تاثیر اینترنت بر فضای دانشگاهی

اینترنت آنقدر در سرعت, راحتی و کیفیت انجام کارها و ارتباطات روزمره ما تاثیر داشته است که تصور دنیایی بدون آن بیشتر به کابوسی غیر قابل تصور شبیه است تا به واقعیتی که دو دهه پیش کاملا طبیعی می نمود

اینترنت آنقدر در سرعت، راحتی و کیفیت انجام کارها و ارتباطات روزمره ما تاثیر داشته است که تصور دنیایی بدون آن بیشتر به کابوسی غیر قابل تصور شبیه است تا به واقعیتی که دو دهه‌ پیش کاملا طبیعی می نمود. تکنولوژیی که اولین بار ۲۰ سال پیش برای آزمایشگاه تحقیقاتی "سرن" به کار گرفته شد به میزان عمیقی بر کل فضای ارتباطات دنیای امروزی اثر گذاشته است. فضای دانشگاهی هم از این تاثیر عمیقا بهره برده است که در این نوشتار به آن می پردازیم.

فضای دانشگاهی را شاید بتوان به دو جز کلی تدریس و تحقیق تقسیم کرد؛ دو جزئی که اساسا هدف وجودی دانشگاه ها است. اینترنت بر هر دو تاثیر به سزایی گذاشته است.

● تاثیر اینترنت بر نحوه و کیفیت تدریس

هنوز هم کلاس های درسی در بسیاری از دانشگاه ها به همان شکل سنتی برگزار می شود. حضور فیزیکی استاد و دانشجو در کلاس های درس هنوز هم در بسیاری از دانشگاه ها غیر قابل اجتناب است. اما با افزایش سرعت اینترنت و فراهم آمدن امکان دریافت صوت و تصویر با کیفیت بالا، تعدادی از دانشگاه های معروف دنیا اقدام به ضبط سخنان استاد ها حین کلاس درس و گذاشتن آن بر روی اینترنت جهت عرضه آن به عموم کرده اند.

بدین ترتیب اگر احیانا دانشجویی از حضور در کلاس درسی باز ماند، براحتی می تواند خودش را به بقیه همکلاسی هایش برساند. دانشجو دیگر نه تنها نگران جزوه برداشتن از تخته نیست، بلکه با در دست داشتن ویدیوی کامل کلاس، می تواند با خیال راحت به آنچه استاد تدریس کرده است گوش دهد.

اما شاید بتوان کسب ارزان علم با کیفیت بالا برای علاقه مندان در سراسر دنیا را مهم‌ترین تاثیر این اقدام دانست. بدین ترتیب دانشجو های علاقه مند از دانشگاه های دیگر و یا حتی از دیگر کشورها، که شاید شرایط حضور در دانشگاه های طراز اول جهان را ندارند، قادر خواهند بود بدون پرداخت هزینه های گزاف، در حد شاگردانی که در کلاس درس این استادان حضور فیزیکی دارند، از علم و دانش بهره مند شوند.

● ارتباط راحت تر بین استاد و شاگرد

اینترنت بر روی کیفیت تحصیل هم تاثیرات بسزایی داشته است. دریایی از اطلاعاتی که از طریق اینترنت به راحتی قابل دسترس است برای دانشجو به این معناست که به محض پیدایش سوالی در ذهنش به جای پرسیدن آن از استاد و یا سال بالایی ها، آن سوال را «گوگل می کند».حضور اینترنت روابط شاگرد و استادی را هم دستخوش تغییراتی کرده است که آسان تر و سریع تر شدن اینگونه روابط از این جمله است. اینترنت ارتباط دانشجو و استاد را از همیشه آسان تر و سریع تر کرده است. ترکیب نامه الکترونیکی و امکان دریافت شنیداری و دیداری درسهای استادان از طریق اینترنت، آموزش از راه دور را از گذشته (که به صورت مکاتبه ای انجام می شد) آسان تر کرده است.

