جنگ و «دفتر تحكیم وحدت»

یكی از جالب ترین و پراهمیت ترین مباحث جنگ شناسی انقلاب اسلامی, مواضع و عملكرد گروهها, جریانها و نهادهای داخلی كشور در قبال جنگ است

یكی از جالب‌ترین و پراهمیت‌ترین مباحث جنگ‌شناسی انقلاب اسلامی، مواضع و عملكرد گروهها، جریانها و نهادهای داخلی كشور در قبال جنگ است. جنگ به‌عنوان اصلی‌ترین مساله و به‌قول حضرت امام «در راس امور» كشور، محك خوبی برای شناخت اصالت و پایمردی نیروهای داخل كشور بود. واقعا هر گروه یا جریانی را می‌توان از طریق سهمی كه در دفاع مقدس داشتند و نیز باتوجه به و عملكرد عینی آنها در این‌خصوص،طبقه‌بندی كرد. بعضی جریانها تنها در عرصه بیانیه و ارشادیه فعالیت خود را محدود كردند و برخی در كوران جنگ وارد شده و در خطوط مقدم جبهه حضور یافتند؛ برخی صرفا تا مراحلی با رزمندگان همراهی كردند و بعضی تا آخر باقی ماندند. دفتر تحكیم وحدت كه اولین تشكیلات مهم و گسترده دانشجویان برای مداخله منسجم و سازمانی در مسائل جنگ و انقلاب بود، توسط چند تن از دانشجویان پیرو انقلاب و امام پی‌ریزی شد و به‌تدریج تحولات كیفی و كمی زیادی پیدا كرد، اما همواره به‌عنوان یك عنصر مهم اجتماعی مورد توجه بوده و در شكل‌گیری و سمت‌دهی حركتهای دانشجویی و دانشگاهی نقش فعالی ایفا نموده است. در این مقاله مواضع و عملكرد این تشكل دانشجویی در مورد دفاع مقدس و مسائل حاشیه‌ای آن و چگونگی پایان جنگ مورد بحث و پژوهش قرار گرفته است.

دفتر تحكیم وحدت (اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان دانشگاههای سراسر كشور) به عنوان محور و مركز هماهنگ‌كننده فعالیتهای انجمنهای اسلامی دانشجویی دانشگاههای سراسر كشور در شهریور ۱۳۵۸ بنیان گذاشته شد.[i] در سی‌ام شهریور ۱۳۵۸ اعضای انجمنهای اسلامی دانشگاهها و مراكز آموزش‌عالی سراسر كشور، با امام خمینی‌(ره) دیدار نمودند و تشكیل یك اتحادیه به منظور تنظیم فعالیتهای انجمنهای دانشجویی را پیشنهاد كردند. رهبر انقلاب با استقبال از این پیشنهاد، خطاب به دانشجویان اظهار داشت: بروید تحكیم وحدت كنید! و به دنبال آن، در پیامی در آستانه بازگشایی دانشگاهها و مدارس كشور در سی‌ام شهریور ۱۳۵۸، «اتحاد گروههای دانشجویی و تشكیل یك گروه اسلامی ــ ملی» را خواستار شد. این، سرآغاز تشكیل اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان دانشگاههای سراسر كشور با نام اختصاری دفتر تحكیم وحدت بود. برخی از منابع، بنیانگذاران این دفتر را دانشجویان شهید: سیدعباس ورامینی، حسین علم‌الهدی، احمد رحیمی، صادق تركاشوند، مهدی مقدس و... ذكر كرده‌اند.[ii] دانشجویان در جلسه مزبور، فهرستی را برای تعیین نمایندگان امام در اتحادیه تقدیم كردند. اما رهبر انقلاب هرگز نماینده‌ای در دفتر تحكیم منصوب نكرد.[iii]

● مرامنامه

مرامنامه دفتر تحكیم وحدت پس از یك سال بحث و بررسی در كمیسیونهای هماهنگی و در جلسات انجمنهای اسلامی دانشجویی در سال ۱۳۵۹ تهیه شد و پس از تایید آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله جوادی‌آملی و آیت‌الله یوسف صانعی، توسط نمایندگان انجمنهای اسلامی دانشجویان به تصویب رسید. در این مرامنامه هفت اصل زیر به‌عنوان زیربنای تمامی انقلابها، اصول كلی اعتقادی دفتر تحكیم وحدت ذكر شده بود: ۱ــ اعتقاد به مكتب اسلام به‌عنوان تنها مكتب الهی كامل و جامع ۲ــ اعتقاد به اصول پنجگانه اسلام ۳ــ اعتقاد به اسلام فقاهتی به عنوان اسلام راستین ۴ــ اعتقاد به ولایت فقیه ۵ــ اعتقاد به حقانیت انقلاب اسلامی ۶ــ اعتقاد به قانون اساسی و ۷ــ اعتقاد به انقلاب فرهنگی.[iv]

