گران و کند

نگاهی به ساختار آموزش مجازی در نظام دانشگاهی کشور

بهره‌مندی از فناوری اطلاعات در نظام آموزشی دانشگاهی موجب پدید آمدن مراکز دانشگاهی مجازی در ایران شده است؛ روشی که بر اساس آن نیاز به حضور فیزیکی در کلاس درس به تدریج کمرنگ می‌شود.

دانشگاه‌های مجازی یکی از اشکال آموزش از راه دور به شمار می‌روند و اخیرا در کشورهای مختلف دنیا نقش به‌سزایی در آموزش افراد به عهده دارند. این دوره‌ها از طریق اینترنت و شبکه‌های وب جهانی ارایه می‌شوند و دانشجویان از نرم‌افزارهایی که امکان برقراری ارتباط را برای دانشجویان از طریق رایانه شخصی در خانه و یا در محیط کاری فراهم می‌سازند، استفاده می‌کنند.

مشاور وزیر علوم در فناوری ارتباطات چندی پیش از راه‌اندازی دانشگاه ملی مجازی خبر داد و گفت: زیرساخت‌های فنی و آموزشی برای ایجاد دانشگاه جامع الکترونیکی، در دست بررسی است و تلاش می‌شود این دانشگاه ظرف دو سال آینده راه‌اندازی شود.

با وجود دانشگاه‌های مجازی مختلف در کشور، ایجاد دانشگاهی با عنوان اولین دانشگاه مجازی ملی ایران، قطعا از سوی متولیان آن اهداف خاصی را در پی خواهد داشت.

● دانشگاهی با استانداردهای جهانی

مشاور وزیر علوم در فناوری ارتباطات درباره اهداف راه‌اندازی دانشگاه ملی مجازی می‌گوید: ایجاد دانشگاه ملی مجازی از برنامه‌های وزارت علوم برای توسعه آموزش الکترونیکی در کشور است. در همین راستا در کنار سایر دانشگاه‌های مجازی و در جهت تکمیل کار آنها برای دستیابی به دانشگاه مجازی با استانداردهای جهانی به معنای واقعی و با این تعریف که یک نظام مدیریتی ویژه بر آن نظارت کند، در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد دانشگاه ملی مجازی هستیم. دکتر محمد حسن شفازند می‌افزاید: برنامه وزارت علوم، توسعه مراکز آموزش عالی است و در همین زمینه در جهت گسترش دانشگاه مجازی بر آن شدیم تا از پتانسیل‌های دانشگاه‌ها در این مورد استفاده کنیم.

● دانشگاهی دانشجومحور

دانشگاه مجازی در ایران صنعتی نوپا در تکنولوژی آموزش و آموزش از راه دور است، اما مراکز و موسسات آموزشی به ویژه دانشگاه‌ها در تلاش هستند تا هر چه سریع‌تر الگویی مناسب با ساختار آموزشی و فرهنگی کشور در زمینه آموزش الکترونیکی به منظور تاسیس دانشگاه‌های مجازی ارایه کنند. در همین زمینه میترا دیلمقانی، عضو هیات علمی مجتمع دانشگاهی مالک اشتر در خصوص ویژگی‌های دانشگاه مجازی می‌گوید: بی‌نیازی از حضور فیزیکی استاد و دانشجو در کلاس، وابسته نبودن کلاس درس به برگزاری در زمانی خاص، کیفیت بالاتر ارایه دروس، پشتیبانی از تعداد زیاد دانشجو، بالابردن سطح علمی و دسترسی بلادرنگ به کتابخانه دیجیتال از جمله خصوصیاتی است که دانشگاه مجازی را از دانشگاه واقعی متمایز می‌کند. دیلمقانی درباره تفاوت اساسی میان دانشگاه مجازی و واقعی می‌گوید: دانشگاه مجازی به اصطلاح دانشجو محور است، به این معنا که نحوه آموزش و مدیریت سیستم، به گونه‌ای است که گویی تمام سیستم در خدمت دانشجو قرار دارد. وی ادامه می‌دهد: در یک سیستم آموزش مجازی ایده‌آل، ارزیابی فعالیت‌ها و پیشرفت‌ دانشجو و نیز تعیین علاقه‌مندی‌های او تحت نظارت یک سیستم نرم‌افزاری قرار دارد و دانشجو مراحل یادگیری و رشد را مرحله به مرحله پشت سر می‌گذارد. به این ترتیب ارزیابی دانشجو در تمام مدت آموزش صورت می‌گیرد و در این صورت، دیگر نیازی به برگزاری آزمون حضوری نیست. مزینی، رییس مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت در این‌باره می‌گوید: فرهنگ دانشجویان دانشگاه‌های واقعی "جزوه محور" است در صورتی که دانشگاه‌ مجازی، "کتاب محور" است، که این امر باعث می‌شود دانشجو فقط به جزوه درسی متکی نبوده و کتاب‌های مرتبط با رشته خود را نیز مطالعه کند.

● زیرساخت‌ها کفایت نمی‌کند

با توجه به اینکه تحقق دانشگاه مجازی در کشور نیازمند ایجاد زیر ساخت‌های مخابراتی و فرهنگی است، ناصر مزینی، رییس مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت در این باره می‌گوید: فرآیند انتقال اطلاعات و انجام عملیات لازم در سیستم فراگیری الکترونیکی از طریق بستر مخابراتی صورت می‌گیرد. وجود زیر ساخت مخابراتی مناسب از جمله الزامات تحقق دانشگاه مجازی است.