دانشجو می تواند تابستان را در ایران در حالیکه مشغول کار تمام وقت است بر روی پایان نامه فوق لیسانس اش از دانشگاهی در لندن کار کند، پایان نامه اش را به صورت الکترونیکی برای یک ناشر بفرستد، از راه دور چاپ کند و تسلیم دانشگاه کند.

امکان کنفرانسِ ویدئویی، ارسال متن های الکترونیکی و دیدن درس های استادها، حضور فیزیکی را برای بسیاری از رشته های غیر عملی به امری غیر ضروری بدل ساخته است. دانشجویان می توانند بدون بیرون آمدن از خانه تمرین های خود را از اینترنت دریافت کنند و جواب های خود را به صورت الکترونیکی برای استاد پست کنند. در برخی موارد افرادی که به دلایل مختلف نظیر داشتن خانواده، کار تمام وقت، دوری مسافت و غیره نمی توانند در دانشگاه حضور فیزیکی داشته باشند، می تواتند دوره یک تخصص را بدون آنکه حتی قدمی در دانشگاه بگذارند از راه دور و از طریق اینترنت بگذرانند.

اینترنت بر روی کیفیت تحصیل هم تاثیرات بسزایی داشته است. دریایی از اطلاعاتی که از طریق اینترنت به راحتی قابل دسترس است برای دانشجو به این معناست که به محض پیدایش سوالی در ذهنش به جای پرسیدن آن از استاد و یا سال بالایی ها، آن سوال را «گوگل می کند».

جامعه های اینترنتی و تالار های گفتمان (فاروم ها) امکان بحث و مبادله اطلاعات برای مخاطبان با علایق یکسان را فراهم آورده است. وبلاگ های غیر شخصی تبادل علایق علمی مشابه، نوشتن و انتشار غیر رسمی مقالات را بین دانشجویان فراهم کرده است. پیدایش کتاب های الکترونیکی که قابل بارگزاری از اینترنت اند، پتانسیل جستجو و حمل آسان جزوات و متون درسی را برای دانشجوها فراهم کرده است.

● تاثیر اینترنت بر فضای تحقیقاتی

با ظهور اینترنت و دسترسی به منابع آنلاین رقیبی جدی برای کتابخانه ها پیدا شده است

زمانی بود که هر دانشکده ای برای خود کتابخانه بزرگی از مقالات علمی مختص رشته خودش را داشت. این کتابخانه ها به مرور زمان کوچک تر و کوچک تر شده اند و در مواردی کاملا ناپدید شده و مجلات به کتابخانه مرکزی دانشگاه ها انتقال پیدا کرده اند و خاک می خورند.

دلیلش اینست که در اکثر مواقع براحتی می توان از سایت اینترنتی مجلات نسخه الکترونیک مقالات را بدست آورد. آسان بودن اینگونه دسترسی الکترونیکی به مقالات آنقدر بر دانشگاهیان تاثیر گذاشته است که در بسیاری از مواقع، هم دانشجویان و هم استادان در صورتیکه به نسخه الکترونیکی یک مقاله دسترسی نداشته باشند به جای رفتن به کتابخانه مرکزی و پیدا کردن مقاله از میان انبوه کتاب های خاک خورده و قدیمی و کپی گرفتن از آن، کلا قید آن مقاله را می زنند و به مقاله ای مشابه که نسخه الکترونیکی اش وجود دارد مراجعه می کنند.