دفتر تحكیم وحدت از ابتدای تاسیس در هیات یك جریان چپ مذهبی و پیشتاز (آوانگارد) «مبارزه با لیبرالیسم سازش‌كار، جریانهای استبدادی، گرایشهای چپ ضد خلقی و سازمانهای مردم‌فریب دارای دیدگاه التقاطی» را در صدر اهداف خود قرار داد. همچنین «اسلام‌گرایی، لیبرالیسم‌ستیزی، ضدیت با سرمایه‌داری، پرهیز از سازش‌كاری، اطاعت بی‌چون‌وچرا از ولایت فقیه، مبارزه با ابتذال فرهنگی و مفاسد اجتماعی، حمایت از هسته‌های مقاومت حزب‌الله در سراسر جهان، پشتیبانی و حمایت از اركان و نهادهای انقلاب و كفرستیزی و مقابله همه‌جانبه با امریكا و غرب» از شعارها و اهداف محوری دفتر تحكیم به شمار می‌آمدند. این دفتر، جهت تحقق این شعارها، اشغال سفارت امریكا در تهران را ــ كه بعدها لانه جاسوسی نام گرفت ــ در سیزدهم آبان ۱۳۵۸ طراحی، سازماندهی و اجرا كرد. پس از آن با طرح «ضرورت ایجاد انقلاب فرهنگی در دانشگاهها» در تاریخ اول اردیبهشت ۱۳۵۹ پیشتازی این جریان را به دست گرفت.[v] از دیگر اقدامات دفتر تحكیم، برگزاری دو دوره گردهمایی جنبشهای آزادیبخش جهان در تهران در سالهای ۱۳۶۰ و ۱۳۶۲ بود كه با استقبال گسترده‌ای مواجه شد.[vi] دفتر تحكیم، ماهنامه وحدت را به عنوان نشریه دفتر تحكیم وحدت انجمنهای اسلامی و سازمانهای دانشجویان مسلمان دانشگاهها در سال ۱۳۶۰ منتشر كرد.[vii]

با آغاز جنگ ایران و عراق در سی‌ویكم شهریور ۱۳۵۹، واحد بسیج دفتر تحكیم وحدت نیز با انتشار بیانیه‌ای در دوازدهم مهر ۱۳۵۹ ضمن تاكید بر تداوم جنگ تا آخر با سردمداران كفر از كلیه اعضاء و هواداران انجمنهای اسلامی و سازمانهای دانشجویان مسلمان در دانشگاهها و مراكز آموزش‌عالی خواست علیه «شیطان بزرگ و مزدور فاسدش صدام» بسیج شوند.[viii] به دنبال آن، بسیاری از اعضاء دفتر در ایام تعطیلی دانشگاهها و انقلاب فرهنگی عازم جبهه‌های جنگ شدند. دفتر تحكیم در پشتیبانی همه‌جانبه از دفاع مقدس یكی از شروط نامزدی در شورای مركزی را داشتن سابقه جبهه برای دانشجویان متقاضی تعیین كرد.

در سال ۱۳۶۱، به دنبال شهادت نوزده تن از دانشجویان دانشگاهها و مراكز آموزش‌عالی در عملیات فتح‌المبین، دفتر تحكیم وحدت با انتشار بیانیه‌ای، این شهدا را «پیشگامان حركت عظیم و پیامبرگونه انقلاب فرهنگی» معرفی كرد كه «آخرین گام خود را در این راه برداشتند و نشان دادند كه انقلاب فرهنگی چیست.»

با گشایش دریچه‌ای در روابط ایران و اروپا و آغاز مذاكراتی میان جمهوری اسلامی ایران، فرانسه، انگلیس و آلمان، دفتر تحكیم با انتشار بیانیه‌ای در نهم آبان ۱۳۶۵ این مذاكرات سیاسی را توطئه‌آمیز دانسته و به مخالفت با آن برخاست. دفتر تحكیم، كشورهای مزبور را حامیان عراق در جنگ خواند و خواستار قطع هرگونه مذاكره با هیاتهای فرانسوی، انگلیسی و آلمانی شد. این دفتر با تاكید بر ادامه جنگ با عراق و قطع رابطه با غرب توصیه كرد روابط ایران با كشورهای سرمایه‌داری، هرچه‌بیشتر كاهش یابد و یك دیپلماسی انقلابی با كنارگذاری و نابودی جریان غرب‌گرایی برقرار شود. در همین بیانیه، عربستان سعودی و كویت به خاطر دراختیارقراردادن فضای هوایی خود برای بمباران جزیره خارك توسط هواپیماهای عراقی به‌شدت محكوم شدند.[ix] دفتر تحكیم در بیانیه مفصل سیزدهم آبان ۱۳۶۵ نیز موضع امریكا در بی‌اثركردن جنگ تحمیلی را تقبیح كرد و جنگ را مساله اصلی كشور دانست.

---