وی می‌افزاید: اما با وجود وعده‌هایی که وزارت ICT در این زمینه داده است، هنوز ما با مشکلاتی در این زمینه دست به گریبان هستیم هرچند که در سال‌های اخیر مشکلات ارتباطی و زیر ساختی مخابراتی کاهش یافته اما هنوز کافی نیست.

ارایه یک تحلیل دقیق اقتصادی در مورد دانشگاه مجازی و بررسی عواملی چون دوره بازگشت سرمایه در فعالیت آنها، می‌تواند معیارهای مناسب و دقیقی برای تعیین شهریه این دانشگاه‌ها فراهم سازد. این موضوع با در نظر گرفتن مزیت‌های دانشگاه مجازی، نظیر عدم نیاز دایمی به ساختمان و مکان فیزیکی برای تشکیل کلاس، امکان استفاده تعداد زیادی دانشجو از مطالب یک دوره در مقایسه با دوره‌های حضوری و نیز قابلیت‌ استفاده مجدد از محتوا، اهمیت بیش‌تری می‌یابد.

● هزینه‌ای سنگین برای آموزش مجازی

دکتر علی سرافرازی یزدی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی می‌گوید: مجلس سرانه دانشجویان کارشناسی را حدود ۲ تا ۳ میلیون ریال مشخص کرده است که قاعدتا در دانشگاه‌های مجازی که برگزاری کلاس‌ها بدون حضور استاد صورت می‌گیرد باید هزینه پایین تری نسبت به دانشگاه‌های دیگر داشته باشند.

از سویی دیگر رییس مرکز آموزش الکترونیک دانشگاه علم و صنعت در این باره می‌گوید: تولید محتوا به شکل مناسب و در کمترین حجم ممکن، هزینه بسیار زیادی را برای ما در بردارد و با توجه به اینکه در دانشگاه مجازی از سیستم بودجه عمومی دولت استفاده نمی کنیم می‌بایست در این زمینه خودگردان باشیم، لذا ما برای تامین اعتبار لازم برای اداره دانشگاه، نیازمند به دریافت شهریه از دانشجویان هستیم باتوجه به اینکه خود کفایی‌ مالی دانشگاه‌ها می‌تواند زمینه افزایش بی قاعده شهریه دانشگاه‌های مجاز وابسته به آنها را فراهم سازد، مشاور وزیر علوم و فناوری ارتباطات در این باره می‌گوید اگر سیاست‌های ایجاد دوره‌های مجازی را متمرکز کنیم تا تحت کنترل وزارت علوم در آید، در این صورت قادر خواهیم بود تا با ابلاغ تعرفه‌های مناسب و بررسی شده به دانشگاه‌های مجازی به یکسان‌سازی نرخ شهری‌ها و کاهش شهریه‌ها دست پیدا کنیم.

● مدرکی هم ارز با دانشگاه ملی

شفازند درباره ارزشیابی مدارک دانشگاه‌های مجازی می‌گوید: ارزشیابی این دانشگاه‌ها همانند دیگر دانشگاه‌های مورد تایید وزارت علوم است.

سعی بر این است تا مدارک دانشگاه‌های مجازی هم ارزش و هم ارز با دانشگاه‌های ملی باشد و این مساله به طور جدی در وزارت علوم دنبال می‌شود. مزینی گفت: مشکل عمده ما مربوط به زیر ساخت‌های مخابراتی و ارتباطی است که این مشکلات نسبت به چند سال گذشته بهبود یافته است اما هنوز تا ایده آل فاصله داریم.وی می افزاید: دانشجویان تهرانی ازخطوط پر سرعت اینترنت بهره مندند اما دانشجویان سایر نقاط کشوردارای خطوط ارتباطی ضعیفی هستند که در این باره از دست ما کاری بر نمی‌آید.

● پیش‌نیاز فرهنگی

مزینی درباره آشنایی کم دانشجویان با این روش نوین آموزشی خاطرنشان می‌کند: باید با پشتیبانی فرهنگی و فرهنگ سازی افراد را قبل از دانشجو شدن با فضای دانشگاه مجازی آشنا کرد تا به دنبال پذیرش مسوولیت در فرایند آموزشی باشند، لذا پشتیبانی فرهنگی نیز در آموزش مجازی ضروری است.

مزینی، در ادامه به محتوای آموزشی ارایه شده در دانشگاه های مجازی اشاره کردو گفت: ما هنوز به محتوای ایده آل آموزش مناسب دست نیافته ایم وبرای رسیدن به محتوای بهتر، از ابزارهای دیگری همانند تکنیک شبیه سازی و پویا نمایی استفاده کرده و آنها را در اختیار دانشجویان قرار داده‌ایم.

مزینی درباره تعامل و ارتباط دانشجو با استاد می‌گوید: در ترم جدید سعی کرده ایم تا با فعال‌کردن سالن‌های گفت‌وگو تعامل دانشجو با استاد و سایر دانشجویان را فراهم کنیم.

مزینی درباره برنامه‌های آینده دانشگاه مجازی گفت تلاش اصلی ما در جهت کیفی سازی محتوای ارایه شده با استفاده از ابزار کمک آموزشی و ارتقا روش آموزشی به دانشجویان است و در این زمینه از کارشناسان آموزشی برای ارتقا کیفیت آموزش استفاده می‌کنیم وی ادامه می‌دهد: در زمینه بازنگری محتوای درس هم پیش بینی‌های لازم را داشته‌ایم و قصد ما این است که با انجام هماهنگی‌هایی با وزارت علوم، پذیرش دانشجویان را از طریق کنکور میسر کنیم.

گزارش : فاطمه افتاده