در باب امکان رئالیسم ساختاری

یکی از مباحث مطرح در حوزە رئالیسم علمی که در یک دهه و نیم اخیر توجه فیلسوفان را به خود جلب کرده, رئالیسم ساختاری است

یکی از مباحث مطرح در حوزە رئالیسم علمی که در یک دهه و نیم اخیر توجه فیلسوفان را به خود جلب کرده، رئالیسم ساختاری است. بطور کلی رئالیسم ساختاری را می‌توان دیدگاهی تلقی کرد که بر اهمیت روابط بین اشیاء و عناصر (یا هویات) تأکید دارد. هواداران این دیدگاه معتقدند که شناخت ساختار پدیدار‌ها در درجهٔ اولِ اهمیت قرار دارد، بطوریکه فهم این پدیدار‌ها از رهگذر شناخت این ساختار‌ها حاصل می‌شود. لبّ مطلب را رِدهِد به خوبی بیان کرده است:

“ساختار، نظامی از عناصر مربوط به هم است، و ساختار‌گرایی دیدگاهی است که توجه خود را معطوف به روابط بین عناصر، جدا از خود عناصر، می‌کند.”

با توجه به پیوند ساختارگرایی با ریاضیات، اغراق نیست اگر بگوییم پیشرفت در ریاضی‌سازی علوم، که می توان آن را نتیجه ای از دستاوردهای نیوتن در توصیف‌های مجرد ریاضی از طبیعت در قرن هفدهم دانست، نقطهٔ عطفی در توجه به ساختارگرایی به شمار می آید. دستاوردهای ماکسول و نیوتن، در ریاضی سازی علوم، راه را برای ساختار‌گرایی هموار کرد و در پی آن ظهور هندسه های غیراقلیدسی در قرن ۱۹، که فی‌نفسه امتیازی بر یکدیگر نداشتند و به تعبیر ون فراسن نوعی “نسبی‌سازی در نمایش” را موجب می شد، به آن شتاب بخشید . در نهایت کاربرد این نظام‌های غیراقلیدسی در فیزیک، رئالیسم‌ خام را، که مدعی تنها یک نمایش منحصر به فرد از جهان فیزیکی بود، به چالش کشید. مجموع این تحولات را می‌توان زمینه ساز نقطهٔ عروج راسل، از رئالیسم اولیه، به سمت یک دیدگاه ساختار‌گرایانه در مورد نظریه ها دانست. البته از زمان راسل تاکنون رئالیسم ساختاری تحولات مختلفی را خصوصاً در دو دههٔ اخیر پشت سر گذاشته است که هدف من در اینجا بررسی جنبه های مهم آن است. در این مقاله روایت های مختلف رئالیسم ساختاری در قالب دو گروه عمده ارایه می-شود: گروه اول شامل انواع رئالیسم ساختاری است که با رئالیسم ساختاری راسل شباهت خانوادگی دارند، و به رئالیسم ساختاری علیا شهرت دارند و گروه دوم، رئالیسم ساختاری از نوع وارل است که به رئالیسم ساختاری سفلی شهرت دارد. این اصطلاحی است که سیلوس برای رویکردهای راسل و ماکسول، که از تجربه گرایی شروع می کنند و به نوعی رئالیسم ساختاری می رسند، در مقابل رویکرد وارل، که از رئالیسم شروع می کند و در نهایت به رئالیسمی متواضعانه تر می رسد، به کار می برد. وی اولی را رویکرد علیا، و دومی را سفلی می نامد. همچنین یک بررسی اجمالی از رئالیسم ساختاری وجودی (یا حذفی) ارایه خواهد شد.

عنوان	فایل
در باب امکان رئالیسم ساختاری	application/pdf realism.pdf 313 KB	دانلود

علیرضا منصوری

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

منبع: فصلنامهٔ علمی‌پژوهشی روش شناسی علوم انسانی، ش ۵۹ ، تابستان ۱۳۸۸ صفحات ۹۳-۱۲۳