گاه حتی خبردار شدن محققان از انتشار الکترونیکی یک مقاله علمی بیش از چند ثانیه هم طول نمی کشد. در این دوران کسی چاپ کاغذی مقالات علمی را انتظار نمی کشد. قابلیت جستجوی مقالات علمی در اینترنت و بنابراین در دسترس بودن آنها، پیوند محققان را با یکدیگر پیچیده تر و عمیق تر کرده است و همچنین سرعت و کیفیت تحقیق را به مراتب از دوران قبل از پیدایش اینترنت بیشتر کرده است. محققان بسیار راحت تر از گذشته می توانند با ایجاد یک وبسایت و یا یک وبلاگ دیگران را از چگونگی پیشرفت تحقیق، پیشینه این تحقیقات و نتایجی که تاکنون بدست آمده است، مطلع کنند.

● اینترنت؛ حلقه رابط محققان

امکان برگزاری کنفرانس ویدئویی از طریق مسنجرها، ضرورت حضور فیزیکی محققان نظری جهت تحقیق در مورد یک موضوع مشترک را از میان برده است. به عنوان مثال دو فیزیکدان نظری که یکی در ایران است و دیگری در امریکا، به راحتی می توانند از طریق مسنجر در مورد مقاله ای بحث کنند که به طور مشترک بر روی آن کار می کنند. حتی این امکان وجود دارد که این دو نفر بر روی یک کاغذ مجازی به صورت هم زمان طوری معادله رد و بدل کنند که هر گونه تغییر ایجاد شده توسط یک نفر در کسری از ثانیه برای دیگری قابل رویت باشد.

همچنین، وجود پایگاه های داده بر روی اینترنت، امکان همکاری گروه های بزرگ دانشمندان بر روی داده های مشترک را فراهم کرده است. برای مثال در آزمایش های بزرگ اخترشناسی و فیزیک ذرات، نظیر این همکاری های مشترک به امری رایج تبدیل شده است.

امکان برگزاری کنفرانس ویدئویی از طریق مسنجرها، ضرورت حضور فیزیکی محققان نظری جهت تحقیق در مورد یک موضوع مشترک را از میان برده است.

تحقیق تجربی هم از مزایای ارتباطات سریع اینترنتی بهره برده است. امکان کنترل از راه دور دستگاه ها و رد و بدل حجم عظیمی از داده ها از طریق اینترنت و پردازش آن در نقاط مختلف جهان امکان انجام آزمایش های بزرگ فیزیکی نظیر برخورد دهنده بزرگ هادرون را فراهم آورده است. دفترچه های راهنمای محصولات (کاتالوگ) کمپانی های بزرگ که بعضا چند جلدی هستند، جای خود را به وبسایت های این شرکت ها داده است.

جستجوی سریع اینترنتی، مقایسه کالاهای مشابه، امکان دستیابی به جزئیات مشخصات ریز کالاها و از همه مهمتر امکان سفارش دادن سریع و بی دردسر کالای منتخب از طریق اینترنت، به جای فکس کردن کاغذ خرید و یا سفارش تلفنی، کار را برای محققان تجربی بسیار آسان تر و سریع تر کرده است.

وجود اینترنت بهره وری، ارتباط بین محققان، کیفیت و کمیت آموزش در فضای دانشگاهی را به میزان چشمگیری افزایش داده است. تحقیق و آموزش در فضای دانشگاهی بدون اینترنت که تا ۲۰ سال پیش برای استادان نسل من امری کاملا عادی بوده است، امروزه برای نسل جدید که با اینترنت بزرگ شده اند به سختی قابل تصور است. تاثیر اینترنت در نوع نگرش دانشگاهیان را می توان با پرسیدن سوال علمی دشورای از این دو نسل به وضوح مشاهده کرد: نسل قدیمی برای پیدا کردن پاسخ از اصول اولیه علمی شروع می کند و به تدریج و بعد از شاید چند ده دقیقه با ورق زدن کتاب های دفترش جواب سوال شما را می دهد. اما نسل جدید ابتدا سوال را «گوگل می کند» و بعد از چند دقیقه جستجو و در صورت پیدا نکردن پاسخ سوال، به سراغ کتاب هایش می رود.

حمید اوحدی

پژوهشگر اپتیک کوانتومی و علوم لیزری