هنر باخدا بودن

نگاهی دوباره به بایدهای سنت حسنه اعتکاف

مریم(س) به طرف شرق بیت المقدس عازم شد؛ آن جا که آرام تر بود و آفتاب پاک تر بر زمینش می تابید. می خواست مدتی از مردم فاصله بگیرد و در خلوت به سر برد تا در مکانی خالی و فارغ از روزمره گی ها، با خدا راز و نیاز کند؛ می خواست جایی برود که هیچ گوشه اش او را از یاد محبوبش غافل نکند. به آن جا هجرت کرد تا آنکه روحش آرام شد و توانست فرشته خدا را ببیند.

حضرت سلیمان(ع) در مسجد بیت المقدس به مدت یک سال، دو سال و یا ماه ها اعتکاف می کرد. آب و غذا برایش فراهم می شد. مدتی از مردم دوری می گزید و فقط خدا را عبادت می کرد تا روحش آرام شود.

ابراهیم و اسماعیل(ع) کعبه را بنا کردند و پیروان دین حنیف گرداگردش معتکف می شدند.

رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان، در مسجد معتکف می شد. سالی به خاطر وقوع جنگ بدر، در ماه رمضان، رسول خدا نتوانست معتکف شود. آن حضرت در ماه رمضان سال آینده یک دهه را به عنوان همان سال اعتکاف نمودند و یک دهه به عنوان قضای سال قبل.

● فرصت تنها شدن

همه ما در لحظه هایی از زندگی به دنبال فرصتهایی برای تنها شدن هستیم؛ لحظه هایی که فقط من باشم و خدا. یکی از این فرصتها «اعتکاف» است. فرصتی که به ما امکان می دهد از روزمره گی ها فاصله بگیریم، همانطور که مریم (س) فاصله گرفت، همان طور که ابراهیم(ع)، اسماعیل(ع)، سلیمان(ع) و محمد(ص) فاصله گرفتند.

از آنچه احادیث به ما می گوید، مشخص است اعتکاف فقط مختص دین اسلام نیست، بلکه نزد همه پیامبران و در همه زمانها وجود داشته است.

از آنجا که لازمه اعتکاف روزه گرفتن است، هر زمانی که شخص بتواند شرعاً روزه بگیرد، می تواند معتکف شود. اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان با آماده سازی انسان برای درک لیلة القدر و بهره برداری از فیض این شبها بی ارتباط نیست. اما در حال حاضر، در کشور ما اعتکاف در سه روز ماه رجب (ایام البیض) بیش از اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان رواج دارد. این سه روز از دو منظر، حایز اهمیت است: اول آن که رجب ماه حرام است و اعتکاف در ماه های حرام فضیلت بیشتری دارد و دوم آنکه ماه رجب دارای فضیلت خاصی است و ماه بزرگی است. مردم حتی در جاهلیت حرمت آن را پاس می داشتند و اسلام بر احترام و منزلت آن افزود.

● دیدنیهای دو معتکف

امروز دومین روز از مراسم اعتکاف است. اگر بخواهم برای فریضه ای که قرار است آدمها را زلال کند، صحبت کنم باید بسیار بنویسم. مطمئناً پس از نوشتن باز هم نانوشته هایی باقی می ماند.

پس بخوانید، دیده های دو معتکف را در این سه روز:

نفر اول: اولین باری که به اعتکاف رفتم، ۱۴ ساله بودم. این مراسم آن قدر برایم لذت بخش بود که چندین بار دیگر هم در مراسم اعتکاف شرکت کردم. به نظرم، راست می گویند اعتکاف نوعی حج کوچک است.

از او که در حال حاضر دانشجوی رشته رایانه است، می پرسم: برای چه در مراسم اعتکاف شرکت کردی؟

می گوید: اعتکاف بهترین فرصت است که بتوانیم «ایده آل زندگی کردن» را تمرین کنیم. چون در این سه روز همه شرایط عبادی زندگی روزمره تغییر می کند. فاصله از همه چیز به ما امکان بهتر شدن را می دهد، اما...

می پرسم: اما چی؟ این اتفاق خوب برای آدمهایی که معتکف می شوند، رخ می دهد؟ می گوید «نه، بعضاً اتفاقهایی آن جا رخ می دهد که مانع می شود آدمها به طراوت لازم برسند.»

قبل از اینکه بپرسم مثلاً چه اتفاقهایی؟

می گوید: «به نظر من آدمها باید با آگاهی و معرفت دست به انجام کاری بزنند، بخصوص مسایلی مثل اعتکاف که هدفهای متعالی دارد. اما متأسفانه در مکانهایی که اعتکاف برگزار می شود، گاهی بی نظمی دیده می شود که حتی بعضی را از معتکف شدن پشیمان می کند.

ادامه داد: باید غیر از انجام اعمال فردی، حلقه های معرفت در مساجد و مکانهای محل اعتکاف ایجاد شود تا همه نتیجه بهتری بگیرند، اگر چه در اعتکاف دانشجویی این اتفاق می افتد، اما باید در همه جا روح و ذهن معتکفین را آماده کرد.

