه سنگ مرمرین نوشته و نصب شده است.

● خیام ـ‌ نیشابور

حکیم عمر خیام ریاضیدان، ستاره‌شناس و شاعری بی‌همتاست.

مجموعه آرامگاه خیام،‌ تشکیل شده از کتابخانه، موزه و مهمانخانه، در باغ امامزاده محروق شهر نیشابور، از زیباترین باغ‌های ایرانی واقع شده است.

تندیسی از خیام در ورودی باغ نصب شده است. مساحت باغ ۲۰ هزار مترمربع و ارتفاع بنای یادبود خیام ۱۸ متر است. معماری مقبره یکی از شاهکارهای معماری در ایران‌زمین محسوب می شود که تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است.

طراح این بنا هوشنگ سیحون بوده که در طراحی این مقبره توانسته به شیوه‌ای هنرمندانه هر سه وجه خیام در ستاره‌شناسی، ریاضیات و شعر و ادب را به نمایش گذارد.

● حافظ ـ شیراز

آرامگاه شاعر عشق و عرفان حافظ شیرازی معروف به حافظیه در شمال شهر شیراز قرار دارد. مجموعه حافظیه از بخش‌های مختلف فرهنگی و فراغتی تشکیل شده است.

اولین بار ۶۵ سال پس از فوت حافظ عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا شد.

این بنا یک بار اوایل قرن یازدهم هجری قمری در زمان شاه‌عباس و بار دیگر در دوره افشاریه به دستور نادر شاه مرمت شده است.

کریم‌خان زند ‌سال ۱۱۸۷ هجری قمری بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد که تا به امروز نیز باقی است. این آرامگاه از مهم‌ترین مقاصد سفر ایرانیان است به طوری که اغراق نیست اگر بگوییم هر خانواده ایرانی عکسی یادگاری از این آرامگاه در‌آلبوم خود به یادگار دارد.

● اوحدی مراغه‌ای ـ مراغه

رکن‌الدین اوحدی مراغه‌ای عارف و شاعر نامی قرن هفتم هجری است که مثنوی مشهور جام‌جم از آثار وی محسوب می‌شود.

آرامگاه این شاعر در مراغه آذربایجان شرقی قرار گرفته و یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود. بنای فعلی آرامگاه اوحدی که در میان باغی مصفا واقع شده، سازه‌ای بتونی و مدرن است که در فاصله سال‌های ۵۲ و ۵۳ ایجاد شده است.

در ساخت بنای جدید علاوه بر آرامگاه به ساخت محوطه بیرونی، یک موزه و کتابخانه نیز توجه شده است. موزه آرامگاه اوحدی، موزه تخصصی ایلخانی محسوب می‌شود و آثار ارزشمندی چون ظروف سفالی و مفرغی، کتاب، سکه و شیشه از دوره ایلخانی را در خود دارد.

● خاقانی ـ تبریز

خاقانی شروانی از بزرگ‌ترین قصیده‌سرایان شعر فارسی در قرن ششم است که تاثیری عمیق بر ادبیات فارسی و بسیاری از شاعران دیگر ایران‌زمین داشته است.

آرامگاه خاقانی‌ کنار جمعی دیگر از شاعران نامی در خیابان ثقه‌الاسلام در مجموعه مقبره‌الشعرا قرار گرفته است.

از دیگر شاعران نامدار مدفون در این مجموعه اسدی توسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، ظهیرالدین فارابی، شاپور نیشاپوری، شمس‌الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، مانی شیرازی، شکیبی تبریزی و محمدحسین شهریار هستند. مقبره‌الشعرای تبریز در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین سایت‌های گردشگری و فرهنگی شهر تبریز محسوب می‌شود که روزانه گردشگران بسیاری از آن بازدید می‌کنند.

آیسا اسدی