تقویت نهادهای مدنی

در تاریخ سیاسی ایران شاید بارها از لزوم تقویت و توسعه احزاب سخن گفته شده و راهکارهای مختلفی هم برای این امر توصیه شده است

در تاریخ سیاسی ایران شاید بارها از لزوم تقویت و توسعه احزاب سخن گفته شده و راهکارهای مختلفی هم برای این امر توصیه شده است. نسخه های متفاوتی در آثار اندیشمندان برای تقویت جامعه مدنی ارائه شده و ایرانیان در ترجمه آثار آنها کوششی مستمر کرده اند. اما آنچه در صحنه عمل شاهدش هستیم فقدان یا ضعف احزاب قوی است که از مولفه های سازنده جامعه مدنی محسوب می شوند. چندی پیش از ضرورت تغییر در قانون احزاب گفته شد.

در راستای موضع آقای نجار در رابطه با تغییر قانون احزاب باید گفت وزارت کشور ابزار و توانایی سازماندهی احزاب موجود را داراست. همچنین اقدام به سازماندهی احزابی کند که می خواهند وارد عرصه فعالیت های حزبی شوند. اما اینکه حزبی می تواند تشکیل شود یا خیر در حوزه اختیارات وزیر کشور نیست. اساساً یکی از علت های پیدایش احزاب در کنار ضعف دولت ها در اداره جامعه به نیاز جوامع بشری به سازماندهی مطالبات و نیازهایشان در قالبی منسجم و هدفمند برمی گردد.

یکی از عوامل مهمی که باعث تشکیل حزب می شود این است که ضرورت های جامعه مدنی و الزامات ساخت سیاسی در جامعه به سمت و سویی می رود که کمبود احزاب یا نیاز به تشکیل احزاب جدید حس می شود. بنابراین وزیر کشور باید تلاش کند در محدوده اختیاراتش از تقویت و توسعه احزاب دفاع کند. نکته بعدی که نباید از قلم انداخت اینکه حزب مانند بنگاه نیست که یک فرد درصدد تشکیل آن برآید بلکه حزب در نتیجه گردهم آمدن یک مجموعه است. بنابراین اینکه یک فرد تصمیم بگیرد حزب تشکیل دهد بلاموضوع است چرا که همان طور که به آن اشاره شد، حزب در نتیجه گردهمایی مجموعه یی از همفکران بر سر مساله یی واحد است. همچنین به عقیده من برای تشکیل حزب فقط صلاحیت عرفی کافی است. همین امر کفایت می کند که افراد پیشینه های کیفری نداشته باشند.

البته برای تشکیل احزاب موانع بسیاری وجود دارد که بحث پرمناقشه اخذ مجوز از سوی دولت باعث می شود جمعی به فعالیت حزبی بپردازند و جمعی دیگر نتوانند فعالیت کنند. البته لازم به ذکر است که باید برای این امر چاره یی اندیشیده شود. در نتیجه می توان این گونه عنوان کرد که افرادی که احساس وظیفه می کنند، برای پاسخ دادن به این نیاز و خواست اجتماعی، اقدام به تشکیل حزب می کنند. این از موارد نادرست و موانع در قانون احزاب است که روند اخذ مجوز به این صورت است و البته مغایر با قانون اساسی در بخش حقوق ملت است. اگرچه عده زیادی از حقوقدانان معتقدند اخذ مجوز امتیاز است اما حقیقت این است که گرفتن مجوز فقط باعث می شود حزب دارای مجوز از برخی امکانات برخوردار شود. بنابراین مجوز زمینه یی برای فعالیت آزاد احزاب نیست بلکه مجوز گرفتن برای بهره بردن از امکانات است. پس از بیان این مطلب از سوی وزیر کشور با توجه به اینکه زوایای گوناگون این اقدام هنوز مشخص نیست نمی توان پیش بینی دقیقی در مورد آینده احزاب و آینده اصلاح قانون احزاب ارائه کرد.

در حقیقت نمی توان پیش بینی کرد که اصلاح قانون احزاب به نفع هر دو جریان موجود در کشور است یا تنها به نفع یکی از آنهاست. حتی نمی توان امیدوار بود که اقدامی برای بهتر شدن اوضاع موجود احزاب صورت گیرد. برعکس می توان احتمال داد که اگر تغییرات بر اساس رویکردهای کارشناسی انجام نشود راهگشای چندانی برای توسعه احزاب نخواهد بود. در حال حاضر شاهد جریان ضدحزبی هستیم و فعالیت در هر حزب مستلزم پرداخت هزینه های بالا است و برخی فعالیت حزبی را برنمی تابند. اما آنچه در نهایت می توان به آن اشاره داشت این است که تنها در صورتی می توان به بهبود وضعیت احزاب امیدوار بود که اصلاح قانون احزاب با در نظر گرفتن همه زوایای آن و همه سلیقه ها باشد.

چه آنکه اگر بتوان از نظرات و دیدگاه های مختلف و به ویژه صاحب نظران و فعالان حزبی در تغییر قانون احزاب استفاده کرد نتیجه یی مطلوب تر و به نفع توسعه و حتی تاسیس احزاب جدید در کشور حاصل خواهد شد. در سایه یک بسترسازی مناسب است که می توان امیدوار به تغییرات سازنده در روند فعالیت احزاب در کشور و تاثیر گذاری بیشترشان در حوزه های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بود.

علیرضا رجایی