وی افزود: بی نظمی هایی مثل کمبود جا، ازدحام و شلوغی و پذیرایی نامناسب، تمرکز روحی معتکف را از بین می برد. گاه اعمالی از طرف معتکفین می دیدم که متعجب می شدم. مثلاً وقتی قرآنها را برای قرائت از جایگاه خود برمی داشتند، آنها را سرجایشان نمی گذاشتند، قرآنها در راه رفت و آمد قرار می گرفت و به قرآن بی احترامی می شد. این مسایل ذهنیت منفی را برای بعضی ایجاد می کند و مانع رسیدن به هدف اصلی اعتکاف که همان اتصال دل با خداوند است، می شود. وی به نکته دیگری اشاره می کند و می گوید: اگر بعد از اتمام مراسم اعتکاف، ماهانه جلساتی برای معتکفین بگذارند و فضای روزهای اعتکاف را برای آنان یادآوری کنند، حال و هوای اعتکاف تا روزهای متوالی در آدمها باقی می ماند و باعث ایجاد یک زندگی سالم می شود.

▪ بشنوید حرفهای نفر دوم را:

«اعتکاف برای آن است که آدمها از امور دنیایی فاصله بگیرند، اما متأسفانه بعضی تلفن همراهشان را می آورند و آن جا هم کارهای روزمره و خرید و فروشهایشان را انجام می دهند. حتی گاهی معتکفین بر سر مسایل پیش پا افتاده ای مثل مکان و یا غذا با یکدیگر بحث می کنند.اگر چه این عده قلیل و اندکند و اکثر کسانی که در مراسم اعتکاف شرکت می کنند، ره صد ساله را یک شبه طی می کنند.»نفر دوم ادامه می دهد: «بسیاری از افرادی که در مراسم اعتکاف شرکت می کنند، آداب اعتکاف را نمی دانند. در یک مکان گروه های مختلف دیده می شود، آدمهای مختلف هم برای شرکت در این مراسم در مکانهای مخصوص اعتکاف حضور پیدا می کنند، کاستی هایی هست، اما همه چیز به شخص بستگی دارد که چقدر بخواهد از این فضا، مکان و شرایط بهره لازم را ببرد. اگر به دنبال بهره مندی از این سه روز هستیم، باید با آگاهی و معرفت در مراسم حاضر شد. به نظر من، باید درخصوص چگونگی مراکز اعتکاف فرهنگسازی شود، تا بهره لازم برده شود.»

● هنر با خدا بودن

سه روز اعتکاف، فرصتی است تا آدمها به مرحله ای برسند که تصمیم بگیرند در زندگی شان متحول شوند. در این سه روز، برنامه جاری همه آدمها تغییر می کند، خوردن، خوابیدن، تمایلات ذهنی و شخصی روند دیگری را طی می کنند. این فضا به آدمها کمک می کند تا برای ایده آل زندگی کردن، تمرین کنند.این گفته های یک کارشناس است.

او می گوید: برای آن که سالم زندگی کنیم، باید تا حد امکان و برای مدتی ، از کار و امور روزمره فاصله بگیریم تا خود را به فضایل عادت دهیم و خوب بودن را تمرین کنیم. خوب بودن هم نیاز به مراقبت دارد.

این سه روز، فرصت خوبی است که از خودمان مراقبت کنیم، اگر بتوانیم سه روز خوب باشیم، می توانیم چهل روز خوب باشیم و بعد همه سالهای زندگیمان را.

این کارشناس ادامه می دهد: نباید از همه کسانی که معتکف می شوند، انتظار داشت آگاهی کامل را نسبت به این عمل داشته باشند، نمی توان هم به نهادی خرده گرفت، چرا آگاهی کامل را به مردم نمی دهد چون فرد معتکف باید بر حسب روحیاتش، روح و جسمش را برای استفاده بیشتر از این عمل آماده کند. معتکف باید هدفش خدا باشد، پس نباید درگیر مسایل مادی (حتی خود اعتکاف) شود. اما بعضاً می بینیم آدمها حتی در اعتکاف هم مشغول یکدیگر می شوند. در اعتکاف نباید به هیچ چیز و هیچ کس توجه کرد، چون حتی توجه به معتکفی که توانسته به شرایط بهتر عبادت دست پیدا کند، ممکن است موجب یاس و ناامیدی در فرد شود و همین یاس، آفت عبادت است. اعتکاف یعنی خلوت انسان با خدا و این ایجاد خلوت، خود نوعی هنر است.

▪ باید این هنر را ایجاد کرد

وی همچنین می گوید: اگر معتکف نتواند به هدفش در این سه روز برسد، بخ جز خستگی و جمع اندکی ثواب که به هر صورت دیگر هم به دست می آمدند، چیزی نصیبش نخواهد شد.

خدیجه زمانیان